Лекция:: 30 Практикалық: Семинар: 8 Лабораториялық: обс¤Ж: СӨЖ: 97

1.Франция-Германия соғысы

2.Париж Коммунасының алғышарттары

3.Париж Коммунасының жеңілу себептері мен тарихи маңызы

1. 
   АҚШ тың экономикалық даму ерекшеліктері.
   
2. 
   Ауыл шаруашылығында капитализмнің дамуының
   

3. 
   Жұмысшы табының жағдайы, социалистік партияның құрылуы.
   
4. 
   АҚШ тың сыртқы саясаты.
   

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Пономарев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и новейшая история стран Европы и Америки.Практическое пособие для вузов – М., 2000 – т.1
Лекция маќсаты: ХІХғ аяғы мен ХХғ басындағы алдыңғы қатарлы Еуропа елдерінің,АҚШ пен Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуын қарастыру.

Лекция мєтіні :

АҚШ XIX ғасырдың басында үндіс тайпаларын ығыстырып, көрші жерлерді басып алып аймағын кеңейтті. Тынық мұхиттағы аралдарды басып алды. Трансконтинентальды аймақ жасалды. 1880-жылы Солтүстік Америка қарамағында 38 штат болды. Батыс Европа аймағынан үлкен болды. 1880-жылы АҚШ- та 50,2 млн. Адам тұрды. Оның тұрғындары 80- жылдың басында 10 есе өсті. 1890-жылы 76,3 млн-ға өсті. АҚШ XX ғасырдың басында тұрғындардың саны жағынан 4 орынға шықты. АҚШ-тың ауыл шаруашылық капитализмі тез қарқынмен дамыды. Жерді өңдеймін деушілерге жер тегін таратылды. Фермерлік шаруашылық негіздері, құл иеленуші латифундиялар қиратылды, орнына квапитализмге ыңғайланған ауылд шаруашылығы жасалды. Әліде қоныстанбай бос жатқан жерлерді тегін таратты. Халықтың әл-ауқаты жоғарылады, ішкі рынок жасалды. Ішкі рынок кеңеюіне байланысты өнеркәсібі дамыды. Мұның бәрі елдегі капитализмнің дамуына әсер етті. XIX-шы ғасырдың соңғы ширегінде металлургия үлкен қарқынмен дамыды. Ұлы көлдер ауданы бүкіл елдегі өндірілетін өнімнің 80 процентін өндірді. Металлургияның дамуы көмір өнеркәсібіне түрткі болды. Аппалач тауында, Миссисипи өзенінің жағалауында көмір өнеркәсібі дамыды. XIX-ғасырдың аяғында Аппалач бассейні 50 процент көмір өндірді. Ірі өнеркәсіптің басқа салалары пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, тоқыма тағы басқа салалар пайда болды. Тамақ өнеркәсібі, Тоқыма басқа салалар пайда болды. Өнер тапқыштық өмірге кеді. АҚШ-та 1870 жылдан бастап капитализмнің дамуына байланысты монополиялық бірлестіктер пайда болды. “Стандарт ойл” алкен компаниясы құрылды. Ол минай өнімінің 90 % -тін өзі өндірді. Рокфеллер, Морган сияқты миллиардерлер пайда болды. Болат корпорациясының бастығы Моргандар болды. Америкадағы капитализмнің кошті қарқын дамуының себебі: АҚШ та капитализм дамуына кедергі жасайтын карольдің жер иелену болған жоқ, Үндістердің жерлеріә өте құнарлы болды. Америкаға европаның келіп қоныстанушылары өздерімен бірге тәжірибе алып келді. Темір жол салу қолға алынды. Темір жол торабын темір компаниясының өзі билей бастады.

АҚШ-та екі партия өмір сүрді: Республикалық және демократиялық. Осы екі партия түрлі әлеуметтік топтарды өз жағына тартуарқылы елді басқаруды қамтамасыз етті. Олар біртіндеп ірі финансистерге айкала бастады.

АҚШ ауыл шаруашылығы дамудың Американдық жолымен жерді. Ленин бұған сипаттама берді: “Помещиктік шаруашылық болмайды. Ревалюция феодалдық поместьелерді конфискелейді және ұсақтап жіберді. Мұндай жағдайда шаруа басым болады. Ол егіншіліктен бір ден-бір агенті болып алады да біртіндеп капиталистік фермере айналады. Негізгі көрініс патриархалдық шаруаның буржуазиялық фермерге айналуы”.

Америкада фермерлер әлеуметтік топқа айналды. Америкада фермерлердің қозғалысы күшейді. Себебі олар үкіметтің қаржы саясатына қарсы болды. Бұл қозғалысқа қатысуышалр өкіметтің темір жол, салық саясатына қарсы болды. Бұл қозғалыс фермерлердің қозғалысы болғандықтан басылып қалды. Көп замай Гринбекер қозғалысы болды. Балда фермерлердің қозғалысы. 1861-1865 жылдары азамат соғысы болған еді. Сол кездің өзінде Гринбекер суретімен 450 млн. доллар ақша шығарған. Соғыс аяқталды, кейін Гинбекер партиясы құрылды. Қарыздарын Гринбекер ақшамен төлегісі келді. 1870 жылдан бастап: жұмыс күнін қысқарту, еңбек бюросын ұйымдастыру, жұмысшы статистикасын жасау, еңбек ақысын көбейту жолында күресті. 1870 жылы сайлауда бұл партия млн. нан астам дауыс алды.

1870-1880 жылдары АҚШ жұмысшы саяси өмірінде жұмысшы қозғалысының қалыптасқан жылдары болды. 1886 жылы 1мамырда көтеріліс болды. Чикаго қаласында осы кезде Америка үкіметінің әскері арандату арқылы, полиця орталығына бомба тастады. Оған қатысқандар Пирсонс, Фишер, Энгель, Шпиц деген азаматтар дарға асылды.

1876 жылы Америкада социолистік партия құрылды. Екінші съезде 1869 жылы “Рыцары труда” деген орден құрылды. АҚШ тынық мұхит бассейініне ауыз сала бастады. АҚШ тың қарулы күштері 1866-67-71 жылдары Кореяға бірнеше рет нәтижесіз экспедиция ұйымдастырды. Тек 1832 жылы ғана Кореяда Американ саудасы үшін порт ашылды.

1898 жылы АҚШ Испанияға соғыс ұйымдасытырып Пуэрто-Рико, Куба аралдарын тартып алды. Бұл Испан Америка соғысы дүниені қайта бөлу жолындағы ең алғашқы соғыс болып табылады.

Қытайды бөлшектеу үшін АҚШ 1899 жылы “Ашық есік” саясатын ұсынды. Бұның мәін барлық капиталистік елдерге Қытайға баруға ұсыныс жасалды, сөйтіп Қытайды ықпал аймағына бөліп алғысы келді. Оман Ұлы Британия, Германия, Рессей, Италия, Франция, Жапония елдері қатысуға тиіс болды. АҚШтың бұл жердегі ойы мынау: өзінің экономикалық қуатына сүйеніп, Қытай риногының бұл елдерді кейін ығыстырып шығару, сөйтіп Тынық мұхиты “Американ көліне” айналдыру.

АҚШ ХХ ғасыр басында империялизм сатысына аяқ басты. Ел ішінде капиталдың шоғырлануы, қаржы олигархиясының жасауы өте кошті қарқынмен өсті. 1900 жылы деректерге қарағанда АҚШта өндірістің өнімінің бір жылдық құны 20 млрд. доллар болды. Бұл Германия мен Ұлы Британиядан да екі есе артық. Болат өндіріуден Франция, Англия, Германияны қоса алғандағыдан артық өндірді. Қалған өндіріс салаларынан да бір орынға орнықты. Бұл кездегі АҚШтың өндірісіне тән нәрсе ол шоғырлануымен бір орталықтан нәтижесіне ірі корпорациялар мен трестерді жеңіске жеткізді. Тек 1904 жылдың өзін-ақ млн. долларлық өнімі бар өндіріс орындары елдің 0,9 %тін қамтыды, оларда жұмысшылардың 25,6 %ті жұмыс істеді. Трестер барлық өндірістің салаларында құрыла бастады. 1901 жылы Морганның “Болат тресі” құрылды. Ол болат шикі затының 50 % артығын өндірді. 100 деген теңіз кемелері болған. Ол басқа елдердің де кемелерін жалдады. Рокфеллерлер газ, электр өндірісінде өзіне қаратты. Дағдарыстар көбейе бастады. АҚШ ірі трестер еліне айналғаннан кейін империялизм дәуірінде паразитизм көріне бастады. Ірі трестер өзінің сыртқы рыноктағы артықшылығын сақтап қалу үшін техниканың прогресін тежеді. Рантье тобы қалыптан тыс көбейді. Бұл сияқты экономиканың дамуы ішкі рынокты тарылта бастады. Осыған байланыста рынокта талас-тартыс басталған. Дүниені қайта бөлу мәселелері күн тәртібінде тұрды. Олар өзінің идеологиясын АҚШ мәдениетін тарату арқылы жүргізгісі келді. Панама каналын қазуды қолға Ала бастады. АҚШ Атлант, Тынық мұхитта өзінің үстемдігін жүргізгісі келді.

Американдық еңбек федерациясы негізінен алғанда жұмысшы арестократиясынан тұрды. Олар жұмысшылардың жағдайын жақсарту туралы шара қабылдағысы келмеді. 1905-1912 жылдары аралығында жұмысшы қозғалысында жанданулар баталды. И.Р.М. деген ұйым құрылды. Бұл ұйымды құрғандар Юджин Дебс. Леон және Уильям Хэйвуд дегени адамдар. Бұл кейін екіге бөлінді. Уильям Хэйвуд бастаған ұйым Чикаго ұйымы болып бөлініп кетті. Леон Детройт ұйымы болып бөлініп кетті. Чикаго ұйымы 1912 жылы отыз рет стачка жасады. Олар талап етуімен Лоренс штатында еңбек ақы көбейді оның мүшелері тұрақты болмады, көбі маусым сайын, келіп кетіп жұмыс істейндер болатын. 1917 жылы ревалюциядан кейін бұлардың біраз Мішелі анархосиндикализм бағытымен кетті.

1901 жылы үкімет басына Теодор Рузвельт келді. Мұның алдында Мак Кинли еді, оны өлтірді. Тәртіп бойынша елді вице-президент Рузвельт басқарды. Ол Америкада реакциялық саясатты жүргізген белсенді адам. Ол жұмысшылардың наразылығын бәсеңдету үшін уәделер бере бастады. Ірі монополияның үстемдігіне қарсы шықты. Джек Лондон және басқа жазушылар ірі монополияларды синап жазды. 1905 жылдан бастап АҚШ та әлеуметтік қозғалыстың күшеюіне байлансыты Рузвельт бір қатар шаралар қолдана бастады.

АҚШ үкіметі сыртқы саясат жүргізді. Дүние жүзілік ықпал жасағысы келді. Испания мен Португалия әлсіреп отыр еді. АҚШжас империялистік мемелекет. Олар Испаниядан отарларын тартып алусаясатын ұстады. Испанияға Филипиннің құнына 2 млн доллар берді. Испания Ку бадан бір жолата қол үзгендігін мойындады. Келісім жасады. Американың протектораты орнады. Латин Америкасы елдеріне АҚШ өзінің ықпалын орната бастады.Монро доктринасын пайдаланды. Америка Американдықтар үшін. Бұл саясат “Жуан шоқпар” саясатымен жүзеге асырылды.

Баќылау с±раќтары:

1.Германия,Франция,Англия,Италия,АҚШ-ғы империализмнің қалыптасуы, ерекшеліктері

2.1861ж кейін Ресейде капитализмнің дамуы

3.Орыс имперализмінің өзгешелігі

1. 
   Герман империясының ХІХ ғасырдың 4 ширегіндегі мемлекеттік құрылысы және экономикалық дамуы.
   
2. 
   Отто фон Бисмарк үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты.
   
3. 
   ХХ ғасырдың басындағы Германияның саяси экономикалық және әлеуметтік жағдайы.
   
4. 
   Германияның агрессиялық сыртқы саясаты.
   

История Европы / Под ред М.А.Барга и др.- М., 1994- т.4

Бисмарктың сыртқы саясатының негізгі бағыты Германияның Европадағы беделін арттыру болды. Германия барынша қарулануға бет алды. 1873 жылы Россия Австрия – Венгия үш императорлар одағын құпия жасады. Бисмарк орыс – француз келісімін жасауға кедергі жасады. Бірақ францияны Россиямен Ұлыбританияны барынша қолдады. Бисмарк германияны изоляциядан шығаруға әрекет жасады. Канцлер Бисмарк екі майданда соғысудан сақтанып 1879 жылы Австрия Венгриямен одақ жасасты. 1882 жылы Үштік одақ Австрия Венгрия, Германия, Италия арасында бұл одақ Россиямен Францияға қарсы бағытталды. Германия 80 жылдардан бастап отарлау саясатын үдете түсті. Отарлау үгіт насихатын миссионерлік топтар ірі банкирлердің көмегімен жүргізе бастады. 1882 жылы Герман отарлау одағы құрылды. Бұл одақтың төрағасы Гогонлэо – Лагенбург князы болды және оның құрамында ірі өнеркәсіп буржуазиясы өкілдері болды.

1. 
   Герман мемлекетінің пайда болуы
   
2. 
   Германияның мемлекеттік құрылысы және экономикалық даму ерекшелігі
   
3. 
   Бисмарк үкіметінің сыртқы саясаты
   
4. 
   Культур камьф саясаты және оның күйреуі
   
5. 
   Германияның әлемдік үстемдікке ұмтылуы
   

1. 
   Осы жылдардағы Францияның экономикалық даму ерекшеліктері.
   
2. 
   1875 жылғы Конституция.
   
3. 
   Саяси дағдарыс.
   
4. 
   Отарлық саясат. ж/е жұмысшы қозғалысы.
   
5. 
   Францияның экономикалық дамуы.
   
6. 
   Ішкі саясаты. Орталық агрессиясы.
   

1. 
   История Франции. 3-томдық. 2-том М 1972.
   
2. 
   Ф. Энгельс. Франция мен Германиядағы шаруалар мәселесі. Таңдамалы шығармалары. 2-том.
   
3. 
   А. Манферд. Веншняя политика Франции. М 1953.
   
4. 
   А. Манферд. Франко-руский союз. М 1970.
   

1870-90 жылдың аралығында капиталистік елдердің экономикалық әркелкілігі күшейді. 70-жылдары Франция Англиядан кейінгі екін ші орында еді. Франция дүниежүзілік өндіріс көлемі жағынан төртінші орынға ығыстырылды. 1871 жылғы бірім бойынша Германияға Францияның Эльзес және Лотарингияның бір бөлігі берілді. Көлемі 145 мың кмкв. Бұрын Франция шет елге көмір шығарса, енді көмірді өзі сатып ала бастады. Францияның өндірісі тоқтап қалды деп айтуға болмайды. Францияның солтүстік департаменттерінде өнеркәсіп жақсы дамыды . Тау-кен өндірісі дамыды. Оған түрткі болған нәрсе темір жолдар салу. 1872 ж.1300 тонна болат өндірілді, ал 1891 ж. 740 мың тоннаға жетті. Өндірісті механикаландыру күшейді. 1852-1900 ж. аралығында бу двигателімен істейтін өндірістің саны өсті. 1870 ж. Францияны алғашқы концерндері пайда болды. Францияның Сен-Говен бірлестігі 30 химия зауыттарын біріктірді. Металлургия синдикаты. Шнайдер, Крезо дейтін адамдардың металлургия зауыттарында 14 мыңға жуық адам жұмыс істейді.Англиямен АҚШ тан айырмашылығы Франция әрі аграрлы-индустриялы ел болды. 1880-90 жылдың өзінде Францияда жеңіл өнеркәсіп басым болды. Франциядаөндірістің шоғырлануы артта қалды. Ауыл шаруашылығы экономикада басты роль атқаратын сала болып қала берді. Халықтың 67,6 проценті деревнияда тұрды. 1896 ж. 60,4 процентке азайды. 1880 жылдан бастап ауыл шаруашылығына капитализмнің енуі күшейді. Оған кедергі жасаған нәрсе жер бөліктерінің аздығы. Францияда парцельдік (ұсақ –бөлік) шаруашылық көп болды. 1890 ж. 4млн. 853 мың ұсақ шаруашылықтың әр қайсысында 1-10 ға жер болды. XIX ғасырдың соңғы шитегінде аграрлық дағдарыс болды. Европа рыногына Канаданың , АҚШ- тың арзан астықтары қаптап кетті. Техника пайдалана алмай отырды. Осының барлығыФранцияның тұрғындарының санының өспеуіне алып келді. 1870-1901 жылдары халық 2млн. ғана өсті. Осы кезде Германия халқы 15 млн-ға өсті.

1875 ж. Конституция қабылдады.Сөйтіп Франция республика болып қалды. Мак Магон Францияның президенті болып сайланды. Ф ранцияның билеуші топтары монархиялық тәртіпті қайта орнатамыз деді.1870 ж. қаңтарда жүргізілген съезде республикашылдар жеңіске жеткен еді. Мак Магон отставкаға шықты, орнына буржуазияшылдар- республикашыл Жюль –Греви келді. Бұл басқарған адамдар самарқау буржуазия болатын. Олар негізінен елде кең демократиялық өзгеріс жасағысы келмеді. Оппортунистердіңірі өкілі Гамбетта. Ол елдегі таптық қайшылықты жоққа шығарды. Алайда халықтың талап етуімен реформалар қабылданды. 1880 жылы коммуналарға рақымшылық берді. 14-щілдені “Ұлтық мейрам” деп жариялады. МАРСЕЛЬЕЗАНЫ ұлттық әнұран деп жариялады. Баспасөз бостандығы жариялады. Оппортунистердің бұл саясаты оларға қарсы республикашылардың сол қанат өкілдері тарапынан сынауға ұшырады. Жұмысшылардың бір тобы оларға ерді. Олар радикалдар партиясын құрды. Көсемі Жорж Клемансо болды. Радикалдар; демократиялық реформа жасаймыз , капиталға прогрессивтік салық саламыз, жұмыс күшін қысқартамыз, тұрақты армияны жоямыз , шіркеуді мемлекеттен бөлеміз, президенттің қызметін қысқартып сенатты таратамыз – деді. Осы кезде өкіметтің ішінде дағдарыс болды. Осы жағдайды реттеу үшін оппортунистер мынадай реформа жасады:

1. 
   Кәсіпорындарға ашық жұмыс жасауға рұқсат берді.
   
2. 
   Мэрді сайлауға рұқсат берді.
   
3. 
   Сенаттар тоғыз жылға сайланды. Бұрын өмірлік болатын.
   

Францияның жұмысшы қозғалысында ұсақ буржуазиялық идеология басым болды. Публицист Барбере буржуазиялық ұйым құрды. Ол ұйым жұмысшылардың әлеуметтік жағдайын жақсарту жолында күресіп революциялық күрестен аулақ болды. 1879 жылы Францияда жұмысшы партиясы құрылды. 1880 жылы партияның бағдарламасын К.Маркс жазып берді. Бұл бағдарламада сегіз сағаттық жұмыс күні 14 жасқа дейінгі балалардың еңбегіне тыйым салу міндеттері қойылды.

ХХ ғасырдың басында Францияның экономикасында алға басшылық байқалды. 1908 жылы Шойын өндіру 5,4 мың тонна болса 1913 жылы 22 мың тонна өндірілді. өндірістің жаңа салалары пайда болды. өндірістің шоғырлану процесі күшейді. Көмір, химия, машина жасау Рено, Пежо компаниясының қолында болды. Францияның экспортында жүн шығару, мақта – мата, шарап өндіру басым болды. 1916 жылғы есепке қарағанда жұмысшылардың 58,1 % -і ұсақ кәсіпорындарда жұмыс істеді. Францияның халқының саны әлеуметтік жағдайының нашарлауына байланысты саны өспеді. Жұмысшылардың жағдайы ауыр болды. Тұтынатын заттардың бағасы өсті. ХХ ғасырдың басында жұмысшылардың ірі- ірі стачкалары жиіледі. Оның себебі – Францияның жұмысшыларының жалақысы басқа елдерге қарағанда өте аз болды. 1901 жылы Жан – Жорестің бастауымен француз социалистік партиясы құрылды. Француз буржуазиясы бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында “Ұлы және құдыретті францз мемлекетін” жасау идеясын ұсынды. Ол үшін үкіметті күшейту керек болды. Депутаттар осғыс министрі қызметіне Тоефель Делкассена премьер министрлікке Раймон Пуанкарена шақырды. Оған соғысты барынша насихаттағаны үшін халық “Пуанкаре - соғыс” деген ат берді. Францз империализмі әлемдегі ең ірі өсімқор империализм болды. Европа елдеріне 22 млрд марка Америка елдеріне 6 млрд. Азия – Африка елдеріне 5 млрд. қарыз берді. Бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Ресейге 12 млрд. Балқан елдеріне 3 млрд. Египетте 3 млрд. Түркияда 3 млрд. фрак алашағы болды.