Кредит №1 «Арнайы психология» пәні бойынша

1. Қояншық ауруларының түрлері.

2. Дифференциалды диагноз.

3. Қояншық ауруын емдеу.

1. 
   Илешева Р.Г. Психические болезни. Казахская ССР. Краткая энциклопедия, Алматы.
   
2. 
   Илешева Р.Г. Аффективные психозы в позднем возрасте. Алматы, 1981.
   

Руководство по психиатрии ( ред. А.В. Снежневский). Москва, Медицина, 1983.

Қояншық ауруының екі түрі болады—нақтылы және симптоматикалық. Нақтылы түрінде (идиопатия-лық, генді) осы Дуруға тән клиникалық көрініс болады. Симлтоматикалық түрінде негізгі аурумен (ми ісігінде, зақымдану ауруында, энцефалитте) қатар жүреді.

Қояншық ауруының үш түрлі көрсеткіштері бар: құрысу, жіті психикалық бұзылулар және ұзаққа со-зылған психиканың бұзылуы не жеке басының өзгеруі.

Құрысудың клиникасы үлкен және кіші түрде болады.

Аурадан кейін тоникалық кезең басталады. Ауру адам толығынан есінен танып, барлық бұлшықеттері күрт тоникалық түрде тартылады. Қейде бұл мезетте дыбыс саңылауы тарылып, демді шығарған кезде ай-ғай естіледі. Ауру адам тұрған жерінде құлайды. Сол кезде ол жарақаттанып, сүйектері сынып, буындары шығып, еріксіз зәр, кейде нәжіс бөлінуі мүмкін. Тыныс алуы токталып, тері үсті көгеріп (цианоз), көз қарашы-ғы кеңеніп, жарықтың әсеріне жауап бермейді. Тони-калық кезеңнің ұзақтығы жарты не бір минут. Мұнан сон клоникалық кезең болады. Бұл кезеңде қол-аяқтар мен дененің бұлшықеттері бірінен кейін бірі жиырылып, ауру адам басын, денесін, аяқ-қолдарын еденге соққы-лап, қосымша жарақаттар пайда болады.

Тоникалық пен клоникалық кезеңдерде тіл мен ауыздың кілегей қабаты тістеліп, сілекей араласып, ауыздан қан аралас кебік ағады. Клоникалық тыры-сулар 1—2 минуттан соң саябырлап, 2—3 минутқа со-зылады. Қейбір ауру адамдар тырысудан соң бірден тұра алады. Бірақ кебіне тырысудан кейін терең ұйқы басталып, онан соң ауру адамдар қатты қалжырап әл-сізденеді. Аурадан басқа аурудың есінде ештеңе бол-майды. Егер қүрысулар бірінің үстіне бірі болып, ара-сында ол есін жинай алмаса, онда кояншықтық жағ-дайы (статус эпилептикус) дамиды. Бұл өмірге қауіп-ті, соңдықтан дереу дәрігердің көмегін қажет етеді.

Қояншықтық тырысу кез келген кезеңде тоқтауы мүмкін. Мысалы, тырысу аурамен шектелуі мүмкін (бұл жағдайда балалардың іші ауруы мүмкін). Бұл-.шықеттер тырысып жиырылып, жартылай қысқаруы мүмкін. Қезеңнің бірінде үзілген құрысуды абортивті (өсіп-жетілмеген) дейді.

Балаларда үлкен құрысулар ересектерге қарағанда сирек кездеседі. Оларда көбіне абортивті тырысулар болады. Бала неғұрлым жас болса, тырысулар соғұр-лым кысқа болады. Сәбилерде тоникалық 'кезең жиі кездеседі, ал клоникалық құрысулар мүлде болмайды (тоникалық тырысулар мидың астындағы орталықтар-ға, ал клоникалық тырысулар мидың орталықтарына байланысты).

Кішкене құрысуда бірнеше сөкунд не 1—2 мин. ішін-де есінен айырылып, жекеленген тоникалық кезең бол-майды, ауру адам құламайды, клоникалық кезең қысқа болады. Мүнда үлкендегі сияқты толық амнезия болады.

Абсанс—қозғалыстар құрысуының болмауы, ол сананың аз мезгілге (бірнеше сек) жойылуы.

Бірінен "кейін бірі болатын кішкене тырысуларда ауру адам есін жинай алмай, тырысулар статус тәрізді болады.

Бұлар астатикалық кішкене тырысулар ретінде біліне-ді. Үш айға дейінгі сәбилерде басын алға бұрғанда ба-сы мен мойнының бұлшықеттері тырысады. Мұндай тырысулар шулғу мен шоқу деп аталады (құстың шұл-ғуы мен шокығаны секілді). 6—7 айлық сәбилер отыр-ған кезде шығыстағы амандасу сияқты алға қарай ең- 4-137 де асіатип.алы;қ тырысулар алға, етиетшен кұлаған се-кілді білінеді. Сәбилердегі кішкене тырысулардың түр-лері басты ұстау (2—3 айда), отыру (5—7 айда), жүру (Іжылда) сияқты морфофункциональдық құрылымдар онтогенездің белгілі бір кезеңінде жетілген кезде бай-қалады. Бұлар органикалық кемістік бар жерде орын алады. Тырысу кезіндегі барлық қозгалыстар алға ба-ғытталғандықтан осы тырысулар пропульсивті деп ата-лады. Бұлар жиі болып, осы кезде физикалық және психикалық даму тоқталады. Отыруға, жүруге деген дағды (әдет) жойылады.

4—5 жастағы балалар мен 12 жастағылардың ара-сында ретропульсивті не пикнолептикалық артқа бағыт-талған тырысулар болады. Бұл тырысулар өте жи' (тәу-лігіне 50 дейін) болады. Бұлар жақсы аяқталады.

Миоклоникалық тырысулар — қорыққандағы (шо-шығандағы) селк ету сияқты. Бұлар емшектегі сәбилер мен мектеп жасындағыларда кездеседі. Бұл тырысулар-дың «өмірі» қысқа өйткені бұларға үлкен тырысулар қо-сақталады.

Қояншық ауруындағы жіті психикалық бұзылулар.

Ешбір сыртқы себепсіз кенеттен пайда болып, тырысу-лардың эквиваленті ретінде күшті психикалық бұзылу-лардың болуы. Мұндағы клиникалық суреттер әр түрлі.

2. Амбулаторлық автоматизмдер. Бұлар кенеттен басталып, бірнеше сағат не күннің ішінде бірден аяқ-талады. Мұнда елестеушілік пен сандырақ болмайды. Сананың терең бұзылуына қарамай ауру адамның жү

томатизмнің бірнеше түрлері болады.

Транс—ауру адамдар билет сатып алып қаланың басқа шетіне не басқа қалаға кетіп қалып, есін жиған-нан кейін қалай келгенін білмейтің амбулаторлық ав-томатизмдер. Бұл бірнеше сағат не күндерге созылады.

Сомнамбулизм (ұйқысырап жүруі) балалар мен жасөспірімдерде жиі кездеседі. Ауру түннің ортасында тұрып, белменің ішінде жүріп, сыртқа шығып, үйдің шатыры мен балконына шығады. Бірнеше минуттан не сағаттан соң олар қайтып орнына жатады, таңертең не болғанын есінен шығарады. Оларды сырткы әсерлер-мен бұл жағдайдан шығару мүмкін емес.

Балалардағы сананың бұзылуы әсіресе тундегі үрей ретінде болады. Түнде оянып, бала айналадағыларға көңіл аудармай айқайлауы мүмкін, онан соң қайтадан ұйықтап, таңертең ештеңені есінде сақтамайды.

Психикалық пароксизмалар деп аталатын «ерекше жағдайларда» ауру адам «өзінің көргенінен» не «еш-қашанда көрмегенінен» қапаланады. Бұл жағдайларда қаланың таныс жерлері бөтен, ешқашанда көрмеген болып, таныс емес көшелер, орындар, бұрыннан біле-тіндей болып қабылданады.

Қояншық ауруындағы қатты психикалық бұзылу-лардың бірі — дисфория ешбір себепсіз болатын сағы-ныш-ызалы көңіл-күйі. Ауру адамдар көңілсіз, бәрін де жаратпай, ашуланшақ, кейде төбелес бастайды. Мұндай жағдайлар бірнеше сағат не бірнеше күндерге созылып, кенеттен аяқталады. Мұнда сананың бұзылуы болмай-ды, сондықтан адам бәрін есінде сақтайды. Дисфория-ның жиілігі әртүрлі: тәулігіне бірнеше рет не бірнеше айда бір рет. Қейде ауру бұл күндерді «қаралы» деп атайды.

Қояншық ауруының күшті түрінде психикалық бұзы-лулардан бұрын аурудың тырыспасы ұстайды. Тырыс-па өз бетімен де пайда болады. Қейбір ауруларда ауру-дың күшті тырыспасы психикалық пароксизмалармен кезектесуі де мүмкін. Аурулардың кейбірінде қояншық ұстамасы тырыспасыз болып, тек психикалық бұзылу-лар не психомоторлық пароксизмалар орын алады. Қояншық ауруының мұндай түрі ауруды пайда қыла-тын себептің мидың самай бөлігінде орналасқанын көр-сетеді. Сондықтан- қояншық ауруының бұл түрі «самай-лык» деп аталады. Қояншық ауруындағы психикалық қызметтің хро-никалық өзгерістері ол ұзақ уақытқа созылғанда бола-ды. Мұндай өзгерістерде аурудың мінез-кұлқы, ойлауы өзгеріп, біртіндеп ақыл кемістігі дамиды. Ақыл кеміс-тігінің клиникалық суретінің айқындығы сондай, ауру-дың ұстамасы бар екенін білмей тұра, оның диагнозын қоюға болады.

Қояншық ауруымен ауыратын адамға әсіресе ой-лаудың толықтығы тән (әңгімесінде толықтық, зорға жылжу бар). Ауру адам бір мәселенің айналасында тоқырап бір тақырыптан екіншіге көше алмайды, егжей-тегжейді тәптіштеп, болмашы заттарға түп-түгел тоқта-лады. Ол басты мөселені болмашы мәселеден ажырата алмайды. Мұны түзеу мүмкін емес. Интеллект пен ес, тапқырлық төмендейді. Осындай ауру адамдарға та-куалылық, аса ұсақтылық, асқан дәлдік, ұқыптылық пен мұқияттылық ете тән нәрселер. Мысалы, оның ха-тындағы әріптер ұқыптылықпен жазылып, төсегі мұ-қият жиылады. Ауру адамдар ашуланшак, кісіге сен-бейтін, шағым айтуды жақсы көріп, айналадағылардан зәбір мен қыспақ көргенін айтады. Өзі және заттары туралы қамқорлық, ұсақ сараңдық — мұның барлығы кояншық ауруымен ауырған адамның психикасындағы касиеттер. Мұндай адамдарға екі жүзділік, жылмаң-дық, жарамсактық, діншілдік, мистицизм тән. Сондықтан олардың психикасында «екі жүзділік» бар. Сол себептен олар туралы «қалтасында құраны, қойнында тасы бар адам» дейді. Олар баяу сөйлейді, кейде іздеген сөзін таба алмайды (олигофазия), сөздерінде сырбаздылық, . кішірейтілген, мейірімді сөздер көп кездеседі (ағатай, докторжан). Бірақ олар сәл-пәл қарсы айтқанда қатты ашуланып, агрессивті болады. Аурудың қимылы жай, кейде кібіртіктеп қалады.

Қояншық аурудың ұстамасы абор.тивті және кішке-не ұстама түрінде де болады. Қүшті психикалық бұзы лулар мен ұстаманын әр түрінің қосындысы жиі кезде-седі. Қейбір жағдайда ауруда тек психомоторлық ұста-ма болады (самай қояншығы). Қейде аурудың ұстама-сы тек түнде болады. Қояншықтық статус бірнеше қо-лайсыз жағдайлар қосылғанда болады. Мысалы, емдеу-ді тоқтатқанда, алкоголь ішкенде, қатты шаршау мен қызған кезде болады.

Балаларда әр түрлі ұнамсыз әсерлерге тырысып, қояншыққа тән реакциясының бблатыны белгілі. Бұған фебрильді тырысулар, ыстығы көтерілгенде болатын қояншықтық реакциялар жатады. Қейінгі өмірде ауру-дың ұстамасы қайталанбауы да мүмкін. Бірақ 10% балалардың анамнезі бойынша қояншықтық реакция-лар келешекте қояншық ауруына ауысады. Сонымен, балалардың 10% қояншық реакциясымен ауыратын потенциальды аурулар. Мұндай қояншықтық реакция-лар органикалық кемістігі (туған кезінде зақымдануы, менингоэнцефалит) бар балаларда жиі дамиды. Қоян-шықтық реакция, қояншық тәрізді синдром мен қоян-шық ауруыныц арасында айқын шекара жоқ. Осы ай-тылғандардың бір түрі екіншісіне ауысуы мүмкін. Әр-бір ұстамалы тырысу шыққан тегіне қарамай келесі ұс-тамалы тырысуларға жол ашады. Организмде болатын ©згерістер оның тырысу қабілетін жоғарылатады деген болжам бар.

Қояншықтық ұстаманы истериялық ұстамадан ажы-рата білу қажет. Истерияда ұстама психикалық зақым-дану болған кезде болады. Ауру кез келген жерде кұ-ламайды және жарақаттанбайды. Мұнда белгілі кезең-дер жоқ (тоникалық, клоникалық тырысулар, кома, ұйқы), аурудың ұстамасы бірнеше минут емес, 40—60 минутқа "созылады. Аяқтарыныц қозғалыстары жүйесіз. Үстаманы бұйрықты үнмен күшейтуге немесе керісінше, тоқтатуға болады. Ауру адам ұстамадан кейін барлық болғанды есінде сақтамайды. Қояншықтық ұстаманың басталуы әр уақытта психикалық зақымданумен бай-ланысты болмайды. Үстама кезеңдері кезекпен ауысып, тілін тістеу, зәр шығару, нәжіс бөлу болады (истерия-мен ауырған адамда, егер ол басқалардың ұстамасын көрсе, онда да болуы мүмкін). Аурудың ұстамасы 2— 3 минут, сирек 5—6 минут болады. Үстамадан кейін ауру адамның есінде ештеңе сақталмайды. Қүлаған кезде ол жарақаттануы мүмкін.

Қояншық ауруының шығу тегі мен патогенезі.

Қояншық ауруының шығу тегі туралы пікір әр түр-лі. Құрсақта не өмірдің алғашқы кеадерінде әсер ететін инфекциялар мен уланудың мәні зор екені туралы кәп-теген мәліметтер бар. Бірақ шығу тегінде бұл осы ау-рудың инфекциялар мен улардың әсерінен пайда бол-ғанын керсетпейді. Мидың (әсіресе туған кезде) зақым-дануына үлкен көңіл бөлінеді. Бұл айтылған себептер-дің қояншық ауруының пайда болуында маңызы зор.

Нағыз немесе генді қояншық ауруының шығу тегі белгісіз. Бірақ, бұл аурудың негізінде тұқым қуалау-шылық жатыр. Баскаларға қарағанда қояншық ауруы-мен ауырған отбасында осы ауру жиі білінеді. Генді қояншық ауруымен ауырған отбасы мүшелерінің 56— 60%-ің электроэнцефалограммасында (ЭЭГ) өзгерістер кездеседі. Баоқа адамдардың арасында мұндай өзгеріс-тер 12%. Бір жыныс клеткасынан шыққан егіздердін біреуі кояншық ауруымен ауырса, екіншісінің ауыру мүмкіндігі 64%, ал екі жыныс клеткасынан шыққан-дардікі—-14%.

Қояншық ауруының шығу т.егі кеп себепті, ал пато-генезі бір себепті. Қояншық ауруында зат алмасу (бе-лок, май, кемірсу, су) өзгереді. Бірақ бұл езгерулер осы ауруға тән емес. Сілгілі-қышқылдық тепе-теңдік қышқыл жағына сырғитыны мәлім. Қояншық ауруымен ауырған адамдардың миының биотогінде электроэнцефалограм-ма бойынша белгілі «шың» толқындары болады. Мүн-дай «шың» толқындар аурудың ұстамасынан кейінгі мерзімде болады. Лампаның ырғақты тітіркендіруі, ке-зінде не бірнеше минут ішінде жиі тыныс алғаннан соң жоғарыда айтылған толқындар айқын біліне бастайды. ЭЭГ қояншық ұстаманы функциональдық (истерияа-лық) ұстамадан ажыратып, аурудың диагнозін дұрыс қоюға, аурудың шоғырланған жерін табуға кемектесе-ді.

Ауруды емдеуде келесі принциптерді ұстау керек: ұзақ уақыт және үнемі, комплексті және әр адамның ерекшеліктерін ескі ала отырып емдеу; Дәрінің доза-сын көбейту немесе азайтуды, бір дәріні екіншіге ауыс-тыруды біртіндеп жүргізу. Аурудың ұстамасыныц аяқ-талуы емдеуді тоқтатуды көрсетпейді. Ұстамасы аяк-талғаннан кейін тағы да адамды 3—5 жыл емдеп, ЭЭГ арқылы бақылап отыру керек. Қомплексті емдеу түріне дәрілер а.рқылы емдеу, диетаны сақтау, еңбек пен де-малуды кезектестіру жатады. Дәрімен емдеуде кұры-суға қарсы қолданылатын заттар орталық орын алады. Бұларға фенобарбитал (люминал) жатады. Адамның жасына қарай оныц тәуліктік дозасы 0,05-тен 0,15—0,3 дейін. Қояншық ауруына қарсы қосындыларға негізгі зат ретінде фенобарбитал қосылады. Мысалы, Серей-ский қосындысына —0,02—0,05 г фенобарбитал, 0,05— 0,2 г бромурал, 0,02—0,3 г папаверин, 0,015 г кофеин және 0,25—0,5 г кальций глюконаты кіреді.

Тәулігіне 0,1 г-нан 0,8 г дейін бензонал пайдаланыла-ды. Бұл препарат фенобарбиталдан әлсіз. Гексамидин — тәуліктік дозасы 0,125 г-нан 2,0 г дейін. Дифенин (ди-лантин) нәтижелі зат. Оның тәуліктік дозасы 0,2—0,3 г. Бұл фенобарбиталға карағанда улы. Сол себептен дифеиинді қабылдағаннан соң бас ауырып, айналып, дизартрия (сөйлеудің бұзылуы) және диплолия (екеу болып көріну), тері бөрітіп, қышып, ауыздың кілеген қабатында өзгерістер болады. Жоғарыда көрсетілген барбитал тобындағы препараттар аурудың үлкен ұста-масын емдегевде нәтиже береді. Аурудың керінісінде кіші ұстамалар болған жағдайда суксилен, пикнолепсин (ор-таша дозасы 0,75—1,5 г) сияқты сукцинамид тобындағы препараттар жақсы нәтиже береді.

Психомоторлық пароксизмаларды емдеуде ересек адамдарға орташа тәулігіне 0,6—0,8 г карбамазепин (финлепсин, тегретол, стазепин) препаратын беру нә-тижелі.

Жан-жаіқты әсер ететін препаратқа конвулекс жа-тады. Оның тәуліктік дозасы әр кг-ға 20—30 мг. Кіші ұстамаларды емдеуде тәулігіне 0,6—0,9 г. триметин қол-данылады. Құрысаусыз ұстамада ересектерге тәулігіне 5 г-ға дейін хлоракон қолданылады.

Дисфория кезінде бензодиазепин туындылары се-дуксен мен финлепсин қолданылады. Айқын дисфория-да бұлшықетке 2,5% 0,5—1 мл тизерцин, 2,5% 1—2 мл аминазин жібереді.

Құрысуға қарсы препараттардан басқа жылына 1—2 рет организмнен дегидратациялык және тыртықты қайгаратын (зәр айдайтын, алоэ, фибс, шыны тәрізді дене), препараттар, Ві, В₂ витаминдері, глютамин қыш-кылы беріледі. Ауру адамның диетасы сүт, өсімдік та-ғамдары тұзсыз, ащы емес болуы керек. Ішімдікке мүл-де тиым салынады.

Қояншық статусын емдеу. Қояншық статусы дереу дәрігерлік көмекті қажет етеді. Дереу ауруды таратпау үшін клизма ретіпде 15—20 мл 6% хлоралгидрат ері-тіндісі не 0,5 г фенобарбитал қолданылады. Осы кезде венаға магний сульфаты не хлорлы кальций ерітіндісін .жіберу керек, Нәтиже болмаған жағдайда бұлшықетке 2—3 мл (50—75 мг) 2,5% аминазин, 20 мл 40% глюко-за ерітінділерін Ж*ібереді. Бірақ, аминазинді байқап қолдану керек, себебі ол ұстаманың пайда болуын жо-ғарлатуы мүмкін. Қояншық статусы таралмау үшін венаға диазепамды (седуксенді) жіберу нәтиже береді. Сонымен бірге бұлшыкетке не венаға литикалық қо-сындыны айдалады. Ол қосындының құрамына 2,5% аминазин, 2,5% пипольфен ерітінділеріне 1% димедрол, 50% аналгин, 2% промедол ерітінділері енеді. Нәтиже болмаған жағдайда 3—5 мл жұлын сұйығы алынады. Аурудың ұстамасы тоқтамаса, бұлшықетке не венаға жайлап 10 мл бидестиллятта не изотониялық ерітінді-дегі 1,0 г гексеналды жіберу керек. Ауыр жағдайда ве-наға 5% 5—10 мл тиопентал натрий ерітіндісін жіберу ұсынылады.

Жүрек пен тыныс алу қызметі нашарлағанда кор-диамин, кофеин, лобелин беріледі. Қамфораны беруге болмайды, себебі ол құрысуды күшейтеді.

Еңбек экспертизасы. Ауру адамның жеке басы аз өзгерсе, ұстамасы сирек болса, ол өзінің үйреншікті қызметін атқара алады. Бірақ, оған транспорт жүргі-зуге, қозғалатын механизмдерде істеуге, биіктікте, су мен от жанында қызмет атқаруға болмайды. Үстамасы сирек болса мүгедектік берілмейді не III топтағы му-гедектік беріледі. Аурудың ұстамасы жиі және ақыл кемдістігі болса II не I топтағы мүгедектік беріледі.

Сот-психиатриялық экспертиза. Қояншық ауруының диагнозының болуын сот-психиатриялық экспертизасы шешпейді. Үстама арасында ауру адамды жауапқа тар-туға болады, ал психикасы күшті бұзылған кезде жа-уапқа тартуға болмайды. Үстамасы сирек болса оны абақтыға отырғызуға болады. Үстамасы жиі және ақылы кем ауру адамдарды психиатриялық ауруханаларға жібереді. Экспертиза кезінде әрбір ауру адамға жеке көзқарас болуы керек.
13-лекция.

Соматикалық аурулардағы психикалық бұзылыстар.

(1 сағат)
Жоспары:

1. 
   Астениялық синдром.
   
2. 
   Кейбір жиі кездесетін аурулар.
   

1. 
   Банщиков В.М., Невзорова Т.А. Психиатрия. М., Медицина, 1969.
   
2. 
   Гиляровский В.А. Психиатрия. М., Мед. Гиз. 1954.
   
3. 
   Жариков Н.М., Урсова Л.Г., Хритинин Д.Ф. Психиатрия. М., Медицина, 1989.
   
4. 
   Илешева Р.Г. Бредовые психозы в позднем возрасте. А., Казахстан, 1981.
   

1. 
   Кирпиченко А.А. Психиатрия. Минск. Высшая школа.
   
2. 
   Ковалев В.В. Психиатрия детского возраста. М., Медицина, 1979.
   
3. 
   Личко А.Е. Психопатии и акцентуации характера у подростков. Ленинград, Медицина, 1977.
   

Қөптеген соматикалық ауруларда психикалық бұ-зылулар~аурудың басында, ортасында және аурудан жазылған соң да білінеді.

Айқын психикалық бұзылулар дерт қаулап тұрған-да болады. Бұдан аурудың психикалық және физикалық белгілері бір кезде өтеді деп айтуға болмайды. Кейде аурудың соматикалық белгілері кетіп, психикалық бел-гілері қалады және керісінше де болуы мүмкін.

Қөптеген соматикалық ауруларда психикалық бұ-зылулар бірдей болады. Жиі кездесетін бұзылулар тө-мендегідей болады.

Астениялық синдром. Алдыңғы көріністе психикалық әлсіздік пен жүдеушілік орын алады. Ауру адам жа-рыққа, шуға, дыбыстарса, денені тітіркендіруге сезім-тал болып, ашуланшақ, жылдам шаршағыш болады. Кәдімгі жарық жарқыраған, радио дыбысы қатты, көрпе ауыр, киім тұрпайы болып көрінеді. Басы ауы-рып, айналып, ұйқысы қашып не керісінше катты ұйық-тағыш болады. Назары нашарлағандықтан ауру адам бірнеше жол оқып, онан соң окудан бас тартады, айна-ладағылармен сөйлесуден жылдам шаршайды, ұмыт-шақ және көңілі баоқаға ауғандықтан оқығанды, антқанды есінде сактамайды. Терлегіш, жүрек қызметінің жылдамдауы сияқты вегетативтік бұзылулар болады.

Психопатия тәрізді синдром. Үзаққа созылған со-матикалық ауруларда және заттар алмасуы бұзылған-да психопатия тәрізді жағдай дамиды. Бұл жағдайда ауру адамның көңіл-күйі бұзылып, айналадағыларды жек көріп, оқшауланып, ынтасын тек ауру маңайына жинап, ашуланшақ, ұрысқақ, қыңырланып дәрігердің айтқандары.мен келіспей, өзін-өзі емдеп, көптеген дәрі-герлерге қаранып, олардың емдеуін місе тұтпайды.

Соматикалық аурулардың ауыр түрінде сананың бұ-зылуы, делириозды, аментивті көріністер болып, ойы қа-рауытып есеңгіреп.қалады. Осы жағдайлар бір-біріне ауыса беруі мүмкін".

Ауыр жәие ұзаққа созылған соматикалық аурулар-дан кейін шизофренияға, циклофренияға, ұқсас «ара-лық» не «эндоформды» синдромдар дамиды. Бұлар деп-рессивті, депрессивсіз-параноидты, елестеушілік және басқа синдромдар ретінде білінеді.

Миокардтың инфаркті. Бұл аурудағы психикалық құбылыстар өте жылжымалы. Әуелі есепсіз өлім тура-лы үрей пайда болып, ауыру күшейген кезде бүл үрей басым болады. Мазасыздану, үрей, зарығу, тиышсыз-дану, үмітсіз сезім осы жағдайға тән. Ауру адам сырт-қы әсерлерді, жай сөйлегеннің өзін, киімінің тәніне тию-ін, көмескі жарықты да көтере алмайды. Ауру адамның мінез-құлқы әр түрлі болады. Кейбіреулер үндемей, қозғалуға қорқады. Кейбіреулер санасы бұзылғандык-тан қозып кетеді. Ауыру белгісі болмағанда да оларда жиі үрей, мазасыздану, зарығу пайда болады. Кейде мұндай жағдайлар ауыру белгісінің алдында болады. Ауру адамның жағдайы нашарлаған кезде мазасызда-ну, зарығу керіністерінің көтеріңкі кәңілге ауысуы қа-уіпті. Бұл кезде адам мазасызданып, оның көңіл-күйі айналадағыға сәйкес келмейді. Инфаркт қатты болған кезде аурудың бірнеше минут, сағат, сирек тәулік бо-йында ойы алжасуы (сананың бұзылуы) мүмкін. Арты-нан психикалық жағдай әлсізденіп, жеке басының ауы-руға деген көзқарасы тууы мүмкін. Бұл адамның'ауы-руға дейінг.і жағдайына байланысты.

Буйрек қызметінің жетіспеушілігінде психиканың бұ-зылуы, Компенсация мен субкомпенсация кезінде асте-ниялық синдром орын алып, аурудың басы жиі ауыра ды. Улану көбейген сайын есеңгреу, делирий, аменция сияқты сананың бұзылуы болады. Улану күшейген кез-де адам күндіз ұйқышыл болып, түнде ұйқысы қашып, бір көрген түсін қайта-қайта көре береді. Уремияның соңғы кезеңінде үнемі есенгреу жағдайы болады. Ұзақ уақыт бүйрек жұмысы жеткіліксіз болса энцефалопа-тия дамиды.

Бауыр ауырғандағы психикалық бұзылулар. Бауыр-дың циррозында айқын психикалық бұзылулар болады. Бұзылудың жиі түрі астениялық белгілер ретінде білі-неді. Ұйқы бұзылғандықтан күндіз ұйқы келіп, түнде ұйқы қашып, күндізгі ұйқының келуі кенеттен нарко-лепсия ретінде пайда болып, артынан психоорганикалық синдром дамиды. Негізгі ауру ауырлаған кезде кома дамиды. .

Психопатия тәрізді бұзылулар кезінде ауру адам ете өкпешіл, күдікті, ұрысқақ болып, өзіне ерекше на-зар аударуды талап етеді.

Мидан тыс орналасқан ісік жағдайындағы психика-лық бұзылулар. Бұл бұзылулар ауру адамның жеке басының конституциялық ерекшеліктеріне, емдеуіне және емнің қонуына байланысты. Бұл жағдайға астения тән. Ауру адамдар аурудың нақтылы диагнозынан қор-қып, дәрігерге қаралмайды. Мұндай адамдардың сана-сында ауру туралы ой болмай, анозогнозия орын алып, олар «аурудан қашуға» тырысады. Аурудың диагнозына сенбей, «дәрігер білМейді, қателесті» деген ойға келеді. Кейде депрессивті реакциялар өте ауыр болып, өмір сүргісі келмейді. Ауру дамыған кезде, «тыныш делирий» ретінде делириозды-аментивті жағдайға байланысты ой алжасуы болады. Бірақ көрінетін психоз болмайды. Кейде көңіл-күйі көтеріңкі (эйфория) болады.

Диффузды улы алқым ісуі (зоб) кезіндегі психика-лық бұзылулар. Бұл ауруда қалкан безі үлкейіп, оның қызметі жоғарылайды. Осы кезде затт.ар алмасуы бұзы-лып, жүдеп, жүрек соғуы жиілейді. Ауру адамның эмо-циональдық психикасы жылжымалы, көңіл-күйі өзге-ріп, жылауық, өкпешіл, ұмытшақ, ашуланшақ болып, жылдам шаршағыш, еңбек қабілеті темендеп, дене мен психикалық астения болып, қатты сөйлегенді, жаркы-раған жарықты, жанасуды жаратпайды. Депрессия мен күрделі психикалық езгерістер сананың бұзылуы ретін-Де болуы мүмкін. Ұйқыға кетуі қиындап, жиі оянып, мазасыз түстер көреді. Ауру үзаққа созылса интеллект бұзылады. Гипотиреоздағы психикалық бұзылулар. Қалқан бе-зінің. жұмысы жетіспегенде гипотиреоз пайда болады. Осы аурудың айқын түрі микседема, туа пайда болған түрі кретинизм деп аталады. Қретинизм жағдайында пснхикалық даму тоқталып, олигофрения пайда болады.

Жалпы гипотиреоз жағдайында ауру енжар, ұйқы-шыл, жылдам шаршағыш ойлауы баяулап, көңіл-күйі нашарлап, козғалуы баяулап, уайым-қайғысы көбейіп, эмоциясы солғын болады.

Ауру үдеген кезде интеллект төмендеп, санасы бұ-зылып кома больш, қояншық тәрізді булығулар болады.

Шыжың ауруы кезіндегі психикалық бұзылулар. Шыжың ауруы инсулин жетіспегенде дамиды. Шыжың-ның алғашқы кезеңінде психикалық даму баяулайды. Бұл дертте ересек адамдар жылдам шаршағыш, үйқы-сы бұзылып, еңбек қабілеті төмендеп, енжар, эмоция-лары солғын, көніл-күйі төмен болады. Психопатия тә-різді бұзылулар, энцефалопатиялар, қайталайтын кома жиі болады.

Басқа соматикалық аурулардағы психикалық бұзы-лулар. Асқазанның ойық жарасында ауру адам ашу-ланшақ, жылдам шаршағыш, ұйқысы қашып, невроз тэрізді белгілер білінеді.

Жүрек ақауы кезінде ауру адам ашуланшақ, жыла-уық, мазасызданып, үрейленіп, физикалық және психи-калық астения болады. Ауру адамның санасы бұзылып, кардиологиялық психоз пайда болады. Адамның жеке басының дамуында әр түрлі патологиялық езгерістер болуы мүмкін.

Көптеген жағдайларда ауру адамдарды психиатрия-лық ауруханаларға ауыстырудың қажеті жоқ. Мүндай ауруларды емдеу медициналық әр салалы ауруханалар-да өткізілуі қажет. Емдеуге аурудың түріне байланысты негізгі дәрігер мен психиатр бірге қатынасуы керек. Ауруы қозған адам жеке бөлмеге орналастырылып, тәулік бойынша бақылауда болады. Соматикалық ауру адамдарға психофармакотерапия заттарын бергенде олардың сезімталдығын, парадоксальды реакциясының болуын еске сақтап, препараттар жеке бастың ерекше-лігіне байланысты берілуі керек. Психиатриялық емдеу мен соматикалық емдеу қатар жүргізілуі қажет. Маза-сызданып, пснхикалық зорланған кезде аз мелшерде бензодиазепиндер беріледі. Бір ретте элениумның 0,01, седуксеннің —0,01, реланиумның —0,01, феназепамның — 0,001—0,0005 беріледі. Невроз тәрізді жағдайларда бұл препараттарға организм жылдам үйренетіндіктен, олар-ды 7—10 күн ішінде кезек-кезек қабылдайды.

Ұйқы бұзылған кезде аз мөлшерде (0,012—0,006 мг) бір рет берілетін тизерцин (левомепрамазин) жақсы әсер етеді. Бірақ бұл мелшерде де ортостатикальгқ жағ-дайлар болып, қан қысымы темендейді.

Айқын депрессияда тәулігіне 2—3 рет 0,025 мгами-триптилин беріледі. Бірак глаукомада, простата ©сіп кеткен жағдайда, қуық ауырғанда бұл препаратты бе-руге болмайды. Бұл жағдайда тәулігіне 2—3 рет 0,025— 0,05 мг пиразидол беру керек. Невроз тәрізді жағдайда жұмсақ нейролептиктер пайдаланылады. Тәулігіне 5— 60 мг терален диэнцефальды, вегетативті бұзылуларға жеңіл седативті, әсер етеді. Меллерилді (сонапакс) тәулігіне 5—40 мг беру жеңіл антидепрессивті және ты-ныштандыратын әсер етіп, сейлеу мен қозғалуға жеңіл ықпал етеді.

Тәулігіне 5—15 мг френолон астеноабуликалық, ас-теноипохондриялық жағдайларда қолданылады. Ол қа-рын мен ішек секрециясына ұнамды әсер етеді.

Қозғалысы күрт қозған кезде, әсіресе сананың бұ-зылуында бұлшықетке бір мезгіл 10 мг диазепам (се-дуксен, реланиум), бір мезгіл 0,025 мг тизерцин, бір мез-гіл 0,025 мг аминазин жіберіледі. Аминазин мен тизер-цинді енгізгенде артериялық қысымды қадағалау керек (коллапс болуы мүмкін). Қажет болған жағдайда бұл препараттарды жүрек пен қан тамырларына әсер ететін кордиаминмен бірге беру керек.

Астениялық, астеноневротикалық, астеноипохондрия-лық бұзылуларда, әсіресе органикалық психосиндром білінген кезде пирацетам (ноотропил), аминалон (гам-малон), перидитол (энцефабол) сияқты ноотроптық пре-параттар қолданылады.

Нейролептиктер мен транквилизаторлар барбитурат-тармен және наркотиктермен (морфин, промедол) бірге сыйыспайды.

Психотикалық емес соматогенді бұзылуларды емдеуде әртүрлі вариантты психотерапияның атқаратын ролі зор.

Аурудың алдын алу. Аурудың алғашқы алдын алу соматикалық ауруларды анықтау және емдеумен бай-ланысты. Жеке адамның психогендік реакцияларынық алдын алуда медициналық деонтологияның маңызы зор.

Еңбек және сот-психиатриялық экспертиза. Негізгі соматикалық аурудан жазылған кезде соматогенді пси-хикалық бұзылулар да жойылады. Бұл жағдайда ауру адамдардың толығынан еңбек қабілеті орнына келіп, олар бұрынғы жұмыстарын атқарады. Негізгі ауруы жазылмай, психоорганикалық синдром бар жағдайда мүгедектікке ауыстырылады.

Қабілетті не қабілетсіз туралы мәселе соматогенді психикалық бұзылулардың ерекшеліктеріне байланысты әр жағдайда жеке шешілуі керек.

14-лекция.

Олигофрения.

(1 сағат)
Жоспары:

1. Олигофренияның шығу тегі мен патогені.

2. Гендік және хромосомалық патологиялық ауру түрлері.
Пайдаланатын әдебиеттер:
Негізгі:

5. 
   Банщиков В.М., Невзорова Т.А. Психиатрия. М., Медицина, 1969.
   
6. 
   Гиляровский В.А. Психиатрия. М., Мед. Гиз. 1954.
   
7. 
   Жариков Н.М., Урсова Л.Г., Хритинин Д.Ф. Психиатрия. М., Медицина, 1989.
   
8. 
   Илешева Р.Г. Бредовые психозы в позднем возрасте. А., Казахстан, 1981.
   

4. 
   Кирпиченко А.А. Психиатрия. Минск. Высшая школа.
   
5. 
   Ковалев В.В. Психиатрия детского возраста. М., Медицина, 1979.
   
6. 
   Личко А.Е. Психопатии и акцентуации характера у подростков. Ленинград, Медицина, 1977.
   

Олигофрения деген терминді 1915 ж. Неміс психиатры Крепелин енгізген. Олигофрения кемақыл деген сөз( олиго – кем, аз, френ – ақыл). Кейінгі жылдары “ ақылдың артта қалуы” деген термин қолданылып жүр.

Олигофрения – туа пайда болатын, туғаннан кейінгі ақыл кемістігі. Құрсақтағы жетілу кезіндегі алдам организмі ағзаларының дамуы негізінде жүктіліктің әуелгі үш айында қалыптасады. Орталық нерв жүйесінің дамкуында ерекшелік бар. Оның жетілуі құрсақтағы 9 ай ішінде болмайды. Туғаннан соң алғашқы айларында және жылдарда оның дамуы жалғасады. Сондықтанзалалды заттар, әсіресе өмірінің үш жылында мидың дамуына ұнамсыз әсер етеді. Туа пайда болған аурудың туғаннан кейінгі залалды заттардың әсерінен пайда болатын аурумен клиникалық суреті бірдей болғандықтан осы ауруларды жалпы олигофрения немесе кемақыл дейді.

Прогресті органикалық және басқа психикалық аурулардағы ақыл кемістігі олигофренияға жатпайды. Ол аурулардағы ақыл кемдігін деменция дейді.

Халық арасындағы ақылл кемістігі шамамен 3 %. Олигофрениямен әсіресе ер балалар жиі ауырады деген мәліметтер бар. Көптеген зерттеушілер олигофренияиен ауырған балалар саны көбеюде деп санайды. Бұл медицина жетістіктерімен, жұқпалы ауруларды тиімді түрде емдеумен( балалар осы аурулардан бұрын өле берген.) босану кездегі көмектесудің жақсаруынан деген болжам бар Ақырғы жылдары осы аурудың пайда болуын ұнамсыз экалогиялық себептермен байланыстырады.

Олигофрения ауруының көбеюінің бір себебі осы аурудың жақсы анықталуы. Мектеп бағдарламаларының қиындауының оқудың алғашқы жылдарында олигофрениямен ауырғандарды ажыратуда маңызы зор.

Ақырғы он жылдықтарда олигофренияның шығу тегі мен патогенезін зерттеуде біраз жетістіктері бар. Бұл жағдай генетика, эмбриология, биохимия, теротология сияқты биологиялық ғылымдардың акушерлік таным, педиатрия, психиатрия сияқты клиникалық пәндердің жетістіктеріне байланысты. Осыған байланысты әр түрлә этнопатогенезі баролигофренияның жалпылама тобы өздерінің шығуы мен патогенезіне сай жекелеген клиникалық түрлерге бөлінеді.Шығу негізінде көмірсулардың белоктардың алмасуының бұзылуына, хромосомалардың, тұқымқуалаушылық себептердің өзгеруіне байланысты олигофрения топтарға бөлінеді.

Г.Е.Сухареваның ойы бойынша олигофренияның шығу тегі ми дамуындағы ауытқылыққа, организмнің әр түрлі жүйелері мен ағзаларында болатын дизонтогенезге байланысты. Г.Е.Сухарева бойынша екі түсінік бар:

1. 
   Мидың дамуынндағы ауытқылыққа байланысты интеллектуалдық кемістік.
   
2. 
   Қалыптасқан ми құрылысының зақымдануына байланысты интелектуалды бұзылулар.
   

Осындай көзқарас арқылы олигофрения тобынан туғаннан кейінгі үш жылдан соң, жылжымалы прогриедентті ауруы бар потологиялық процестер болініп шығарылды. Олигофрения тобынан тағы да уақытша психикалық дамуы тоқтап қалғаннан пайда болатын интелектуалды дамудан (инфантелизм, дұрыс тәрбиелемеу, соматикалық және органикалық арурулар) оңай түрлері шығарылды. Олигофренияның клиникалық көрінісі залалды әсердің организм дамуының қай кезеңінде әсер еткеніне байланысты. Залалды нәрсе онтогенездің әр түрлі кезеңдерінде әр түрлі бұзылулар тудыруы мүмкін. Организм дамуының бір кезеңінде түрлі себептер біркелкі өзгеріс тудыруы мүмкін. Құрсақтағы дамудың алғашқы кезеңігде нәрестенің залады себептерге бертін жауабы бірдей болады. Дамудың кейінгі кезеңдерінде клиникалық көріністің қалыптасуы экалогиялық процестің сапасына байланысты болуы мүмкін.

Заұқымданудың уақытына және патогендік әсердің сапасына байланысты Г.Е.Сухарева(1965) олигофренияны үш топқа бөлді.

1. 
   ата анасының генеративті клеткаларының потологиясымен байланысты.
   
2. 
   құрсақ мерзіміндегі залалды әсерлерге байланысты.
   
3. 
   туған кезінде және туғаннан соң әуелгі үш жыл ішіндегі залалды әсерлерге байланысты.
   

16-18 %. Егер ата анасының екеуіде олигофрениямен ауырса , онда оның балаларының кемақылдылығы 50-ден 100 % дейін. Егер ата анасының біреуі ғана ауырса, онда мұндай көрсеткіш 38- 58 %дейін төмендейді. Бірақ отбасындағы олигофренияның барлығы тек тұқым қуалаушылыққа байланысты емес. Олигофренияның бір отбасында қайталауы сифилис, токсоплазмос сияқты жалпы ауруларға байланысты борлуы мүмкін.

Генетикаға байланысты олигофренияның отбасы түріне микроцефалияны және сүек пен теріде болатын өзгерістері бар клиникалық түрлерін жатқызады. ( дизосоздық және ксеродермиялық түрлері, бірінші жазған авторларының аттарына байланысты. Марфан, Крузон,Апер және басқалардың синдромы).

Олигофренияның отбасы түрі ферменттік жүйелердің биохимиялық жетіспеуінен және белок , қант, пигмент заттарының алмасуының бұзылуымен байланысты. ( фенилкетонурия, галактоземия және т.б.) Хромосомалық ауытқулық шамалы түрде тұқымқуалайтын олигофренияға жатқызылады. Мұның себебі залалдың ата анасының жыныс клеткаларына ұрықтану кезінде не ұрықтанғаннан кейін жұмыртқаның алғашқы бөліну кезеңдерінде әсер етуінен. Хромосомалық аурулар пайда болуында әйелдердің жыныс клеткаларында әсер ететін сыртқы себептердің мәні зор. Даун ауруы анасының жасының ұлғаюымен жиі байланысты болады.

Ата анасының жыныс клеткаларының зақымдану, улану, мысалы маскүнемдік, нашақорлық, инфекциялар, радиацияның әсері, белоктың жетіспеуі сияқты сыртқы залалдарға байланысты.

Екінші топтағылар. Олигофренияның дамуы екіқабат кездегі ұрық пен іштегі нәрестеге уланудың, инфекцияның, токсикоздың залалды әсеріне байланысты. Осы аурулардың негізінде жатыр мен нәресте жолдасының арасындағы қанайналымның бұзылуы жатыр. Көптеген зерттеуші дәрігерлер психотропты заттар не нәрестені түсіруге арналған препараттар( хинин ) жүктіліктің әуелгі үш айында залалды әсер етеді деп санайды.

Үшінші топтағы олигофренияға нәресте өмірінің алғашқы 1- 3 жылындағы туу кезіндегізақымдануы мен тұншығуына , инфекциялар мен улануға байланысты болатын өзгерістерді жатқызады. Осы топқа соқырлыққа, сөйлеу қабілетінің жетілмеуіне , краниостозға байланысты олигофрения енеді. Шығу тегі белгілі ,барлық топтағы олигофрениялар дифференцияланған түрлер деп аталады. Шығу тегі белгісіз олигофрениялар дифференцияланбаған деп аталады. Алғашқылар аурудың 1/3 де, ал екіншілері 2/3 бөлігінде кездеседі.

Олигофренияның клиникасы. Олигофренияның әр түрлі этногенездік механизміне байланысты клиникалық қызметтің жетіспеуі салдарынан әр түрлі аурулар бір топқа біріктіріледі. Оның ішіндегі ең маңыздысы танып білу қабілетінің , ең алдымен интелектуалды қызметтің артта қалуы. Олигофрения кезінде орталық нерв жүйесінде, ми, сүйек, тері, ішкі секреция бездерінде, жүрек пен қантамырлар жүйесінде дизонтогенез болады. Айтылған өзгерістер Даун ауруында, диостоздарда, микроцефалияда болады. Энзимопатиялық олигофренияарда мысалы, фенилпирожүзім олигофрениясында тері мен көздің сыртқы мөлдір сырты пигмент болмағандықтан ағарады.( шашы сары, көзі көк). Бұл ауруда зәр мен қанда аралық заттар алмасуынан пайда болатын фенилаланин және терінің пигменті иелания жетіспейді. Ауру адамдардың басы кішірейіп, олардан “тышқан” мен “қасқырдың” иісі шығады.

Олигофрениядағыпсихикалық аурулар тұрақты, бірақ кейде адамнның жасына қарай өзгеруі де мүмкін. Олигофренияның бөлінуі негізінен интелектуалды жетіспеуімен байланысты. Ақыл кемістігін көрсеткіштер арқылы анықтау шет мемлекеттерде , біршама бізде қолданылады. Егер орташа адамның интелекті 100- ге тең болса, оның өзгеруі 70- тен 130 дейінболса, онда 70-тенкем интелект коефициенті ( IQ ) ақылдың кемдігін көрсетеді.

Олигофренияның клиникалық жіктелуі әр түрлі. Бұл бөліну интелектуалдық кемістікке, клиникалықө көріністердің және ерекшеліктерге негізделген. Олигофренияның интелектуалды кемістікке байланысты бөлінуі кең өріс алған. Осындай бөліну тәжірибелік жағынан ыңғайлы, себебі оқыту, экспертиза жұмысына көмектеседі.

Дебильдік ( IQ 50-70 ) – олигофренияның жеңіл түрі. Мұндай жағдайларда арнайы бағдарлама бойынша қосымша мектепте оқытуға және мамандықтың жеңіл түрін үйретуге болады. Дебильдер өмірдің күрделі емес жағдайына өз бетімен үйреніп, қиналмай- ақ үйленеді. Жоғары абстракциялар оларда жоқ, бірақ сөзқоры мен иеханикалық есі орташа болуы мүмкін. Дебильдіктің орташа деңгейінде эстетикалық, интелектуалдық өнегелілік сияқты жоғары эмоциялар болуы мүмкін. Жылдар өткен сайын ақыл кемістігі аз білінеді. Дебильдіктің жеңіл түрінде еңбекпен айналадағы ортаға толық әлеуметтік бейімделу болады. Имбецильдік ( IQ 20-50 ) – ақыл кемістігінің орташа және айқын түрі. Абстрактілі ойлауға мүлде қабілеті жоқ, тілі мүкіс, сөз қоры ондаған сөздермен шектеледі. Аз мөлшерде санауды біледі және қарапайым арифметикалық әрекеттерді көрнекті мысалдар аррқылы жасай алады. Олардың тіршілігі тамақты қабылдауы және жыныстық сезіммен шектеледі, әуестіктің өзі бұзылған Оларда төзін өзі қарауға дағдыландыруға болады. Еңбек істеуге қабілеті жоқ. өз бетімен өмір сүре алмайды, үнемі бақылауды қажет етеді, туған туысқандарына жақын болады. Олар қуануы, ұялуы, қорқуы мүмкін. Қосымша мектепте оқи алмайды. Олардың жүріс тұрысы абайсыз. Имбециильдердің реакциясы ерекше болып, кейде ашуланшақ және қауіпті болады. Олардың сенгіштігі мен еліктеушілігі жоғары болғандықтан әлеуметке қарсы әрекет жасайды.

Идиотия – ең терең ақыл кемістігі.(IQ 20- дан аз). Ойлау мен сөйлеу қабілеті дамымаған, тек түсінік дыбыстар шығарады. Айналадағыларға реакциясы төмен болады. Ауру тұра да жүре де алмайды. Біреудің көмегінсіз өмір сүре алмайды. Кейбірлері аз қозғалып, ұзақ уақыт бір қалыпта болады, ал екіншілері тынышсыз, қозып үйреншікті қозғалыстар жасайды. Мұндай уақытта ашуланып, агрессивті болады, өзін өзі тырнап тістеп, ұрады. Мастурбация (таза емес заттарды жеу) дамиды. Физикалық дамуда өрескел кемістіктер мен неврологиялық белгілер айқын білінеді. Ауруда өзін өзі қамтамасыз ету, ұқыптылық болмайды. Дебилтьдік имбецильдік пен идиотияның өзара қатынасы төмендегідей: 75, 20 және 5% Ауыр дебильдік пен имбейильдік, интелектің төменгі нормасы мен жеңіл дебильдік арасындағы түрлері диагностика жасағанда қиындықтар туады.

Даун ауруы1866 жылы алғашқы рет Даун жазған. Бұл аурудың пайда болуы 21 жұп аутосомада үш аутосоманың бірігуінен не хромосомада 21 жұп аутосоманың орнына 19 жұп болуына байланысты. Даун ауруы 40 жастан кейінгі босанатын әйелдердің баласында болады. Кейінгі кезде мұндай балалар өте жас әйелдерден де туатыны белгілі болған.

Даун ауруының клиникалық көрінісі төмендегідей: көздері екі жаөқа қиғаш қарайды, жоғарғы қабағында әжімі бар, тілі үлкейген, терең әжімді, тістері ұсақ және сирек, мұрны кішкене және пұшық, жоғарғы ерні қалың беттерінде қызылы бар, басы кішкене желкесі тегіс, саусақтары қысқа және жуан. Ауру адамдардың ақыл кемістігі көбіне орта дәрежеде болады.

Шершевский – Тернер синдромы. Бұл синдром туралы 1926 жылы Н.А.Шершевский және 1938 жылы Г.Тернер жазған. Жыныс клеткаларында тек бір Х хромосомы бар әйелдерде кездеседі. Клиникалық көрінісі: аласа бойлы, екінші жыныстық белгілері жетілмеген, алғашқы аменорреясы бар. Туғаннан кейінгі клиникалық көріністе салмағының аздығы, бойының кішкентайлығымен көзге түседі. Мойны қысқа артқы жағында және жанында артық терісі бар, көз қиығы монғолойдтар көзінеқарама қарсы құлақтары төмен орналасқан, сыртқы құлағы ішкісінен төмен ( эпикант) , шаштары төменгі деңгейге дейін өседі. Кеуде қуысы өзгерген, алақаны жалпақ, саусақтары қысқа, табанының формасы өзгерген, бойы аласа, аяқтары қысқа болғандықтан ауру адамдардың түрі ерекше болады. Ақыл кемістігі онша білінбейді, бірақ кейде идиотия деңгейіне жетеді.

Гидроцефалияға байланысты олигофренияның пайда болуы менингоэнцефалитпен , ми зақымдануы мен не құрсақтағы нәрестенің патологиясымен байланысты. Гидроцефалия жұлын сұйықтығының( ликвор) көп болуы және оның қайта сорылуының бұзылуымен байланысты. Бас сүйегінің төбе самай бөлігі үлкейіп,, еңбегі қатайып, терісі жұқа болғандықтан вена тамырлары, көрініп тұрады.( клиникалық көрінісі). Психикалық кемістік жеңіл дебильдіктен идиотияға дейін өзгеріп отырады. Бірақ кейде аурулардың механикалық есі, есеп пен музыкаға деген қабілеті жақсы болуы мүмкін. Олигофренияның айқын түрлеріне дифференциялды диагноз қою қиындыққа түспейді. Кейде олигофренияның өз ішіндн диагноз қою қиын болады. Бұдан басқа бала жасөспірім кезіндегі психикалық дамудың уақытша тоқталуын олигофрениядан айыра білу керек. Бұл диагноз тек 10-14 жасқа дейінгі балаларға қойылады, мұнан соң олардың психикалық дамуы қалпына келеді. Бұл жастан кейінгі интелект кемістігі дебильдіктің оңай түрінің бар екенін көрсетеді.

Емдеу және реабилитация. Олигофрениямен ауырған адамды реабилитациялау мен емдеуде медициналық, педагогикалық және әлеуметтік өзара байланысты шаралар қолданылады. Бұл шараларды жүзеге асыру үшін ауру балаларды іріктеп, арнайы балалар үйіне, бала бақшасына, қосымша мектептерге , арнайы кәсіптік техникалық училчщеге, интернаттарға ауыстыру қажет. Осы мекемелерге іріктеуді медико -педагогикалық консультациялар атқарады. Онда ауру балаларды еңбекке үйретеді.

Олигофренияны этнологиялық түрде емдеу мүлде жоқ Аурудың кейбір түрлерінде

( фенилкетонурия және басқа) патогенетикалық емдеу қолданылады.

Аурудың белгісіз түрлерінде арнайы емес әр түрлі әдістер қолданылады. Дәрілерден мидағы зат алмасуды жақсартатын аминалон( гаммалон) ноотроцил

( пирацетам), пиридитол( энцефабол), пантогам сияқты ноотроптар қолданылады.

Глутамин қышқылы, В обындағы витаминдер емдеуге ұсынылады. Бас сүйек ішіндегі қысым көтерілген кезде суды айдайтын заттар ( магний сульфаты, эуфиллин, диакарб және басқалар) қолданылады.

Психомоторлық қозу кезінде транквилизаторлар және нейролиптиктер (элениум, реланиум, нозэпам, тазэпам, тизерцин, неулептил) қолданылады.

Олигофренияның алдын алу үшін медико – генетикалық консультациялар өткізу керек. Бұл консультация арқылы аурудың диагнозын қойып, емдеу шараларын белгілеп, ақыл кемістігі бар балалар тууының алдын алуға болады. Баланың туу тумасын ата анасы шешеді.

1. Психотерапияның қысқаша тарихы.

2. Психотерапия қағидалары.

3. Сендіру және өзін-өзі сендіру әдісі.

1. 
   Банщиков В.М., Невзорова Т.А. Психиатрия. М., Медицина, 1969.
   
2. 
   Гиляровский В.А. Психиатрия. М., Мед. Гиз. 1954.
   
3. 
   Жариков Н.М., Урсова Л.Г., Хритинин Д.Ф. Психиатрия. М., Медицина, 1989.
   
4. 
   Илешева Р.Г. Бредовые психозы в позднем возрасте. А., Казахстан, 1981.
   

1. 
   Кирпиченко А.А. Психиатрия. Минск. Высшая школа.
   
2. 
   Ковалев В.В. Психиатрия детского возраста. М., Медицина, 1979.
   

Психотерапияның қысқа және айқын анықтамасын ХХ ғасырда психиатр Ю.В. Каннабих берді. “ Ол “ Психотерапия психикалық әдістерді ауруларды емдеуде жоспарлы түнрде қолдану” деді. Психотерапияда ауруға себебін тигізетін психикалық әсерлердің барлық түрлері аурудың түріне, кісінің ерекшелігіне қарай жоспарлы, жүйенлі және біртіндеп жүргізілуі керек. Дәрігерлердің ауырған адаммен көптеген күнделікті жұмысы психотерапияға жатады. Бұл жұмысқа дәрігердің диагноз туралы сөзі, ауру адампға ауруы туралы түсіндіруі, жазылған рецепті бередегі жігерлендіру сөздері жатады.

Психотерапия ерте заманнан белгілі . Сол кезден бастап бірн адамның екінші адамға көрсететін әсері “ ерекше көздер “ арқылы “ құдіретті құдайдың” қатысуымен деп саналған. Психотерапиялық әсерлер жалбарыну мен үшкіру арқылы, қазіргіше ауруларды жазатын молдалар мен тәуіптердің қолданатын ұйыту мен өзін-өзі ұйыту әдістері қолданылған. Сол кездегі адам психикасына өткен әсеғрлерді сақталған өнер туындыларынан ( суреттер мен барельефтерді ) көруге болады. Орта ғасырларда пәлсапашылар, дін уағыздаушылар мен дәрәгерлер ойынша құпия, темірдің магнитке тартылуы - магнетизмге , табиғаттың ерекше құбылысы ретінде көңіл аударылды. Магнетизм туралы трактаттар жазылды. Осы құбылысты түсіндіру үшін көптеген жазылымдарда түсініксіз табиғаттан тыс күштер туралы айтылады. Магнетизм құбылысына ХVғасырдың белгілі швейцар дәрігері және табиғат зерттеушісі Парацельс ( 1493-1541 ж ) көңіл аударды. Оның ойынша “ Магниттің құпия күшін емдеуге пайдалануға бола ма ? “, “ Магнит темірдің кесегін өзіне тартқандай ауруды өзіне тартып , организмді аурудан босатады! “ Парцельс дифтериядан тынысы тарылған емшектегі балалар мен миына қан құйылғандықтан өлім халіндегі шалдарды емдеуге магнитті қолданады. Магнит нашар көмектеседі. Парацельстің кең тәжірибесінде магнитті қолдану түйілу мен құрысып қалуды тоқтатты, сөйлеу қабілетін жоғалтқан адамдардың сөйлеуіне, сал ауруын емдеуге көмектесті . Мұндай өзгерістер истериялық сал ауруы мен истериялық үндемеу кезінде болатыны қазір белгілі болды. Нәтижелі зерттеулер аз болды, бірақ олар туралы лақап жылдам тарады. Мұндай жағдайда деректі мәліметтер қиялмен толықтырылып, өңделіп, сол себептен тартымды болды. Мұнакн басқа бұл мәліметтер шайтан мен құдайға сенетін орта ғасырлық санасы бар адамдарға әсер етті.

Магнит күші арқылы емдейтін Парацельстің даңқы арта бастады. Магнетизм қайтадан астранамия мен пәлсапа саласына ауысып, ол туралы тек “ пәлсапашыл ғалымдар әңгіме көтерді”.

Екі ғасырдан соң 1766 жылы веналық дәрігер Франс Месмер “ Планеталардың адамға әсері “ деген тақырыпта дайындайды. Өз ілімін ол сол кездегі түсініксіз жұмбақ медицина докторының дәрежесін алуға диссертация ретінде баяндай отырып, дүние жүзілік магниттің тартуы теория және планеталардың , алыс жұлдыздардың адамға ететін әсері туралы жазды.

Медицина докторынан басқа Месмерде пәлсапа докторларының дипломы болды. Ол венакның бай адамдарының бірі , музыканттардың меценаты, Леопольд Моцарт және шыны гормоникада жақсы ойынымен тандандыратын данышпан баласы Вольфганг Амадеймен бірге музыкамен шұғылданды. Ғылымнан және концерттерден қолы бос уақытта, өте сирек ол дәрігер ретінде қызмет атқарды.

Месмер кездейсоқ бір ауру адамның магнит арқылы жазылуына куә болды, бірақ бұл жолы емдеуші медик емес еді. Месмер де емдеудің бұл тәсілін байқап көруге шешім жасады. Парацельс сияқты ол магниттерді әр түрлі адамдар мен ауруларға қойып көрді. Әйелдер мен ерлер , кәрілер мен жастар, балалар мен жасөспірімдер, қатты және жеңіл түрде ауыратындардың барлығын да емдеді. 15-20 адамның 2-3 жеңілденіп, 1-2 мүлде жазылады. Осыдан соң емдеуші ретінде даңқы елге жайып, Месмерге көрінуді аңсаған адамдар толып кетеді.

Екі ғасыр ішінде Франц Месмердің есіміне байланысты түсініксіз және ғажап күші бар магниттік флюид ілімі тарады. Месмердің түсінігі бойынша біздің айналадағы ортада флюид сұйық ретінде тараған. Оны табуға, өлшеуге, сезінуге болмайды. Ол бар әлемге таралған. Ол плпанеталардың бір-біріне және адамдар тағдырына ғажайып әсер етеді. Месмердің және басқалардың ойы бойынша сезілмейтін сәуле ретінде флюид адамдар қатынасында құпиялық, ұнату мен ұнатпау, алдын ала сезіну, нышан мен сезінуді пайда етеді.

Месмер өзінің магнитпен емдеу кезінде магнитті теорияға қайшы болатын деректерді байқады. Кейбір ауру адамдардың жеңілденуі мен жазылу магниттің жанасу мен жанаспауына байланысты болған жоқ. Аурулардың көптігінен Месмер өзінің ғажап әсерлі тағасын келген адамдардың бетіне, қолына, аяғына тигізіп үлгермеді. Бірақ кейбіреулерде емдеуге дейін,ғажайып емдеушінің түрі мен оның үйіне келу ауру адамдарды жеңілдетті. Ауру адамдар өздерінің неліктен тәуірленгені туралы сұрақ қоймады. Оларға бәрібір е,ді. Олар Месмерге, оның заттарына, камзолына, башмақтарына сенді. Магнитке және оның башмағындағы алтын тағаға жанасуңға тырысты. Месмерге байланысты барлық заттардың көмектесетінін аурулар байқады.

ХІХ ғасырдың 40- жылдары Манчестерге белгілі француз магнетизері Шарль Лафонтен келді. Оның сенасына магнетизмнің ғылымға қайшы екенін әшекерелеуші ағылшын хирургі Джемс Бред қатысты. Гипнозды ғылыми тұрғыда тексеру осы кезден басталады. Гипноз (грекше - ұйқы ) терминін Бред қолданды. Өзінің “ Нейрогипнология” деген кітабында ги пнозды физиологиялық құбылыс деп қарады.

Көзбен жылтыраған затқа қадалып қараса, көру мүшесі шаршағандықтан гипноз пайда болады деді ол. Брэд өзінің хирургиялық тәжірибесінде гипнозды анестезияның сезімсіздендіру тиімділігін арттыру үшін қолданды.

ХІХ ең атақты невролргы белгілі Сальпетриер неврологиялық клиникасының директоры, франсуз невропотологі Шарконің (1825-1893) тексерулері гипноздың психофизиологиялық негізін ашуға көмектесті. Шарко гипнозды жасанды невроз ( гипноз кезінде истериялық булығулар жиі байқалды) , нерв жүйесінің зақымдануы деп қарады. Бұл гипнозға деген ғылыми көзқарастың жетілуін тежеді. Беренгейм бастаған Ненси мектебі ) Ненси Франция қаласы ) жоғарыдағы айтылғандарға қарама-қарсы болды. Беренгеймнің айтуы бойынша гипноз – үйретуден болған ұйқы. Бұған дейін Франсуз дәрігері Льебо гипнозды үйрету бойынша ұйқы деп қарады.

ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында гипнозды психологиялық және физиологиялық тұрғыдан тексеруге арналған жұмыстар істелді. Сол кездің өзінде сендіру, түсіндіру сияқты әсерлерді қолданатын психотерапевтикалық әдістің бір түрі рацмональды психотерапия туралы айтылды.

Бұл ілімді жасаушы Дюбуа болды. Оның әдісі бойынша ауру адамның өз ауруы туралы теріс пікірін өзгерту үшін оған “ конфликт “ жағдайларды ақылмен шешуді түсіндіру және үйрету керек.

Орыс клиницистері де ауырған адамға психотерапевтикалық әсерді қолданды. М.Я.Мудров организмді емдеуші жан дәрігері бар деді. Бұл өнер арқылы “ қайғырушыны жұбатуға шыдамсызды тынышсыздандыруға, қорқақты батыр, тұйықты ашық, өткірді сезімді етуге болады. Бұл өнер дененің ауырғанын, зарығуды жеңеді”.

Ауру адамға дәрігердің игілікті әсері туралы орыс клинистері В.А. Манасеин, С.П.Боткин Г.А. Захарин С.С. Корсаков жазды.

Психотерапия мен Ресейде бірінші болып Мәскеу университетінің гипнология курсынан лексия оқыды. П.П Подьяпольский, В.М. Бехтерев, К.И. Платонов, оның ізбасар оқушылары болды. В.М. Бехтерев бірінші гипнология кафедрасын құрды. В.Н. Иванов, В.Е. Рожнов және басқалар психотерапия саласында көп еңбек жасағандар.

Соңғы жылдары психотерапевтикалық әсерлердің ішінде өзін-өзі жаттықтыцру үлкен рөл алуда. Бұл әдісті неміс психотерапевті Генрих Шульц ұсынды. 1932 жылы Шульц монографиясында өз тәжірибесі мен емдеу қорытындысын жариялады. Өзін-өзі жаттықтырудың тарихи тамырлары ақыл-ойдың дене қызметіне әсерін зерттейтін көне үнділік діни ілім - хатха йоганың кейбір жақтарымен байланысты ( Шульцтің әдіснде йогтардың діни мистикалық ілімінің элементтері жоқ. ) Тәні жанынан айырылған соң “әлем рухымен” қосылып, йогтардың дене қалпы ерекшеленіп, өз назарын бір нүктеге аударып, тынысын өзгертіп, айналадағылардан жекеленіп, ерекше бір жайбарақат жағдайға түседі. Мұндай жағдайда йогтар өхін-өзі ұйытады. Йогтар жаттығудың арқасында тыныс алуын, жүрек соғуын және соматикалы қызметтерді өзгерте алады.

Шульцтің көптеген байқаулары жаттығу арқылы бұлшықеттерді болсаңсытуға, салмақ пен жылыны сезінуге, ішкі жайбарақаттық пен жеңілдеген түрде ұйытуды сезінуге болатынын көрсетті. Қазіргі кезде өзін-өзі жаттықтырудың әр түрлі нерв-психикалық зақымданудың алдын алуға және емдеуге қолданылады.

Психотерапия қағидалары.

Психотерапия - ауруды емдеу үшін қолданылатын ғылымға негізделген жүйелі психикалық әсер. Мұның негізі адамға ерекше, күшті әсер етуші – сөз . Бірақ психотерапияда сөзбен әсер етуден басқа да көптеген факторлар қолданылады.
Жалпы және арнайы психотерапия болады. Психотерапияның көптеген әсерлергін барлық маман дәрігерлері қолдануы керек. Тек кейбір арнайы түрлерін ( гиноз өзін-өзі жаттықтыру ) арнайы тәсілдерді игерген психотерапевтер жүргізуі керек.

Жалпы психотерапия: Бұл ауру адамға тікелей емес жанама әсер етеді. Ең алдымен жалпы психотерапияның қосымша бөлігі ретінде емдеу мекемелерінің қорғау режимін айту керек. Қорғау режимінің ерекшеліктері аурудың психологиясымен байланысты. Оларға жоғары түрдегі өкпешілдік, еркелік күмәншілдік тән. Психиканың мұндай ерекшеліктері бір жағынан осы адамның ауыруымен екінші жағынан қалыпты өмірінің бұзылып ауруханаға түсуімен баййланысты.

Рентгендік тексерудің ерекшелігі болады. Аурулар (әсіресе туберкулез, жара не ісігі бар ) осы тексеруді обьективті деп асыға күтеді. Бұл тексерудің алдында олар түні бойы ұйықтамай ал тексеру кезінде мазасызданып қобалжып, сақтанады.Сондықтан рентгенолог-дәрәгер емдеуші дәрәгер және мейіркеш өзара рентген бөлмесінде абайлап сөйлеуі керек. Аурудың көзінше дәрігерлік тұрғыдан пікір айтуға болмайды. Кез келген таныс емес сөзді ауру адам өзінше түсінеді. Дәрігердің “өкпесі мөлдір” екен деген сөзін ол қауіпті деп түсінуі мүмкін, егер ауру адам түсіндіруді сұраса оның бұл сұрауын орындау керек.

Хирургиялық бөлімшелер : Мұнда қорғану режимі операциядан бұрын операция кезінде және операциядан соң іске асырылуы керек. Көбінесе операция қажет жағдайда отбасындағылардың абыржуы , аурухананың ерекше жағдайы және басқа себептер ауруға үрей, қорқу, мазасыздану, қобалжу сияқты нерв реакцияларының тудырады. Америка медиктері ассоциясының мәләметі бойынша жылан шақаннан кейінгі өлгендердің көбі удың әсерінен емес қорықаннан болғанын айтады. Операцияға дайындау кезінде және аурудың ипалатада болған жағдайында қорғау әрекеттері жасалуы керек. Операция жасайтын бөлмелерде өткен операкцияның іздері(қан болған жайма, былғанған саймандар, кесіліп алынған мүшелер) болмауы керек.

Жұқпалы мінез және психикалық аурулармен ауырған адамдарға дәроігер ерекше жағдайларда байланысты қорғау режимін сақтауы керек. Кейбір аурулар мен ауырған адам ауруханаға жатқызылып міндетті түрде емделуі керек. Бұл емдеу шараларындағы бір қадам.

Ауруханада мұндай аурумен ауырған адамдарға қызметкерлер жылы жүзбен қарап, барлық жағдайды жасауы керек. Жалпы емдеу қорғау шараларында дәрігердің алатын орны ерекше.

Сонымен, барлық дәрігерлердің тәжірибеде қолданылатын жалпы психотерапия ауру адамдардың психикасын жанама түрде әсер етеді.

Арнайы психотерапия: Психотерапевт- дәрігерлер ауру адамның психикасына тікелей әсер етеді. Психотерапияның бұл түрі - бұрынғы айтылғандай гипнотерапия мен өзін-өзі жаттықтыру. Бұған ұйықтамаған кездегі сезім туғызу сендіру және көңілді бөлу яғни түсіндіру және рациналды психотерапия әдістері жатады. Тәжірибеде кең тараған - арнайы психотерапеияның барлық түрлері ең алдымен психогенді ауруларға қолданылады. Басқаша айтқанда аурудың себебі психикалық жарақаттану болғанда. Аурулардың бұл тобына невроздар жатадады. Бұл жағдайда психотерапевт-дәрігердің мақсаты ауру адамға аурудың себептерін рның даму жолдарын түсіндіру. Осындай ауруларды емдеу терапиялық әсерлердің (транквилизаторлар, физиоемдеу және т.б.) бір тобынан басқа түсіндірудің мәні зор.

Сендіру және өзін-өзі сендіру әдісі.

Сендіру (сугестрия ) ұйықтамаған кезде және гипноз жағдайында жүргізіледі. Ұйықтамаған кездегі сендірудің екі әдісі бар. – сөз(вервалды) және заттар арқылы. Мысалы маскүнемдікпен ауырған адамдарда арақтың дәміне иісіне шишаның түріне және сол жағдайда реакция пайда болады. Сөздің мағынасы арқылы тікелей, заттар арқылы жанама сендіру болапды. Мысалы маскүнемдігі емделген кезде апоморфиннің орнына басқа бейтарап озат алынса да оның нәтижесі бірдей болады. Бұл әдісті ұйықтататын дәрілермен емддеу кезде де пайдалануға болады.

Барлық адамдардың сену деңгейі болады. Бірақ кейбір адамдар жылдам сенгіш, ал басқалары тез сене қоймайды. Мысалы көру залында бір адам жөтелсе басқалары да жөтеле бастайды. Бұл өзін-өзі сендіру. Дәрігер өзін-өзі сендіруді психотерапия мақсатына пайдалануы керек.

Гипноз. Бұл әдіс дәрігерлерге және көптеген адамдарға белгілі. Бірақ олардың көбінің психотерапия мен гипноз туралы түсінігі теріс, жаалпылама. Психотерапияда гипноздан басқа көптеген әдістер кең тараған. Гипноздық сеанстардың мақсаты гипнозды ұйқы туғызу. Терапиялық әсер болу үшін ауырған адамда қатты ұйықтау міндет емес. Мұндай ұйқының жеңіл орта және терең кезеңдері болады.

Жеңіл кезеңі : (сомноленттік) Гипноздағы адам қалғып жалпы тыныштықты сезінеді, аяқ-қолы ауырлап айналадағы дыбыстарды естиді, болып жатқандарды ұғынады, сөзбен сендіруге қарсы тұрып беелсенді қозғалыс жасайды.

Ауру адамды” жағдайыңыз жақсы ұйқыңыз бен сергектігіңіз қалыпта” деп аурудың белгілеріне байланысты сендіреді. Сеанстың ұзақтығы 30 минут ал оның лсаны 5-тен 40 –қа дейін.

Гипноздың физиологиялық негізі жан-жақты тексерілмеген. И.П Павловтың айтуы бойынша гипноз дегеніміз ми қыртдысындағы “күзет нүктелері” бар шағын тежелу. Осының арқасында дәрігермен ауру адамның арқасында сөз арқылы байланыс.(раппорт) бжолады.

Өзін-өзі жааттықтыру (аутощгендік жаттықтыру) Бэұл құбылыстың физиологиялық механизмі жетіле тексерілмеген. Бірақ оның механизмі өзін-өзі сендіру мен гипноздағыдай. Бұл жағдайдағы электроэнцефалдографиялық өзгерістер гипноздікіндей. (А.М. Свядощ)

Өзін-өзі жаттықтырудың техникасы: Мұның негізіне Шульц ұсынған алты жаттығу алынған. Бұл жаттығулар жатқан не отырған кезде жасалынады.

Бірінші жаттығу: Көзді жұмып “Менің оң қолым мүлдем ауыр” деу керек. Бұл жаттығу 1-2 минутқа созылады және күніне 2-3 рет қайталанады. Бірнеше күннен соң екінші қол , аяқтарымен айтқандарды жасау керек. Жаттығудан соң үш рет буындырады бүгіп , саусақтарын жұмы қатты дем шығарып көзді ашу керек.

Бұл жаттығуларды игеру үшін екі апта уақыт керек.

Ұзақтығы - екі апта.

Қайталанады.

Бжарлық алты жаттығуды игеру үшін 12 апта уақыт керек. Өзін-өзі жаттықтыру әдісі жүрек қан тамырлар невроздар, есек жемі және басқа ауруларда қолдланылады. Бұл әдіс емтихан , спорт жарныстары алдындағы ми мен дене шаршауында психогигиеналық және психопрофикалық мақсатпен қолданылады.

Өзін-өзі жаттықтырудың арқасында ауру адам өз ішкі ағзаларын вегетативті нерв жүйесін сезімі мен ойын басқара алады. Зақымданудың ерекшелігіне ұйқыға джейінгі психотернапия және кейде дәрілерді қабылдауда байланысты жаттығулар өзгеріп отырады.

Псвихикалық ауру адамдарды реабилитациялау:

Реабитациялау - ауру адамды қоғамдық пайдалы өмірге қайтару шаралары. Басқаша айтқанда ауру адамның қайтадан еңбекке бейімделуі. Реабилитация аурухана жағдайында ауру жадамды биологиялық заттармен емдеуден басталады. Реабилитацияны өткізуде емдеуде оныуң белсенді

Түрде қатысуы керек. Психикалық ауруларды реабилитациялау ауруханада басталып үйде аяқталатын көп сатылы комплексті терапевтік әрекет ол ауру адамды белсенді түрде емдеп психикалыық қызметтің қалпына келуіне және жеке адамның зақымдануының болмауына бағытталған. Дәрігерлерден еңбекке дене шынықтыруға психотерапияға музикатерапиряға тарту жатады. Осы терапияға баорлық түрі ауру адамның ауруханада мүмкіншілігінше аз болуына бағыцтталған. Ауруханада ұзақ жатқан адам одан шығуға қорқады.

Егеғр ауру адам өз мамандығы бойынша жұмысына оралса онда ребилитацияның ең жоғарғы деңгейі болып саналады. Ауру адамның бұрынғы жұмысын қайтып оралуын оның ауруға дейінгі мамандық деңгейіне және ауыруының түріне байланысты

Бірден өз мамандығы бойынша қызмет атқара алмайтын және ұзақ уақыт реабилитация шараларын қажет ететін ауру адамдарға арналған ауруханадан тыс көмек түрлері бар. Бұларға күндізгі түнгі және жексенбіңлік ауруханалар үйдегі стационар, жақындарыц жоқ ауру адамдар үшін жатақхана диспенсерлердегі еңбек- емдеу шеберханалары жатадоы. Күндізгі ауруханада ауру адам күні бойы болып ем қабылдайды, 3 рет тамақ ішеді, еңбек инструкторлары мен медицина қызметкерлерінің бақылауымен шамасына қарай еңбек етеді.

Қазақстан Республикасы

Білім және ғылым министрлігі

«Сырдария » университеті



«Гуманитарлық білім» факультеті

«Педагогика және психология» кафедрасы


«Арнайы психология» пәні бойынша
050103 «Педагогика және психология» мамандықтарының студенттері үшін

Студенттің Өзіндік жұмысының жоспары

ЖӘНЕ ОРЫНДАУ КЕСТЕСІ

(СӨЖ)

Жетісай – 2007 ж.