Лекция 1 Өсімдіктер экологиясының Ғылым ретінде қалыптасу тарихы. ӨСімдіктер экологиясы пәНІ
Ауаның физикалық қасиеттерінің экологиялық мəні
жүктеу/скачать 0.52 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Ауаның физикалық қасиеттерінің экологиялық мəні. Əртүрлі газдардың атмосферадағы жиынтығы күн сəулесінің əрекетімен фотохимиялық реакция нəтижесінде «теплицалық смог» қалыптастырады. Радиоактивті – радиобелсенді қалдықтар: газ, түтін, ұсақ қалдықты бөлшектерді ұстап жинақтайтын фильтрлер, ғылыми жетістіктердің жаңалықтарын, көгалдандыру шараларын дер кезінде орындау қажет. Мысалы, 1 га шыршалы орман – 30 т, 1 га шəмшатты орман – 68 т шаң-тозаңды тазартады (Келлер, 1971). Ауадағы немесе хлоридтерге төзімсіз – картоп, ал біршама төзімді – сұлы өсімдігі. Ауадағы қышқыл газдардың иісі 5-7, ал кейде 30 шақырымға дейін таралады. Өсімдіктерге ең зиянды – қауіптісі, ол күкірттің қос тотығы (SO 2 ), хлор, күкірттің үштік тотығы, көміртегі жəне азоттардың оксидтері өсімдік ұлпаларында еріп, қышқылға айналады да, хлорофилдерді ыдыратады. Ауадағы газдардың жағымсыз иістеріне қарсы хош иісті (эфир майлы) өсімдіктерді (қылқанжапырақты, ерінгүлділер, шатыршагүлділер, цитрусты тұқымдастарының өкілдері) пайдалануға болады. Ауаның шамамен алғандағы массасы 5,157x10 15 т тең. Тропосфера, озон, стратосфера, мезосфера, ермосфера жəне экзосферадан тұрады. Əр қабаттың өзіне тəн атқаратын қызметі, газдық құрамы, тіршілік нышаны болады. Əсіресе, тропосфера мен озон тіршілік үшін маңызы өте зор. Атмосфера бүкіл əлемді таза ауамен қамтамасыз ете отырып, тіршілікке қажетті газ əлемімен (O 2 , N, CO 2 , аргон жəне т.б.) байытады жəне жерді метероид əсерлерінен, күн жəне ғарыштан келетін түрлі зиянды сəулелерден қорғайды. Зат жəне энергия алмасуларды, ауа-райының қызметін реттеп, жалпы жер шарындағы тұрақтылықты үйлестіреді. Атмосфера ауасының сапалық көрсеткіштері сапалылық немесе ластану деңгейін көрсетеді. Ластаушылар: өнеркəсіп, автокөлік, заводтар, қуат көздері, қару сынау, космос карабльдері, ұшақтың, зымыранның апатқа ұшырауы, т.б. Бұл объектілерден атмосфераға түскен зиянды заттар ауа құрамымен тотығу арқылы химиялық немесе фотохимиялық өзгерістерге ұшырайды (қышқыл жаңбырлар, əртүрлі қардың жаууы жəне т.б.). Мұның барлығын қоршаған орта жəне мониторингісі мен казгидромет мекемесі бақылайды. Атмосфераның ластану индексі (АЛИ) бағалау бойынша 1995-2000 жылдар аралығында тіркелген ең (РК) лас қалалар: Ленингорск, Зырян, Өскемен, Жезқазған, Балқаш, Қарағанды, Павлодар, Екібастұз, Теміртау, Алматы. Əрине бұл өзгемелі көрсеткіштер, ондағы өнеркəсіп орындары жұмысына байланысты. 1995 ж лас қалалар: Балқаш, Жезқазған, ал 1999-2000 ж Лениногорск жəне Өскемен. Алматы мен Зырян қалалары шұңқырға орналасқан, елі жоқ, ауа алмаспайды. Бұған басты себеп өнеркəсіп орындарда ескі технология, қалдық көп, олар: күкірт диоксиді, көміртегі оксиді, азот оксиді, күкіртті сутегі, аммиак жəне əр түрлі қатты жəне сұйық заттар. Тұрақты өнеркəсіп орындарынан атмосфераға шығатын зиянды заттардың мөлшері қалалар бойынша: Павлодар 760,0 мың т, Қарағанды 601,6 мың т, Жезқазған 487,0 мың т, Шығыс Қазақстан 170,0 мың т, Қостанай 170,0 мың т, Ақмола 120,0 мың т, Атырау 90,0 мың т. Қазақстан жағдайында көптеген қалалардың ауа бассейні автокөліктерден бөлінетін зиянды заттар қалалар бойынша: Қостанай 119,4 мың т, Оңтүстік Қазақстан 87,3 мың т, Алматы 85,0 мың т, Павлодар 74,7 мың т, Көкшетау 53,6 мың т, автокөліктерден бөлінетін көміртегі оксиді барлық заттардың 70-80 пайызын түзеді. ƏДЕБИЕТТЕР жүктеу/скачать 0.52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|