Лекция:: 30 Практикалық: Семинар: 8 Лабораториялық: обс¤Ж: СӨЖ: 97

АҚШ XIX ғасырдың басында үндіс тайпаларын ығыстырып, көрші жерлерді басып алып аймағын кеңейтті. Тынық мұхиттағы аралдарды басып алды. Трансконтинентальды аймақ жасалды. 1880-жылы Солтүстік Америка қарамағында 38 штат болды. Батыс Европа аймағынан үлкен болды. 1880-жылы АҚШ- та 50,2 млн. Адам тұрды. Оның тұрғындары 80- жылдың басында 10 есе өсті. 1890-жылы 76,3 млн-ға өсті. АҚШ XX ғасырдың басында тұрғындардың саны жағынан 4 орынға шықты. АҚШ-тың ауыл шаруашылық капитализмі тез қарқынмен дамыды. Жерді өңдеймін деушілерге жер тегін таратылды. Фермерлік шаруашылық негіздері, құл иеленуші латифундиялар қиратылды, орнына квапитализмге ыңғайланған ауылд шаруашылығы жасалды. Әліде қоныстанбай бос жатқан жерлерді тегін таратты. Халықтың әл-ауқаты жоғарылады, ішкі рынок жасалды. Ішкі рынок кеңеюіне байланысты өнеркәсібі дамыды. Мұның бәрі елдегі капитализмнің дамуына әсер етті. XIX-шы ғасырдың соңғы ширегінде металлургия үлкен қарқынмен дамыды. Ұлы көлдер ауданы бүкіл елдегі өндірілетін өнімнің 80 процентін өндірді. Металлургияның дамуы көмір өнеркәсібіне түрткі болды. Аппалач тауында, Миссисипи өзенінің жағалауында көмір өнеркәсібі дамыды. XIX-ғасырдың аяғында Аппалач бассейні 50 процент көмір өндірді. Ірі өнеркәсіптің басқа салалары пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, тоқыма тағы басқа салалар пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, Тоқыма басқа салалар пайда болды. Өнер тапқыштық өмірге кеді. АҚШ-та 1870 жылдан бастап капитализмнің дамуына байланысты монополиялық бірлестіктер пайда болды. “Стандарт ойл” алкен компаниясы құрылды. Ол минай өнімінің 90 % -тін өзі өндірді. Рокфеллер, Морган сияқты миллиардерлер пайда болды. Болат корпорациясының бастығы Моргандар болды. Америкадағы капитализмнің кошті қарқын дамуының себебі: АҚШ та капитализм дамуына кедергі жасайтын карольдің жер иелену болған жоқ, Үндістердің жерлеріә өте құнарлы болды. Америкаға европаның келіп қоныстанушылары өздерімен бірге тәжірибе алып келді. Темір жол салу қолға алынды. Темір жол торабын темір компаниясының өзі билей бастады.

АҚШ-та екі партия өмір сүрді: Республикалық және демократиялық. Осы екі партия түрлі әлеуметтік топтарды өз жағына тартуарқылы елді басқаруды қамтамасыз етті. Олар біртіндеп ірі финансистерге айкала бастады.

АҚШ ауыл шаруашылығы дамудың Американдық жолымен жерді. Ленин бұған сипаттама берді: “Помещиктік шаруашылық болмайды. Ревалюция феодалдық поместьелерді конфискелейді және ұсақтап жіберді. Мұндай жағдайда шаруа басым болады. Ол егіншіліктен бір ден-бір агенті болып алады да біртіндеп капиталистік фермере айналады. Негізгі көрініс патриархалдық шаруаның буржуазиялық фермерге айналуы”.

Америкада фермерлер әлеуметтік топқа айналды. Америкада фермерлердің қозғалысы күшейді. Себебі олар үкіметтің қаржы саясатына қарсы болды. Бұл қозғалысқа қатысуышалр өкіметтің темір жол, салық саясатына қарсы болды. Бұл қозғалыс фермерлердің қозғалысы болғандықтан басылып қалды. Көп замай Гринбекер қозғалысы болды. Балда фермерлердің қозғалысы. 1861-1865 жылдары азамат соғысы болған еді. Сол кездің өзінде Гринбекер суретімен 450 млн. доллар ақша шығарған. Соғыс аяқталды, кейін Гинбекер партиясы құрылды. Қарыздарын Гринбекер ақшамен төлегісі келді. 1870 жылдан бастап: жұмыс күнін қысқарту, еңбек бюросын ұйымдастыру, жұмысшы статистикасын жасау, еңбек ақысын көбейту жолында күресті. 1870 жылы сайлауда бұл партия млн. нан астам дауыс алды.

1870-1880 жылдары АҚШ жұмысшы саяси өмірінде жұмысшы қозғалысының қалыптасқан жылдары болды. 1886 жылы 1мамырда көтеріліс болды. Чикаго қаласында осы кезде Америка үкіметінің әскері арандату арқылы, полиця орталығына бомба тастады. Оған қатысқандар Пирсонс, Фишер, Энгель, Шпиц деген азаматтар дарға асылды.

1876 жылы Америкада социолистік партия құрылды. Екінші съезде 1869 жылы “Рыцары труда” деген орден құрылды. АҚШ тынық мұхит бассейініне ауыз сала бастады. АҚШ тың қарулы күштері 1866-67-71 жылдары Кореяға бірнеше рет нәтижесіз экспедиция ұйымдастырды. Тек 1832 жылы ғана Кореяда Американ саудасы үшін порт ашылды.

1898 жылы АҚШ Испанияға соғыс ұйымдасытырып Пуэрто-Рико, Куба аралдарын тартып алды. Бұл Испан Америка соғысы дүниені қайта бөлу жолындағы ең алғашқы соғыс болып табылады.

Қытайды бөлшектеу үшін АҚШ 1899 жылы “Ашық есік” саясатын ұсынды. Бұның мәін барлық капиталистік елдерге Қытайға баруға ұсыныс жасалды, сөйтіп Қытайды ықпал аймағына бөліп алғысы келді. Оман Ұлы Британия, Германия, Рессей, Италия, Франция, Жапония елдері қатысуға тиіс болды. АҚШтың бұл жердегі ойы мынау: өзінің экономикалық қуатына сүйеніп, Қытай риногының бұл елдерді кейін ығыстырып шығару, сөйтіп Тынық мұхиты “Американ көліне” айналдыру.

АҚШ ХХ ғасыр басында империялизм сатысына аяқ басты. Ел ішінде капиталдың шоғырлануы, қаржы олигархиясының жасауы өте кошті қарқынмен өсті. 1900 жылы деректерге қарағанда АҚШта өндірістің өнімінің бір жылдық құны 20 млрд. доллар болды. Бұл Германия мен Ұлы Британиядан да екі есе артық. Болат өндіріуден Франция, Англия, Германияны қоса алғандағыдан артық өндірді. Қалған өндіріс салаларынан да бір орынға орнықты. Бұл кездегі АҚШтың өндірісіне тән нәрсе ол шоғырлануымен бір орталықтан нәтижесіне ірі корпорациялар мен трестерді жеңіске жеткізді. Тек 1904 жылдың өзін-ақ млн. долларлық өнімі бар өндіріс орындары елдің 0,9 %тін қамтыды, оларда жұмысшылардың 25,6 %ті жұмыс істеді. Трестер барлық өндірістің салаларында құрыла бастады. 1901 жылы Морганның “Болат тресі” құрылды. Ол болат шикі затының 50 % артығын өндірді. 100 деген теңіз кемелері болған. Ол басқа елдердің де кемелерін жалдады. Рокфеллерлер газ, электр өндірісінде өзіне қаратты. Дағдарыстар көбейе бастады. АҚШ ірі трестер еліне айналғаннан кейін империялизм дәуірінде паразитизм көріне бастады. Ірі трестер өзінің сыртқы рыноктағы артықшылығын сақтап қалу үшін техниканың прогресін тежеді. Рантье тобы қалыптан тыс көбейді. Бұл сияқты экономиканың дамуы ішкі рынокты тарылта бастады. Осыған байланыста рынокта талас-тартыс басталған. Дүниені қайта бөлу мәселелері күн тәртібінде тұрды. Олар өзінің идеологиясын АҚШ мәдениетін тарату арқылы жүргізгісі келді. Панама каналын қазуды қолға Ала бастады. АҚШ Атлант, Тынық мұхитта өзінің үстемдігін жүргізгісі келді.

Американдық еңбек федерациясы негізінен алғанда жұмысшы арестократиясынан тұрды. Олар жұмысшылардың жағдайын жақсарту туралы шара қабылдағысы келмеді. 1905-1912 жылдары аралығында жұмысшы қозғалысында жанданулар баталды. И.Р.М. деген ұйым құрылды. Бұл ұйымды құрғандар Юджин Дебс. Леон және Уильям Хэйвуд дегени адамдар. Бұл кейін екіге бөлінді. Уильям Хэйвуд бастаған ұйым Чикаго ұйымы болып бөлініп кетті. Леон Детройт ұйымы болып бөлініп кетті. Чикаго ұйымы 1912 жылы отыз рет стачка жасады. Олар талап етуімен Лоренс штатында еңбек ақы көбейді оның мүшелері тұрақты болмады, көбі маусым сайын, келіп кетіп жұмыс істейндер болатын. 1917 жылы ревалюциядан кейін бұлардың біраз Мішелі анархосиндикализм бағытымен кетті.

1901 жылы үкімет басына Теодор Рузвельт келді. Мұның алдында Мак Кинли еді, оны өлтірді. Тәртіп бойынша елді вице-президент Рузвельт басқарды. Ол Америкада реакциялық саясатты жүргізген белсенді адам. Ол жұмысшылардың наразылығын бәсеңдету үшін уәделер бере бастады. Ірі монополияның үстемдігіне қарсы шықты. Джек Лондон және басқа жазушылар ірі монополияларды синап жазды. 1905 жылдан бастап АҚШ та әлеуметтік қозғалыстың күшеюіне байлансыты Рузвельт бір қатар шаралар қолдана бастады.

АҚШ үкіметі сыртқы саясат жүргізді. Дүние жүзілік ықпал жасағысы келді. Испания мен Португалия әлсіреп отыр еді. АҚШжас империялистік мемелекет. Олар Испаниядан отарларын тартып алусаясатын ұстады. Испанияға Филипиннің құнына 2 млн доллар берді. Испания Ку бадан бір жолата қол үзгендігін мойындады. Келісім жасады. Американың протектораты орнады. Латин Америкасы елдеріне АҚШ өзінің ықпалын орната бастады.Монро доктринасын пайдаланды. Америка Американдықтар үшін. Бұл саясат “Жуан шоқпар” саясатымен жүзеге асырылды.

1901 жылы Панама Республикасы жарияланды. Оны бір ден Америка мойындады. Атлант мұхиты мен Тынық мұхиты арасындағы қатынасты оңайлататын Панама каналын қазуға кірісті.

1.АҚШ-тың ішкі саяси дамуы

2.Кливлендтің президенттігі

3.АҚШ-ғы жұмысшы қозғалысы

1.ХІХ соңы ХХғ басындағы Ресейдің экономикалық жағдайы

2. ХІХ соңы ХХғ басындағы Ресейдің сыртқы саясаты

3.1905-1907жж Ресей революциясы

1.История России / Под ред М.М.Горинова М., 2000

2.Века А.В. История России .Минск, Москва., 2003
Лекция маќсаты: ХІХғ соңы мен ХХғ басындағы Ресейдің саяси-экономикалық дамуын қарастыру
Лекция мєтіні

Экономикалық жағдайы. ХІХ ғасырдың соңы емн ХХ ғасырдың басында Ресей экономикасы күшті қарқынмен дамыды. Бұл елде 60-70 жж. Іске асырылған реформалардың нәтижесі еді. Өнеркәсіп өнімдерінің жалпы көлемі жөнінен Ресей дүние жүзінде бесінші орынға шыөты.

Ресейдегі монополистік капитализмнің ерекшелігі сол, өнеркәсіп пен қаржы-банктік жүйенің жоғарғы қарқынмен дамығанына қарамастан, ол жалпы алғанда артта қалған ауыл шаруашылақты ел болып қала берді.

Ресей ауыл шаруашылығындағы Батыстың басқа алдыңғы қатарлы елдеріндегідей каиталистік жолмен жедел дамып кете алмады, оған деревнияда орын алып отырған помещиктік жер иелену және шаруалардың жерді қауымдасып пайдалану жүйелері кедергі болды.

1905-1907 ж.ж. бірінші орыс революциясынан соң патша үкіметі бір сыпыра реформалар жасауға мәжбүр болды. Ауыл шаруашылығында жүргізілген реформалар Министрлер кеңесінің төрағасы А.П.Столыпиннің атымен байланысты. Бінеше патша жарлықтарына сәкес шаруалардан алынатын жер сатып алу төлемдері жойылды. Оларға қауымнан шығуға рұқсат берілді., мұндай жағдайда оның қауымдық жерлерінен тиесілі үлесі сақталып қалды. Жарлық тиімді әрі өнімді жеке шаруа қожалықтарын құрып, оларға әр түрлі қолдау көрсетіп, патша үкәметінің сенімді тірегіне айналдыруды көздеді. Стольпин реформаларының негізінде іске асырылған көші-қон саясатының барысында Сібір мен Орта Азияға 1906-1914 жж. Арасында 3 млн шаруалар қоныс аударып, оларға жергілікті халықтардың ең шұрайлы жерлері тартып алынып берілді.

Балқанда Германия мен Австро-Венгрияның ықпалының артуына байланысты Ресей өз назарын енді Қиыр Шығысқа адаруға мәжбүр болды. Ресейдің Қытайдағы белсенділігінің артуы (Порт-Артурды жалға алу, орыс әскерлерін Маньчжурияға енгізу, Қытай Шығыс темір жолын салу) осы аймақта жетекшілік рол атқарудан үміткер жапония тарапынан наразылық туғызды. Батыс елдерінің қолдауына арқа сүйеген Жапония 1904 ж. 27 қаңтарда Порт-Артурда тұрған орыс кемелеріне тұтқиылдан шабуыл жасады. 1905 жылы қыс-көктем аларында жапондықтар Кореяға басып кіріп, Маньчжурияда шабуылға шықты. 1904 жылы тамызында Ляонян-Артурды қоршау 1904 жылы жазынан 1905 жылдың қысына дейін созылды. Қорғаушылардың ерлігіне қарамастан, 1905 жылы 2 қаңтарында Порт – Артурды бөлуге мәжбүр болды. 1905 жылы маусымда Цусима аралының маңында жапондықтар вице-адмирал Рождественский бастаған орыс эскадрасын талқандады. Цсиума шайқасы аяқталғандығын білдірді. Россия онда жеңіліс тапты.

Революциялық қозғалыстың қарқынынан зәресі қалмаған патша үкіметі 1905 жылы 17 қазақннда манифест жариялап елде демократиялық реформалар жүргізуге уәде берді. Бірақ бұл революция тосқауыл бола алмады, жұмысшылар қозғалысы одан әрі өрлеп , Мәскеуде ол қарулы көтеріліске ұласты.

Бірақ түрлі себептерге байланысты революция жеңіліс тапты. Бұған басты себеп жұмысшылар мен шаруалар одағының әлі де әлсіздігі, армияның көпшілігінің патша укіметінің жағында болуы және революцияны басқарушы саяси партиялардың араларында ауызбіршіліктің жоқтығы болды.
Баќылау с±раќтары:

1.ХІХғ соңындағы Ресейдің ішкі саясаты

2.ХІХғ соңы мен ХХғ басындағы Ресейдің сыртқы саясаты

3.1905-1907жж Ресей революциясының шығу себептері, барысы, тарихи маңызы

1.Латын Америка елдеріне жалпы сипаттама

2.Латын Америка елдеріндегі ұлт-азаттық қозғалыстар

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

ХХ ғасыр басында латынамерикасы елдерінің өздерінің капиталистік даму ерекшеліктеріне қарай саралануы байқалды. 1914 жылы бірінші орынға Аргентина шықты. Мұнда қала тұрғындары (негізінен Еуропадан келген) халықтың 50 пайызын құрады. Уругвай, Бразилия, Куба, Венесуэла, Чили де осы деңгейде еді. Өздерінің капиталистік дамуында көбірек артта қалған елдер Перу, Боливия, Мексика болды, бұларда капитализмге дейінгі қатнастардың тамыры әлі де тереңде жатқан еді.

Аргентина радикалдары билеуші олигархтарға қарсы 1890, 1893, 1905 жж. Бірнеше рет көтеріліс шығарды, тек қана 1912 жылы жалпыға бірдей сайлау құқығын иеленіп, 1916 жылы сайлауда жеңіске қолдарын жеткізіп, демократиялық республика режимін орнатты.

Уругвай ХХ ғасыр басына дейін толассыз азамат соғысын басынан кешірді, тек 1903 жылы ғана елде түпкілікті демократиялық және әлуметтік реформалар жүргізіліп, тұрақты конституциялық режим орнатылды.

Бразилияда құлдықты жою (1888), монархияны құлату (1889) және 1889-1891 жж. Революциядан соң республика орнатылды, бірақ олигархтық топтардың билігі басым болды.

Чилиде ХІХ ғасыр аяғында президент Хосе Мануэлб Бальмаседаның солшыл либералдық үкіметі ұлттық экономиканы қорғау туралы заңдар қабылдаттырған болатын. Олигархияның зорлық-зомбылғын ауыздықтауға бағытталған бірсыпыра шаралар қабылданды, еңбекшілердің мүдделерін қорғайтын шаралар іске асрылды, клерикалдарға қарсы саясат жүргізді.

ХХ ғасыр басынада құрлықта орын алған ең басты уақиға Мексика революциясы болды.

Сайлау алдында диктатор Диас Мадероны тұтқынға алып, оны бүлік ұйымдастырды деп айыптап, сотқа берді. Кепілдікке босатылған Мадеро АҚШ-қа қашты. Әрине, сайлауда бұл жолы да Диас жеңді.

Оппазиция күресінің басқа түрі - қарулы күреске дайындалуға кірісті. Мадеро құжат жариалап, онда 26 маусымда өткен президент сайлауын дұрыс емес деп айыптап, 1910 жылы 20 қарашада қарулы көтеріліс жасауға шақырды. Жаппай көтерілістер мен қақтығыстар әскери бөлімдерді де қамтып, Мексика революциясының басталғанын паш етті.

Мексиканың оңтүстігінде Эмилиани Сапатаның (1869-1919) партизандық армиясы әрекет жасады. Сапата шаруа отбасында дүниеге келді. Өзі тұратын деревниядағы шаруалардың жерлерін помещиктердің зорлық пен тартып алғанына ашу ызасы келеген Сапата көтеріліске басшылық етті.

Мадеро Диасты құлату үшін күреске бастағанда Сапата оған қосылып, революциялық армияның генералы деген атақ алды. Мексиканың солтүстігінде Чиуаау штатында шаруалар көтерілісін Панчо Вилья (1877-1923) басқарды, ол да Мадероны қолдап, генерал атағын алды.

Шаруалар қозғалысы мен қала жұмысшылары және орта топтардың әрекеттерінің арқасында Мадеро 1911 жылы 7 маусымда Мехикоға келіп кірді. 83 жасар диктатор Диас елден қашуға мәжбүр болды. 1911 жылы 2 қазанында Мадеро Мексикаға президент болып сайланды.

Мадеро шаруаларға олардан тартып алынған қауымдық жерлерді қайтарып береміән деген уәдесінен бас тартып, шаруалар армиясының қарусыздануын талап етті. Сапата мен Вилья шаруалардың талаптарын қолдап, қарусызданудан бас тартты. Мадеро оларға қарсы күрес бастады.

Генерал Уэртаның басшылығымен контрреволюциялық төңкеріс жасалынды. 1913 жылы 18 ақпанда Мадеро тұтқынға алынып, артынан өлтірілді.

Диктаторлық режимнің қалпына келтірілуі елде жаппай қарсылық туғызды. Сапата мен Вильяның шаруалар армиясы бірікті. Уэртаның әскери хунтасын құлатуда шешуші ролді шаруалар отрядтары атқарды. Көтерілісшілер астананы қоршауға алды. 1914 жылы шілдеде Уэрта биліктен бас тартты.

Веракрус қаласында азаматты билік басшысы ретінде Уэртаға қарсы күресті бірінші болып бастаған Венустиано Карранса орныққан болатын.

1917 жылы олар негізінен Шаруалар көсемі Сапата мен Вильяның өмірлері де қайғылы аяқталды, екеі де жалдамалы жендеттердің қолынан қапыда қаза тапты.

Карранса үкіметі шетел капиталының елдің шаруашылық өмірі мен экономикасына ықпалын тежейтін бірсыпыра шараларды қолдады. Ол жұмысшы қозғалыстарына әлуметтік реформаларға уәде беруді ереуілдер мен толқуларды күшпен басу әрекеттерімен ұштастырды.

Құрылтай жиналысын шақыру мен жаңа конституцияны қабылдау революцияны аяқтады. Құрылтай жиналысындағы демократияшыл қанат күрестер мен келісімдер нәтижесінде сол кездегі ең алдыңғы қатарлы конституцияны қабылдатты. Жиналыс оны 1917 жылы 31 қаңтарында қабылдап, 1917 жылы мамырында ол күшіне енді.

Конституция басқарудың республикалық формасын белгіледі. Ол елді басқарудың тұрақты демократиялық жүйесінің негізін қалады.

Латын Америкасының қоғамдық дамуына лантиноамерикандық ұлттардың қалыптасу ерекшеліктері үлкен әсер етті. Ұлттар әдетте мемлекеттік шеңберлерде әртүрлі нәсілдік-этникалық бөліктерден құрылды. Үндістер, еуропалықтар отаршылар, Африкадан шыққандар белгілі бір әлуметтік-экономикалық, территориялық, мемлекеттік одақттастардың шеңберінде ұлттардың қалыптасуына негіз болды. Алуан түрлі дәстүрлер, мәдениеттер, әдет-ғұрыптардың өзара әсерлері үндістік, негрлік, еуропалық белгілерден өзара ерекшеліктері. Бар мәдени этникалық қорытпа түзді.

Латынамерикалық республикаларыдың әлуметтік-саяси тарихының ерекше белгісі отаршылдық кезеңінде провинциалдық тұйықтылық пен ХХ ғ. Азамат соғыстары жағдайында қалыптасқан патриархалды-патерналық дәстүрлер болды.

Латынамерикандық қоғамдық өмірде католиктік шіркеудің ролі күшті болды. Латын Америкасында дүние жүзіндегі католиктердің жартысынан көбі тұрады.

Латын Америкасының даму ерекшеліктері көп жағдайда қоғамдағы қайшылықтардың күрделі түйінделуіне ықпал жасады.

Баќылау с±раќтары:

1.Латын Америка елдерінің әлеуметтік-экономикалық дамуы

2.Латын Америка елдерінің мемлекеттік құрылысы

3.1910-1917жж Мексика революциясы

Кривогуз И.М. Второй Интернационал.1889-1914. М., 1964

Тартаковский Б.Г. Фридрих Энгельс – советник и учитель международного пролетариата. М., 1966

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

Халықаралық жұмысшы партияларының бірлестігі – ІІ Интернационал 1889 жылы құрылған.Оның құрылуының алғышарттары:ХІХғ 70 жж монополизмге дейінгі капитализмнің империализмге өтуі, Еуропа мен Америкада жұмысшы табының саяси партияларының құрылуы, маркстік идеялардың кеңінен таралуы.80 жж соңында бұрынғы социалистік партиялардан басқа ( ең мықтылары Германия мен Францияда) Еуропаның бірқатар елдерінде (Бельгия, Швейцария, Испания, Италия,Швеция, Норвегия) , Ресейде маркстік «Еңбекті азат ету» және маркстік үйірмелер пайда болды.Интернационалдық байланыстарды нығайтуға деген ұмтылыс күшейді.

Жаңа социалистік бірлестікті құруда үлкен рольді Ф.Энгельс атқарды, сонымен қатар 1-ші, 2-ші (1889, 1891) конгрестердің дайындығына атсалысты, ал 3-ші конгреске өзі қатысты.

Бірінші конгресс (құрылтай) марксистер париж қаласында 1889 жылдың 14-21 шілде аралығында өткізді.Оған 393 делегат қатысты, олар сол кезде қызмет еткен Еуропа мен АҚШ-тың барлық ұлттық және социалистік ұйымдардың өкілдері еді.Екінші конгресс 1891 жылдың 16-22 тамыз аралығында Брюссель қаласында өтті.Жұмысшы табының милитаризмге көзқарасы туралы К.Либкнехттің резолюциясы қабылданды.Онда соғыстар капиталистік құрылыстың нәтижесі және тек ғана социалистік қоғам халықтарға бейбітшілік алып келетіні, милитаризм жойылатындығы айтылған.Резолюция соғысқа қарсылық көрсетуге шақырады.Конгресс жұмысшы табының экономикалық және саяси күресті қатар жүргізуін мақұлдап, анархистік тактикаға қарсы шықты.Үшінші конгресс 1893 жылдың 6-12 тамыз аралығында Цюрих қаласында өтті.Конгресс анархистер тактикасына қарсы шығып, ІІ интернационал қатарында тек ғана саяси күресті мойындайтын жұмысшы партиялар болады деген шешім қабылдады.Г.В.Плехановтің соғыс болған жағдайда пролетариаттың тактикасы туралы баяндамасы бойыншаБрюссель конгресінің шешімдерін мақұлдаған резолюция қабылданды.Конгресс социалистік партияларды парламенттерде әскери несиелерге қарсы дауыс беруге міндеттеді.

Төртінші конгресс 1896 жылдың 27 шілді-1 тамыз аралығында Лондон қаласында өтті.Осыған дейін өткен конгрестердің шешімдерін мақұлдады.

Лондон конгресі ІІ Интернационалдың қызметінің бірінші кезеңін аяқтайды.Оның негізгі нәтижесі жұмысшы қозғалысында марксизм гегемониясының орнауы.

Бесінші конгресс 1900 жылдың 23-27 қыркүйектері аралығында Париж қаласында өтті.Конгресс нәтижесінде Мильеран резолюциясы қабылданды, ол ІІ Интернационалда және кейбір партияларда оппортунизм ықпалының күшейгенін көрсетті.Конгресс Халықаралық социалистік бюро құрды.

Алтыншы конгресс 1904 жылдың 14-20 тамыз аралығында Амстердам қаласында өтті.Әлемнің барлық континенттерінің социалистік партияларының және РСДРП өкілдері қатысты.Конгресс Ресейдің жұмысшы табының күресінің халықаралық маңызын мақұлдаған резолюция қабылданды.

Жетінші конгресс 1907жылдың 1907 Штутгартта өтті.Конгресс жұмысына алғаш рет большевистік делегацияны басқарған В.И. Ленин қатысты.Жалпы Штутгарт конгресі социалистік партиялардың тактикасының айқындалуында үлкен роль атқарды.

Сегізінші конгресс 1910 жылдың 28 тамыз- 3 қыркүйек аралығында Копенгаген қаласында өтті.Социалистік партиялардың бірлігі туралы мәселесі бойынша ұлттық деңгейде социалистердің барлық ағымдарының бірігуін талап еткен резолюция қабылданды.

1912 жылы Балқан түбегінде әскери дағдарыс басталды.Осы жағдайда 1912 жылы 24-25 қарашада Базельде тоғызыншы конгресс өтті.Бір ауыздан қабылданған Базель манифестінде барлық социалистік партиялардан империализмге қарсы күресті талап еткен резолюция қабылданды.1912 жылдың соңында ІІ Интернационалдың қатарында 3787 мың мүше , 23 мемлекеттің 27 социалистік партиялары,болды, оған қоса кәсіподақтар қатарында 11 млн. Мүше болған.

1914 жылы бірінші дүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін Халқаралық социалистік бюро қызметін тоқтатты.ІІ Интернационал мен социал-демократиялық партиялар, социалистік партиялар арасындағы байланыс үзілді.ІІ Интернационалда өз қызметін тоқтатты.

Екі дүниежүзілік соғыстар аралығында социалистік партиялар халықаралық социалистік бірлестіктер құру әрекетін жасайды.Олар Берн Интернационалын (1919-23жж),Интернационал 21/2 (1921-23жж),Социалистік жұмысшы интернационалы (1923- екінші дүниежүзілік соғысқа дейін қызмет етті) құрылды.

Баќылау с±раќтары:

1.Жұмысшылар қозғалысы және маркстік идеялардың тарауы

2.ІІ Интернациналдың құрылуы

3.ІІ Интернационалдың конгрестері

1. 
   Дүние жүзін аумақтық тұрғыдан бөлуді аяқтау.
   
2. 
   Әскери-саяси блоктардың құрылуы
   
3. 
   Француз-орыс одағы
   

Негізгі әдебиеттер:

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

Лекция маќсаты: 1871-1914жж халықаралық қатынастар тарихын қарастыру
Лекция мєтіні

Дүние жүзін аумақтық тұрғыдан бөлуді аяқтау.

XIX ғасырдың соңына таман капитализмнің империализм сатысына өту кезеңінде капитализмге тән экономикалық әркелкілігі күшейе түсті. Экономикалық дамудың теңсіздігі дүниежүзілік саудадағы бәсекені ұлғайта түсті.

Шығыстағы дағдарыс жылдарында Англия Гибралтар, Жерорта теңізі, Суэц каналы және Қызыл теңіз арқылы Үндістанға апаратын қысқа теңіз жолын игере бастады. Бұл теңіз жолында тек Суэц каналы ғана Англияның бақылауынан тыс қалды. 1875 жылы Мысыр монархынан Суэц каналын сатып алған Англия, бұл каналмен өтетін кеме қатынасын толық бақылауға мүмкіндік алды. Суэц каналына бақылау орнатқан, ал кейін Кипр аралын жаулап алған Англия Африкадағы Мысыр отарларын жаулап алу жоспарын дайындай бастады.

Ағылшын үкіметі Мысырда қарулы интервенция жүргізу бағытын ұстады. 1882 жылы ағылшын әскерлері Александрияны зеңбіректен атқылап, Мысырды басып алды. Осындай сыртқы күрделі саясат жағдайында Франция қарулы күшпен Тунисті жаулап алды. Англияның Мысырды, Францияның Тунисті иемденуі капиталистік жыртқыштардың әлі бөлінбеген Африканың орталық және батыс аудандарын жаппай бөлісу үшін күресіне түрткі болды. Африканы бөлісу үшін Англия мен Францияның бақталастығы XIX ғасырдың 80—90-жылдарындағы басты мәселеге айналды. Англия мен Франциядан кейін Африкаға Бельгия, Германия, Италия басқыншылары ұмтылды.

1884 жылы Конго өзені алабының басым бөлігін Бельгия бақылауына алды. 80-90-жылдары Франция өзінің иеліктерін Алжирмен көрші Сахара шөлін қосу арқылы кеңейте түсті. 1886 жылы Франция Мадагаскар аралдарын жаулап алды.

Англия мен Францияның бөтен жерлерді жаулап алу барысында бақталасатын орны жалғыз Африка ғана болған жоқ. Оларды сондай-ақ Азияның оңтүстік-шығысындағы бай аудандар қызықтырды. 1877 жылдың соңында Англия Малайзияны құлдыққа түсіруді аяқтады, сөйтіп, онда өзінің протектораттығын орнатты. Франция Үндіқытайдың оңтүстік бөлігін иемденіп, Орталық Вьетнамға шабуылдады. Тек 90-жылдардың соңында ғана кескілескен соғыстардан соң Вьетнам Францияның қол астына өтті.

Англия 1885 жылы Бирманы жаулап алуға асықты. Францияның Вьетнамды бағындыруы және Англияның Бирманы басып алуы бұл мемлекеттерді енді Сиам (Таиланд) үшін күреске киліктірді. Ақырында, басқыншылар бұл елді бөлісіп алды. Батысын-Англия, шығысын-Франция иемденді.

1884 жылы Оңтүстік-Батыс Африкада бірінші герман отары пайда болды. 1884—1885 жылдары Камерунде, Того және Шығыс Африкада герман отарларының негізі қаланды.

90-жылдардың соңында Англия Африканы бөлісуді аяқтауға таяды. 1896 жылы ағылшындар генерал Китгенердің басшылығымен Суданды жаулап алуға кірісті. Содан кейін ағылшын әскері Ніл өзені бойымен жоғары қозғалды. 1898 жылы Фашод қарауыл бекетінде олар француз әскери бөлімдерімен кездесті. Мұнда ағылшын және француз әскерлері қарулы қақтығысқа түсті. Ағылшын үкіметі Францияға соғыс ашпақ болып қорқытты. Өзінің ежелгі жауы Германия жақын тұрғандықтан, Франция Англиямен соғыспауға шешім қабылдады. Француз әскері Фашодты тастап шықты, сөйтіп, 1899 жылы Англия мен Франция Африканы бөлісу туралы келісім жасасты.

Италиялың отарлау Италияның бірігуінен соң басталды. Жас корольдік өзін күшті сезініп, отарлық иеліктерін кеңейтіп жатқан басқа державалардан артта қалғысы

Жапонияға өтемақы төлеу үшін Ресей мен Франция Қытайға қаржылай несие берді. Ресей енді Қытайды Жапонияға қарсы әрекетінде өз жағына тарту мақсатымен 1896 жылы Қытаймен одақ жасасып, егер Жапония жағынан Қытайға басқыншылық жасалса, онда Қытайды қорғауға міндеттенді. Ал Қытай осыған жауап ретінде Ресейге Шығыс Қытай темір жолын салуға және пайдалануға концессия берді.

1897 жылдың соңында герман империалистері Қытайдың Циндао порты мен Цзяочжоу бухтасын басып алды және Шаньдун провинциясын өзінін; ықпал ету аймағына айналдырды. Франция Қытайдың Гуанжоувань бухтасына өзінің ықпал жүргізуін камтамасыз етті және көршілес Үндіқытайға темір жол құрылысын сала бастады. 1898 жылдың басындағы орыс-қытай келісімі бойынша Қытай Ресейге Порт-Артур мен Ляодун түбегін жалға берді.

XX ғасыр басында дүние жүзін аумақтық түрғыдан бөлісу аяқталды. «Бос жер» тіпті қалған жоқ. Империалистік державалардың мақсаты тауар өткізу мен шикізат көзін соғыс арқылы табу болатын. Өздерін Африкадағы бөлістен құралақан қалдық деп есептеген герман империалистері оның орнын Таяу Шығыстағы басқыншылық әрекетімен толтырмақ болды.

Англия Германияның Түркияға енуіне қатты мазасызданды. Өйткені ол Арабия мен Месопотамияны жаулап алуды жоспарлап жүрген. Ал немістердің Парсы шығанағына жылжуы Үндістанға қауіп төндірді. Германияның шығанаққа шығуын кесіп тастау үшін, Англия 1901 жылы Кувейт портын басып алды. Мұның бәрі екі империалистік жыртқыштардың арасьшдағы қайшылықтарды шиеленістіре түсті.

Франция мен Германияның арақатынасы басқа мемлекеттердің өзара арақатынасына үлкен әсер етті. Экспансиялық сыртқы саясатын күшейте түскен кайзерлік Германия, кез келген елмен әскери шиеленіске түсе қалған жағдайда, Францияның міндетті түрде сол елдің одақтасына айналарын біліп отырды. Сондықтан Бисмарк Германияға көрші елдермен Францияның арасына сына қағу үшін шешуші кадамдар жасауға асықты. Германия империясының өсе түскен экономикасы және әскери қуаты Австро-Венгрияның сыртқы саяси бағытының өзгеруіне әсер етті.

Алайда 1874—1875 жылдары Германия Францияны оңай талқандай алатын еді, бірақ онда өзге елдермен дипломатиялық жағдайы күрделене түсетінді.

Патшалық Ресей Германияға Францияны талқандауға жол бермейтінін үзілді-кесілді ескертті. Ресейден соң ағылшын өкіметі де Германияның Францияға қарсы басқыншылығына келіспейтіндігін білдірді. Сөйтіп, Ресей Францияға қарсы герман басқыншылығының жолында басты кедергі болды.

70-жылдар басында Балқан түбегінің көптеген халқы түрік басқыншыларының езгісінде болды. Олар-Болгария, Босния, Герцеговина, Македония, Албания, Эпир, Фессалия еді. Сербия мен Румыния да түрік сұлтанының билігінде болды және оған алым-салық төлеп тұрды. Түркияның езгісіндегі халықтардың ұлт-азаттық күресі 70-жылдар ортасында жаңа, біршама ұйымдасқан кезеңіне өтті.

1875 жылы жазда, алдымен, Герцеговинада, содан кейін Боснияда түрік үстемдігше қарсы көтеріліс тұтанды. Түрік әскерлерінің тықсыруымен сербтер жеңіліске ұшырады. Серб өкіметін құпия жақтап отырған Орыс патшалығы Түркия ғана емес, Еуропа державаларымен де қақтығысқа барғысы келмеді.

Герман өкіметі Балқандағы Австро-Венгрия басқын-шылығын қолдай отырып, Ресейді Түркиямен соғысқа итермеледі, Ресейдің көңілін Еуропадағы мөселелерден басқа жаққа аударуға тырысты, сөйтіп Германия Францияны екінші рет талқандауға мүмкіндік алғысы келді.

1877. 
      жылы 24 сөуірде Ресей Түркияға соғыс жариялады. Орыс әскерлері Адрианопольді алып, Константинопольді құлатуға жақын қалған кезде түрік өкіметі бітімге келісім сұрады.
      
1878. 
      жылы 3 наурызда Сан-Стефанода Ресейге Карс, Ардаган, Баязет және Батуми қалаларын беру және Қырым соғысьшан соң Ресейден тартып алынған Бессара-бияның оңтүстік бөлігін қайтаруды қарастырған бітім шартына қол қойылды. Бұл шарттың бір пункті Балқан мемлекеттерінің аумақтық құрылымына қатысты болды. Өзіндік біртұтас Балқан мемлекеттері: Черногория, Сербия және Румыния заңды толық тәуелсіздік алды. Болгария Сан-Стефано шарты бойынша Константинопольге жақын
      келіп, Эгей теңізі жағалауының бірқатар бөлігін косып алды. Осылайша Сан-Стефано шарты серб және румын халықтарын түрік езгісінен толық азат етті және Болгарияның жартылай азаттың алуына жол ашты.
      

1878 жылы 13 маусымда шақырылған Берлин конгресі Сан-Стефанода қабылданған шешімдерді қайта қарау туралы мәселелерді талқылай бастады. Конгресс жұмысы нәтижесінде Берлин трактатына қол қойылды. Ол бойынша Карс, Ардаган, Батуми Ресейге өтіп, Баязет Түркияда қалды. Ресейге Оңтүстік Бессарабия қайтарылып, Добруджа Румынияға өтті. Сондай-ақ Черного-рия, Сербия және Румыния тәуелсіздігі бекітілді.

Берлин трактаты бойынша Болгарияның аумағы бірден қысқартылды. 1877—1878 жылдары болған орыс-түрік соғысы Балқан халықтарының ұлттық тәуелсіздік алуына мүмкіндік берді, ол ұлттық Болгария мемлекетінің құрылуын тездетті.

Ресеймен достық қатынастан айырылған Бисмарк Австро-Венгриямен жақындасуға тырысты. 1879 жылы 7 қарашада Венада Австро-Герман шартына қол койылды. Италияның Тунисті басып алуы Германия тарапьшан қолдау тапты.

Батыс мемлекеттерішң дүние жүзін қайта бөлісу үшін күресінің күшеюіне байланысты олардың бәсекелестігі 80-жылдардың басында жаңа аудандарға тарады. Ежелгі отаршыл мемлекеттердің ішінде Англияның әр түрлі бағыттардағы қимылдары табысты болды: ол Қытайда, Ауғанстанда, Оңтүстік-Шығыс Азияда, Оңтүстік Африкада, Жерорта теңізінің шығыс бөлігінде өз ықпалын нығайтты. Одан Франция да қалыспады. Бұрыш басып алған аумақтарды қанауын жалғастырып, отар және жартылай отар елдерге едәуір мөлшерде қаржы бөле отырып, жаңа жерлерді басып алуға ұмтылды. Бұл жөнінен Германия тарапынан қолдау тапты; себебі, ол Францияның назарын еуропалық саясаттан аударып, француз капиталын отар аймақтарға бағыттап, келешекте ағылшын және итальян капиталымен бәсекеге итермелеуге тырысты.

Итальян буржуазиясы Германиямен жақындасуға бет бүрды. Ондағы мақсаты—онымен ортақ бәсекелестері — Францияға қарсы бірігу болатын. Бірақ Бисмарк Берлинге жол Вена арқылы өкелетінін ашығынан білдіреді. Италия Габсбургтер монархиясы басып алған Триест пен Трентиноны қайтарып алу жөніндегі жоспарларынан бас тартып, Австро-Венгриямен келісімге келу жолын қарастыруға тиіс болды. Австрогерман одағына еніп, елдегі монархиялық режімді нығайтуды көздеген Италия үкіметі бүған келісім берді.

Нәтижесінде 1882 жылы 20 мамырда Германия, Австро-Венгрия және Италия арасында Үштік одақ деп аталатын одақтық шартқа қол қойылды. Шарт 5 жылға жасалынды және ол әрбір 5 жыл сайын жаңартылып отыру арқылы 1945 жылға дейін созылып келді. Шарт Үштік одақтың әрбір катысушы мүшесі басқа елмен соғысып қалған жағдайда Франциядан басқа елдерге бейтараптық сақтауға міндеттенді.

Бисмарктың орнына келген жаңа канцлер Каприви Бас штабты және император II Вильгельмнің әскери бағдарын барлық жағынан қолдады. Оның сыртқы саясатта ұстанған «жалпы бағыты» бойынша Германия француз-орыс блогына қарсы соғысқа дайындалуға тиіс болды.

1887 жылғы француз-герман қақтығысынан кейін Франция өкіметі Петербургте Ресеймен әскери одақ құру мүмкіндіктерін ойластыра бастаған.

Германия езінің алдына дүние жүзін бөлісуге байланысты ауқымды міндеттер қоя отырып, аса қуатты флот құруға кірісті.

XX ғасыр басында ағылшын-герман бақталастығы күшейе түсті, Англия дүниені бөлісу үшін болатын соғыста өзіне одақтастар іздестіре бастады.

Англия мен Франция арасында одақ туралы келіссөздер басталды. 1904 жылы сәуірде «шын жүректі келісім» немесе Антанта деп аталатын ағылшын-француз келісіміне қол қойылды. Бұл келісім бойынша Франция Судан мен Мысырға қол созудан бас тартты, ал Англия француздардың Мароккоға жорығын қолдауға міндеттенді.

1904 жылғы Англия мен Франция арасындағы Африканы бөлісу туралы келісім аяқталмаған сипатта болды.

Германияның негізгі міндеттерінің бірі—Ресей мен Англия одағына қалайда жол бермеу болды. Ал калыптасқан Ресей мен Франция одағын әр түрлі шаралармен әлсірету—бұл Германияның алдында тұрған екінші міндет болды.

Қиыр Шығыста орыс-жапон соғысы өрши түсті. Бұл соғыста патшалық армияның жеңілуі Германияның қарсыластарының бірі Ресейдің қауіпті жау ретінде қатардан шығып қалғанын білдірді.

Орыс-жапон соғысындағы Ресейдің жеңілісі XX ғасырдың басындағы басты қарсыластар—Англия мен Германияның айналасына мемлекеттердің топтасуын жеңілдетті. 1904 жылы ағылшын-француз Антанта шартынан кейін, Англия антигерманиялық коалицияға Ресейді тарту үшін бар күшін жұмсады.

Италия-түрік соғысы Түркияны қатты әлсіретті және Балқан мемлекеттерінің бірігуін тездетті. 1912 жылы қазанда Балқан мемлекеттері ұлы державаларды Түркиямен бітімге делдалдық жасауын өтінді. 1913 жылы мамырда Балқан түбегінің саяси шекарасын анықтаған Лондон бітімшартына қол қойылды.

Соғыс жылдарының өзінде Балқан түбегіндегі мемлекеттер арасында өз шекараларын анықтауға байланысты келіспеушілік басталған болатын.

Еуропалық державалардың араласуы және Балқан монархтарының әулеттік мүддесі 1913 жылы екінші Балқан соғысына—бұрынғы одақтастар арасындағы соғысқа әкелді. Бұл соғыс Болгария үшін жеңіліспен аяқталды. Сол кездегі жағдайда әрбір жаңа соғыс жергілікті сипатымен шектеліп қалмайтын еді, Балқан соғысы дүниежүзілік империалистік соғысқа ұласты.

Осындай жағдайда Сараевода австровенгриялық эрцгерцог Франц-Фердинандтың өлімі—соғысты бастау үшін тек себеп қана болды.

Германияның арандатуымен, 1914 жылы 23 шілдеде Австро-Венгрия Сербияға ультиматум қойып, оны 48 сағ ішінде сөзсіз қабылдауын талап етті. Ресейдің кеңесі бойынша Сербия ультиматумның барлық талаптарын қабылдады. Германия әскерлерін құпия түрде жұмылдырып, оларды шығыс және батыс шекараларға шоғырландыра бастады.

1914 жылы 1 тамызда Германия Ресейге соғыс жария-лады, ал 3 тамызда Францияға соғыс бастады.

Соғыс барысы бойынша белгіленген жоспарларын іске асыра отырып, Германия Бельгияға шабуылдады. Англия неміс әскерлерінің тез арада Бельгиядан әкетілуін талап етті. Германия Англия талабын жауапсыз қалдырып, соғысты жалғастыра берді. Осылайша Австро-Венгрияның Сербияға соғыс жариялаған сәтінен бастап, бір аптаның ішінде соғысқа барлық дерлік еуропалық державалар тартылды. Бірінші дүниежүзішк соғыс осылай басталды.

1.Әскери-саяси одақтардың құрылуы

2.Ағылшын-американ қайшылықтары

3.Ағылшын-бур соғысы

4.Орыс-жапон соғысы
29- лекция. Таќырыбы: Бірінші дүниежүзілік соғыс

Жоспары:

1. 
   ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басындағы халықаралық қатынастар.
   
2. 
   “Үштік одақ” пен Антантаның құрылуы және олардың арасындағы қайшылықтар.
   
3. 
   1914 жылғы Сараево дағдарысы.
   
4. 
   Соғыстың басталуы және барысы.
   
5. 
   Соғыстың қорытындылары.
   

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

ХІХ ғасыр соңы мен ХХ ғасыр басындағы халықаралық жағдай өте шиеленісті әрі күрделі болды.Бұл кезеңде елдер арасындағы экономикалық даму әрекетілігімен ерекшелінді. 50 жыл ішінде халық саны 1,3 мың, 1,7 мыңға өсті. Индустриялды даму өндіріс көлемі 5 есе, дүниежүзілік сауда көлемі4 есе өсті. әсіресе транспорт пен байланыс арта түсті. әлемдік өркениет өз дамуында биік дәрежеден көрінді. Солтүстік Атлантика регионы халқы рухани және материалдың даму жақынан озық тұрды. Халықаралық қатынастардың даму халықтар арасында мұқтаждықпен және мет-дың ресурстардыпайдалану арта түсті. Европа державалары, АҚШ, Жапония, индустриялды даму биігінде көтеріліп дүниедегі дамудағы шешуші роліне ие бола бастады. Дамыған мемелекеттер әлсіз мемлекеттерге ықпалы арта түсті.

1879 жылы Германияда Африка АҚШ арасында құпия келісім болды. 1882жыл үштік келісім Германия Италия, 1891 жыл Франция орыс келісімі 1904 Франция Ұлыбритания, 1899 жыл Ресей инциативасымен 26 ел қатысқан Гаага конференциясы болып халықаралық шиеленістерді бейбіт шешу мәселесі қаралды. 1881-1900 жылдары 111 халықаралық шиеленіс бейбіт жолмен шешіледі. 20 жыл ішінде Европа мемелекетінде әскер саны 25 пайызға , әскери шығын 2 есе өсті. 1899 жылдары Гааго конверенциясы соғыс жағдайында химия қаруларын пайдаланбау, жаралыларға гуманның көмек, қолға түскен солдаттарға зәбір берму мәселелері және соғыс шығындарын азайту мәселесі қаралады.

1907 жыл АҚШ интицивасымен 44 мемлекет басшылары қатысқан конфернеция болып өтті. Бұл конференция Вена конференциясынан кейінгі жаңа дәуірдегі ең ірі конференция болды.Халықтық құқықтың нормаларын қарастырылды.

28 маусым Сараевода серб Таврило Принцип Эрц герцорг Франция фердинандты атып өлтірді. Австрия – Венгрия, Германия үкіметтері бұл қастандықты тиімді пайдалану жолдарын іздестірді. Германия Россия мен францияның әлсіздігін пайдаланып тұтқиылдан шабуыл дасау жоспарын жасады. Петербургқа келген франция президенті Пуанкаре Россияға, Сербияға көмек беруіне кеңес берді. Англия Австрия- Германия одағына соққы беріп әлемдік аренадан ығыстыру жолдарын қойған талабы оның тәуелсіздігін жою болатын. 28 июль Австрия – Венгрия әскерлері Сербияға басып кірді. Россия мобилизация жариялады, Германия оны тоқтатуды тавлап етті, Россия оны тыңдамады 1 августа Германия Россияға соғыс жариялады. Бельгия территориясы арқылы францияға шабуыл жасады. Бельгияны жақтап Ұлыбританияның Германияға соғыс жариялады. Европа державиясымен бірге бұл соғысқа олардың доминондары мен отарлары да қтысты, санти августа дүниежүзілік соғыс басталды.

Соғыстың себебі Европалық ұлы державалардың дүние үстемдікке ұмтылуы болды. Империалистік державалар әрқайсысы өзіне көлемді ықпал ету аймағын алуға тырысты. Ақш І – ші дүниежүзілік соғыс жылдарында экономикалық, финанс, саяси, әскери жағыфнан жетіліп дами түсті. Осы табыстар оны капиталистік дүниеде гегомондыққа итермеледі. Германия мен Түркияның отарларын иемденуді ойлады. Бұл территрияларда Ұлттар лигасы бақылауына беруді ойластырды. Ақш ұсынысы теңізде еркін жүзі, сауда еркіндігі, колониялар мәселесн еркін реттеі. Англия, Жапоня, Франция ықпалын колонияларды басқаруын шектеуді қарастырды. Екінші жағынан АҚШ Германияны Кеңес мемлекетіне қарап күш ретінде пайдалануды жоспарлады. Сонымен бірге Франция мен Англияға тепе – теңдікті сақтауға пайдаланылатын болды. Антанта мемлекеттері АҚШ – тың бұл әрекетін болдырмауға күш саолды, Ұлттар лигасын құруды кешуілдетті және АҚШ ықпалының күшеюінен қатты қауіптенді. Франция Германияны майда мемлекеттерге бөлшектеуді, Германия мен Түркия колонияларын алуды Европада Германия есебінен өз территориясын ұлғайтуды жоспарлады. Бұл деген Европада Франция гегамондығын орнату деген пиғыл еді. Ұлыбритания бұл кезде Африкадағы неміс отарларын өзне қаратып үлгерген еді. Германия Англияның ереуіл қарсыласына айналу дәрежесінен айырылған болатын. Италия мемлекеттері Балканда австрия- Венгрия империясына қарасты біраз жерлерді иемденіп үлгерген болатын. Жапония Шань Дунь түбегін Тынық мұхиттағы Герман отарларын алуды талап етті. Ірі державалардың бұл гегамондық әрекеттері кіші мемлекеттердің саясатына мүлде қайшы болатын. Париж конференциясының мақсаты жеңілген Германиямен бейбіт келісім жасау болатын.

1. 
   Соғыстың себептері?
   
2. 
   Июль дағдарысы және соғысты жариялау?
   
3. 
   Соғыстың империалистік сипаты және державалардың басыншылық мақсатында көздеуі?
   
4. 
   Соғыстың барысы?
   
5. 
   Бірінші дүниежүзілік соғыстың қорытындылары?
   

1.Ғылым мен мәдениет

2.Әдебиет

3.Бейнелеу өнері

4.Музыка

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Каирбекова Р.Р. Кокебаева Г.К. Всемирная история в новое и новейшее время.Учебное пособие. –Алматы, 1997

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1

Ғылым. XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың басында ғылым ерекше қарқынмен дамыды. Үлы жаңалықтар бірінен кейін бірі ашылып жатты. Бүл қандай да бір сиқыршының табиғат пен адамның құпия сырларын жасырып тұрған жұмбақ пердені ашып жібергеніндей әсер етті. Бұл сиқыршы адамзат ақыл-парасаты болатын.

Жаңа ашулар—табиғат механиканың нақты заңдарына бағынады деген түсініктерді бұзды.

XIX ғасырдың екінші жартысындағы ашылған табиғи-ғылыми жаңалықтардың басты маңыздылығы сонда, ол материяның құрылысы, кеңістік, уақыт, қозғалыс, тірі табиғаттың дамуы, табиғаттағы адамның орны, жердегі тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарастарды түбірімен езгертті.

1831 жылы Майкл Фарадей электромагниттік индукция құбылысын ашты. Ол, егер мыс сым магниттік күш желілерін қиып өтсе, онда электр тогы пайда болатынын байқаған. Бқл жаңалық электродвигательді жасауға жол ашты. Фарадейді замандастары «найзағай әміршісі» деп атаған. Ғалым Корольдік коғамыньщ, кептеген академиялардың мүшесі, соның ішінде Петербург академиясы оны өз мүшесі етіл сайлаған.

1895 жылдьщ соңында Германия физигі Вильгелъм Конрад Рентген (1845—1923) Масквеллдің электро-магниттік толкындар теориясына сүйене отырып көзге көрінбейтін, өздері Х-сәулелері деп атаған сәулелерді ашты. Бұл сәулелердің ғажайып ерекшеліктері: көзге көрінбесе де әр түрлі нәрселерге өтіп кететін, тасада адам көзіне түсе бермейтін құбылыстарды көруге болатын қасиеттері болды.

Бұл ұлы жаңалық бірден медицина тәжірибесіне енгізіліп, оның негізінде жасалған рентген аппараты көшпіліктің; қызығушылығын тудырды. Енді дәрігерлер аурулардың ішкі зақымдарын, сынған сүйектерін көріп, бақылауға мүмкіндік алды. Физиктердің арасында түңғыш рет Рентгенге Нобель сыйлығы берілді. Ерлі зайыпты Кюрилер А.Беккерельмен бірге радиоактивтілікті ашқан жаңалығы үшін 1903 жылы физика саласындағы Нобель сыйлығын алып, «микробөлшектердің құпия әлеміне» жол ашты.

Микробиология—жаңа ғылым. Мүмкін сіздер құтырған иттің адамды қауып алуы кісі өліміне әкеп соқтырған кездер болғанын білмейтін боларсыздар. Міне, 1885 жылы құтырған ит он төрт рет қапқан баланы ғалым өлімнен құтқарды. Бұл ғалым Луи Пастер (1822— 1895) болатын. Алғашқы кезде ғалым иттер мен қояндарға ұзақ уақыт тәжірибе жасап, алынған екпені адам өмірін сақтап қалуға қолданды. Құтыруға қарсы екпе ғалымның ұзақ жылғы еңбегінің жемісі. Пастер әлемге микробиология деп аталатын жаңа ғылымды сыйлады.

Пастердің тәжірибелері әр түрлі азық-түліктерді стерилизациялау мен пастеризациялау әдістерін жасауда зор маңызға ие болды. Оның ізденістері иммунитет туралы ілімнін негізін қалады. Пастер хирургтарға қол мен құрал-саймандарды залалсыздандыру қажеттілігін түсіндірді.

Әдебиет. XIX ғасырдың 20-жылдарында еуропальщ әдебиетте жаңа есім — Виктор Гюго (1802—1885) пайда болды, оның маңына өнердегі жаңа соқпактарды іздеген жас ақындар, суретшілер, музыканттар жиналды. Оның «Париж күдайана ғибадатханасы» романы француз романтиктерінің өзіндік ерекше манифесті болды. Романның негізгі оқиғасы хальщ толқулары билеген ортағасырлық Парижде өтеді. Бүлікшілердің күші, олардың ерлігі мен жан дүниесінің сүлулығы нәзік те арманшыл Эсмиральда, қайырымды да қамқор Квазимодо образдары арқылы ашылды.

Оның «Күлегеш адам» атты романында XVII ғасыр ақсүйектерінің азғындығын, эгоизмін ғажап өткірлікпен суреттеді. В.Гюго III Наполеон империясы режімінің қайтпас қарсыласы болды.

Жаңа тарихтың бірінші кезеңінде, бүкіләлемдік мәдениеттің баға жетпес құнды әдебиет және өнер шығармалары пайда бола бастады. Еуропа халықтары мәдениеті мен өнерінде XVII—XVIII ғасырлар бойы бір-бірін ретпен ауыстырып отырған үш көркемөнер бағыты болды. Олар: классицизм, романтизм және реализм.

Классицизм рухында Вольтер өзінің ағартушылық идеясын көрсеткен атақты трагедияларын жазды.

XIX ғасырдың бірінші онжылдығында әдебиет пен өнерде романтизм бағыты орнықты. Романтиктер классицизмнің қатал төртібінен бас тартты. Ерекше жағдайлардағы ерекше кейіпкерлер—романтизмнің принципі осы еді.

Революциялық романтизмнің ең көрнекті өкілі ағылшын ақыны Байрон болды. Байрон өзінің еңбектерінде Англияның буржуазиялық-аристократиялық қоғамындағы азғындықка деген жиіркенішті көзқарасын ашық байқатты.

Байрон сол кезеңнің бүкілөлемдік өдебиетіне үлкен әсер етті. Пушкиннің айтуынша, Байрон «тұтас бір ұрпақ ойының тәңірі» болды.

XIX ғасырдан бастап реалистік бағыт дами бастады. Егер романтиктер нақты өмірден оқшаулануды қаласа, реалистер нақты дүниені объективті, шындық тұрғысьшан бейнелеуге тырысты. Реализм— адам тағдыры, мінезі, әдеп-ғүрпы тарихи жағдайларға, қоғамдық ортаға бағынышты екенін көрсетті. Жазушы-реалистер (Бальзак, Дик-кенс) буржуазиялық қоғам шындығын өте шынайы бейнеледі.

Белгілі неміс ақыны Гекрих Гейпе XIX ғасырдағы жарқын лириктердің бірі болды. Ол неміс буржуазия-сының қараңғылығын, «қасиетті одақ» саясатын сынады. Жаңа орыс әдебиеті мен әдеби тілдің, орыс реализмінщ негізін қалаушы А.С.Пушкин (1799—1837) болды. Пушкиннің ұлы туындылары «Евгений Онегин», «Борис Годунов», т.б. Оның керемет лирикасы орыс мәдениетіне және әлемдік мәдениетке қосылған баға жетпес үлес болды.

Балтық жағалауы халықтарынын мәдениеті айтарлықтай дамыды. XIX ғасырдың соңында латын ақыны Янис Райнис, Литваның жазушы қызы Ю. Жемайте өз шығармаларымен таныла бастады. Украйндық жазушы, ғалым, қоғам қайраткері Иван Яковлевич Франко (1856—1916) шығармашылығы жан-жақты болды. Ол ірі ақын, тамаша жазушы-романист, драматург еді. Оның шығармалары өз халқына деген махаббатқа, оның мүддесін терең түсінушілікке толы. И.Я.Франко, сондай-ақ фольклоршы, ғалым, әдебиет тарихшысы және әдебиет сыншысы ретінде танылды.

Ұлттың әдебиеттің салт-дәстүрін қайта жаңартуға ұмтылыс XIX—XX ғасырлар тоғысында әлеуметтік-экономикалық процестермен тығыз байланысты болды. Бұл, әсіресе Бенгалияда кеңінен таралды. Бенгал әдебиеті XIX ғасырдың соңында дүниежүзілік әдебиет қатарында көрнекті орын алды. Бенгалдық ақын және жазушы Рабиндранат Тагор (1861—1941) бүкіл әлемге танылды. Оның бірінші шығармасы жарық көргенде, ол небары13 жаста болатын. Ол көптеген өлеңдердің, поэмалардың, әңгіме, романдардың авторы. Тагор әңгімелерінде Үндістанның өмірі, отаршыл өкіметтердің әрекеттері бейнеленді, ескінің сарқыншақтарын сынады. XX ғасырдың басында Тагордың ірі романдарында («Күйреу», «Тау») үнді зиялы қауымындағы қақтығысты көңіл күйлер өз бейнесін тапты.

Орыс ақыны Михаил Юръевич Лермонтов (1814—1841) реалистік прозаның және поэзияның тамаша үлгілерін жасады, сол кездегі қоғам өмірінің бар кемістігін тереңінен қозғады. «Біздің заманның ерлері» атты романында ол өз замандасының ғажап бейнелерін жасады.

Бейнелеу өнері. XIX ғасырдың бірінші жартысындағы бейнелеу өнеріндегі реалистік дәстүрлер «реализм» термшшгің езі сияқты Гюстав Курбе (1819—1877) есімімен тығыз байланысты. Суретші пейзажы ашық және қанық бояулы. Жаны сүйетін суреттері нақты, тіпті қарапайым: тау етегінен орын тепкен жұпыны үй немесе Нормандия жағалауындағы көз сүріндіретін шексіз теңіз қарапайымдылығы мен шынайылығы арқылы өз көрерменін тебіреніске түсіреді.

Өз бетімен білім алған тамаша суретші Винсент Ван Гог (1853—1890) шығармашылығы Франциямен тығыз байланысты. Оңтүстік Францияның дархан, ғажайып табигаты Ван Гог шабытының тұрақты көзі болды.

Ван Гог табиғатты басқа суретшілерге қарағанда жан дүниесімен түсіне білді. Оның соңғы шығармаларының бірі — «Овердегі жаңбырдан кейінгі пейзаж». Шығарма өмірге деген құштарлыққа, сұлулыққа бас июге, жақсылыққа, үйлесімділікке үйретеді.

Музыка. Романтизм өнерге жаңа тақырыптар мен жаңа есімдер ғана емес, музыканың түріне де өзгерістер әкелді.

Австриялық композитор, музыкант Франц Шуберт (1797—1828) Венада ұлы Бетховенмен бір кезеңде өмір сүрді. Ұялшақ жасөспірім оның талантына бас иіп, алыстан бақылап, танысуға жүрексініп жүретін. Дегенмен композитордың музыкасы туралы Бетховеннің «Шын мәнінде Шубертте құдайдың берген нұры бар» деген пікірі белгілі.

Композитор кесек туындыларды сирек жазған, фортепианоның сүйемелдеуіндегі дауысқа арналған, кейіпкерлері көше сайқымазақтары, балықшы, диірменшілер болып келетін (негізінен, Шиллер мен Гетенің сөздеріне жазылған) әндерге көбірек көңіл аударған.

Шуберт бар болғаны 32 жыл ғана өмір сүрді. Достары оны Бетховен зиратының жанына жерледі.

XIX ғасырдың бірінші жартысындағы талантты музыканттардың ішіндегі ең құрметті орывдардың бірі поляк Фридерик Шопенге (1810—1849) тиесілі. Композитор жан-дүниесінің торығуы мен күйзелісін атақты шығармасы — «Революция этюдінде» ағыл-тегіл жеткізді. Шопеннің өзі ұнататын шығармасы би, славян ұлттық әуендері негізіне құрылған, сондықтан да оны «мазурка королі» деп атаған. Ол би музыкасының өзіне патриоттық әуез бере алды. Шопен өз музыкасының туған халқын жеңістерге жетелейтініне шексіз сенді.

Ол өз шығармашылығында поляк шаруаларының әндері мен билерін пайдаланды. Оның шығармалары, сонаталары фортепианолық музыканың інжу-маржаны болып табылады.

Бұдан кейінгі музыкадағы романтикалық дәстүрдің дамуы Джузеппе Верди (1813—1901) шығармашылығынан көрініс тапты. Композитордың опералары 1848 жылғы оқиғалардың табалдырығында тұрған отанының тәуелсіздігі үшін күрескен итальян патриоттарының құдіретті қаруы болды. Операның алғашқы қойылымында ғұндардың Италияға басып кіретін тарихи сюжетте римдік қолбасшы ғұндардың көсеміне: «Әлемді түгел ал, тек қана Италияны маған қалдыр» деп, ал көрермендер: «Бізге, бізге қалдыр Италияны» деп дүр сілкіне айқайлайды.

Верди әлденеше рет Гюго мен Шиллер шығармаларына көңіл аударды. «Травиата», «Дон Карлос», «Риголетто» опералары оның есімін әлемге танытты. Композитор мұнымен шектеліп қалмай, қиын да күрделі адам әлемін танып-білуге күштар болды.

Австриялық данышпан композитор Волъфганг Амадей Моцарт (1756—1791) шығармашылығы музыкадағы нағыз төңкеріс болды. Ол Бахтан бастау алған музыка

өнерін шіркеуден белектеуді аяқ-тады. Музыка зайырлы өнерге айналып, опералық театрлар мен концерттік залдар сахнасына аяқ басты. Моцарттың симфониялары мен концерттері, «Фигароның үй-лену тойы», «Дон Жуан», «Сикыр-лы флейта» опералары, қайғылы-айбынды «Реквиемі», тағы басқа да шығармалары күні бүгінге дейін ұлы композитор өмір сүрген кез-дегідей жалғасын тауып келеді.

Музыка тарихы бізге басқа да өлмейтін есімдерді өкелді. Олардьщ арасында лайықты орынды ағыл-шьш Генри Персель (1659—1695) мен итальяндық Антонио Вивалъди (1678—1741) иеленеді. Олар Моцарт, тіпті Бахка дейін-ақ зайырлы музыкаға жол ашкан болатын.

XVIII ғасырдың бірінші жартысында аса ірі неміс сазгері Иоганн Себастьян Бах (1685—1750) өмір сүрді. Бах шығармалары өзінің халықшылдығымен, теревдігі-мен, сезімдік күшімен, алға карай мақсатты және үздіксіз қозғалысымен ерекшеленеді. Ол 500-ден астам музыкалық еңбек жазды.

Ұлы неміс сазгері Людвиг ван Бетховен (1770—1827) музыкасы ерекше күшпен, ұмтылыспен, күтпеген дыбыстық контрастылығымен орындалады. Оның симфониясының негізгі арқауы — еркіндік үшін күрес.

XIX ғасырдың бірінші жартысында Австрия мен Германия үлы сазгерлер Шуберт пен Шуманды, Италия Россини мен Вердиді, Венгрия Листті, Чехия Степанды дүниеге келтірді.

Дүниежүзілік музыкалық мәдениет қорын, сондай-ақ орыс сазгерлері М.М.Глинка, Н.А.Римский-Корсаков, П.И.Чайковский тамаша Людвиг ван Бетховен шығармаларымен байытты.

Баќылау с±раќтары:

1.Қоғамдық ойдың дамуы

2.Әдебиеттегі ағымдар: декадентшіл, символизм,натурализм, сыни реализм,авангардизм, футуризм, экспрессионизм

3.Бейнелеу өнерінің ағымдары:импрессионизм, пост- импрессионизм, кубизм, экспрессионизс.

4.Кино өнерінің дамуы

Қазақстан Республикасы

Білім және ғылым министрлігі

«Сырдария » университеті

“Гуманитарлық білім» факулътеті

«Отан және шетел тарихы» кафедрасы

«Еуропа және Америка елдерінің жаңа заман тарихы » пәні бойынша

«Тарих» мамандықтарының студенттері үшін

СЕМИНАР САБАҚТАРЫ

Жетісай – 2010 ж.