Әдістер мен оқытудың тәсілдері

Аралас-әдіс:

1. 
   Видеоәдіс
   
2. 
   Жағдайлық есептерді шығару
   

Ферменттердің жалпы қасиеттері және әсер ету механизмдері. Ферменттердің активтілігін реттеу. Ферменттердің жіктелуі мен номенклатурасы. Гидролазалар: жіктелуі, түзілу орны және жеке өкілдерінің каталитикалық әсері.

1. 
   Ферменттер туралы түсінік.
   
2. 
   Бейорганикалық катализаторлар мен ферменттердің әсер ету ұқсастықтары
   
3. 
   Ферменттердің жалпы қасиеттері.
   
4. 
   Ферменттердіңхимиялық табиғаты.
   
5. 
   Ферменттердің құрылымы. Жай (бір компонентті) және күрделі (екікомпонентті) ферменттер.
   
6. 
   Ферменттің активті орталығының құрылымы, оның рөлі.
   
7. 
   Ферменттің аллостерикалық орталығы деген не , оның рөлі.
   
8. 
   Ферменттердің әсер ету механизмі
   
9. 
   Ферменттердің арнайылығы: а) субстратты б) арнайылық әсері.
   
10. 
    Субстраттыарнайылықтың түрлері.
    
11. 
    Ферменттердің әсер ету қуаттылығы.
    

13. Ферменттердіңактивтіліктеріне әсер етуші факторлар (температура, ортаның рН, фермент және субстрат концентрацияларының эффекторлары).

14. Ферменттердіңактивтіліктерін ингибирлеушілер:

а. конкурентті (бәсекелес)

б. бәсекелес емес ингибирлеушілердің және активтеушілердің типтері.

15. Ферменттердіңжіктелуі және номенклатурасы.

16. Гидролазалар, жалпы сипаттамасы. Негізгі топшалары: эстеразалар, гликозмдазалар,

пептидгидролазалар

17. Эстеразалардың негізгі топшалары: карбон қышқылдары түзетін күрделі эфирлік байланыстарды үзетін эстеразалар (липазалар, А₁,А₂фосфолипазалар), фосфоэстеразалар (С, Д фосфолипазалар, АТФ-азалар, глюкозо-6-фосфтатаза) шоғырлануы, каталитикалық әсері.

18. Гликозидазалардың негізгі өкілдері: α-амилаза, γ-амилаза, мальтаза, лактаза, сахараза, шоғырлануы, каталитикалық әсері.

19. Пептидгидролазалар: эндопептидазалар (пепсин, трипсин, химотрипсин, катепсиндер) және экзопепетидазалар (карбоксипептидазалар, аминопептидазалар, дипептидазалар), шоғырлануы, каталитикалық әсері.

2. Тақырып және берілген тапсырмалар бойынша кеңес беру:оқытушы студенттерден түсінбеген қиын сұрақтарды біліп, оған кеңес береді ОСӨЖдің оқу жолынтүсіндіреді.

3. Видеоәдіс – «Белоктар және нуклеин қышқылдары» тақырыптарына анимациялық фильм көрсетіледі – биохимия кафедрасының видеотекасын қараңыз.

4.Жазбаша сұрау– жағдайлық есептері бар билеттер бойынша жүргізіледі.

5. ОСӨЖдің қорытындысы – оқытушы студенттермен бірге тақырып бойынша қорытынды жасайды, баға қойып оны студенттерге айтады.
6. Әдебиеттер:

Қазақ тілінде

Негізгі:

2. Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж. – 6-66; 405-449 б.

3. Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.

4.Шарманов Т.Ш., Плешкова С.М. “Метаболические основы питания с курсом общей биохимии”, Алматы, 1998г., с. 35 - 66; 161 - 192

5. Биохимия кафедрасының оқытушылары: «Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы», Алматы, 2009ж, 1-бөлім, 13-87б.

6. Биохимия кафедрасының оқытушылары: Биохимия пәнінен әдістемелік нұсқаулар, Алматы,2003, 3-47б.

7.Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф.“Биологическая химия”,Москва,2004,с.78– 88; 90 - 111

8. Северин Е.С. «Биохимия», 2007 стр.10-17, стр.19-27, стр.44,50,59-65, стр.141-149

9.. Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г., с. 37; 101 - 117
Қосымша:

1. Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.

2. Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.

3. Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.

4. Плешкова С.М. және басқалары «Биологиялық химиядан практикум», Алматы, 2004ж.

7. Бақылау билеттерге жауаптар берілуі арқылы жүргізіледі.

Бұл сабақтағы құзырлылылық әдістер қамтиды:

«Білім» құзырлылысын бағалау: билеттерге жазбаша жауаптар берілуі арқылы жүргізіледі.

«Белоктар» тақырыбына білімді тексеруге арналған бақылау сұрақтары:

4. 
   Белоктардың атқаратын қызметтері, атап шығу, мысалдар келтіру
   
5. 
   Белоктардың элементік құрамы, молекулалық массасы, молекулаларының мөлшері және пішіні.
   

4. 
   Глобулярлы және фибриллярлы белоктар, олардың пішіндері және атқаратын қызметтері.
   

6. 
   Белок молекулаларындағы байланыс түрлері, олардың белок құрылымдарын түзудегі рөлдері.
   

5. 
   Гидролиз, түрлері. Белок гидролизінің соңғы өнімдері.
   
6. 
   Белоктардың амфотерлігі. Белоктардың заряды, изоэлектрлік жағдайы және изоэлектрлік нүктесі-ИЭН туралы түсініктер.
   

8. Белок зарядының аминқышқылдық құрамына және ортаның рН-на тәуелділігі.

9. Белок молекулаларының құрылымдық реттілігі. Бірінші реттік құрылым, осы құрылымға байланысты көрсететін қасиеттері, бұл құрылымды тұрақтандыратын байланыс түрі.

10. Екінші реттік құрылым, осы құрылымға байланысты көрсететін қасиеттері, пішіндері, бұл құрылымды тұрақтандыратын байланыс түрі.

11 Үшінші және төртінші реттік құрылымдар, осы құрылымға байланысты көрсететін қасиеттері, бұл құрылымды тұрақтандыратын байланыс түрлері.

12. Денатурация және ренатурация. Денатурациялаушы агенттер.

13. Белоктарды тұнбаға түсіру және бөлу әдістері.

14. Белоктардың жалпы қасиеттерін атап шығыңыз.

15. Белоктардың жіктелуі.

16. Альбуминдер, қасиеттері, маңызы, амин қышқылдық құрамының ерекшелігі,

ағзадағы таралу орыны.

17. Глобулиндер, қасиеттері, маңызы, бөліктері, амин қышқылдық құрамының ерекшелігі,

ағзадағы таралу орыны.

18. Альбуминдер мен глобулиндердің қасиеттерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Оларды бөлу әдістері.

19. Гистондар, , қасиеттері, маңызы, амин қышқылдық құрамының ерекшелігі,

ағзадағы таралу орыны.

20. Протаминдер, қасиеттері, маңызы, амин қышқылдық құрамының ерекшелігі,

ағзадағы таралуы.

21. Гистондар мен протаминдердің қасиеттерінің және маңызының ұқсастықтары мен айырмашылықтары..

22. Склеропротеиндер, қасиеттері, маңызы, өкілдері.

23. Коллагендер, қасиеттері, маңызы, құрылымдары, ағзада таралуы.

24. Эластиндер, қасиеттері, маңызы, құрылымдары, ағзада таралуы.

25. Кератиндер, қасиеттері, маңызы, құрылымдары, ағзада таралуы.

26. Күрделі белоктардың жіктелуі. Негізгі класстарының құрылымдары.

27. Фосфопротеиндер, құрылымы, қасиеттері, маңызы, өкілдері.

28. Хромопротеиндер,жіктелуі, құрылымы, қасиеттері, маңызы, өкілдері.

29. Тынысалу белоктары, құрылымы, қасиеттері, маңызы, өкілдері.

30. Гемоглобин,құрылымы, маңызы. Химическая природа Гемнің химиялық табиғаты.

31. Миоглобин, құрылымы,гемнің химиялық табиғаты, Mgb–нің рөлі.

32. Гемоглобин мен миоглобин, ұқсастықтары мен айырмашылықтары және рөлдері.

ЗЗ. Гликопротеиндер, құрылымы, қасиеттері, жіктелуі.

34. Нағыз гликопротеиндер, құрылымы, маңызы, өкілдері.

35. Протеогликандар, құрылымы, маңызы, өкілдері.

Зб. Гликозаминогликандар, өкілдері, химиялық табиғаты, маңызы.

37. Нуклеопротеиндер, құрылымы, қасиеттері, маңызы, өкілдері.

З8. Липопротеиндер, құрылымы, қасиеттері, маңызы, өкілдері.

39. Металлопротеиндер, құрылымы, қасиеттері, маңызы, өкілдері.

40. Нуклеопротеиндер, жалпы құрылымы, рөлі.

41. Нуклеотидтер - нуклеин қышқылдарының мономерлері,құрылымы, маңызы.

Нуклеозиддифосфорлық (НДФ), и нуклеозидтрифосфорлық (НТФ) қышқылдар, олардың маңызы.

42. Аденилдік жүйелер, құрылымы, маңызы.

43. Циклді АМФ (цАМФ), құрылымы, маңызы.

44. ДНҚ, құрылымы, нуклеотидтік құрамы, комплементарлы нуклеотидті тізбектер,

құрылымының реттелуі, ДНҚ-ның құрылымдарын тұрақтандыратын байланыстар.

45. ДНҚ-ның тірі ағза үшін маңызы.

46. РНҚ, нуклеотидтік құрамы, құрылысы, РНҚ (м-РНҚ, т-РНҚ, р-РНҚ)түрлері.

47. м-РНҚ, оның біріншілік, екіншілік, үшіншілік құрылымдары, м-РНҚ-ның нуклеотидтік коды туралы түсінік.

48. т-РНҚ,құрылымы,рөлі,құрылысы.

49. р-РНҚ, құрылымы,рөлі,құрылысы.

50. Рибосома, полисомалар, құрылымы, рөлі.

51. Амин қышқылдарының химиялық табиғатын білу, олардан три- және тетрапептидтер түзу, қышқылдық-негіздік қасиеттерін, ИЭН анықтау.

4 ӨСӨЖ

1. 
   Тақырыбы: Ферменттер. Ферменттердің жалпы қасиеттері және әсер ету механизмі. Ферменттердің активтілігінің реттелуі. Ферменттердің жіктелуі мен номенклатурасы. Гидролазалар: жіктелуі, түзілетін орны және жеке өкілдерінің катализдік әсері.
   
2. 
   Мақсаты:
   

1. 
   Ферменттердің активтілігіне әсер етуші факторлар, ферменттердің жіктелуінің тәртібі, гидролазалардың өкілдері туралы алған білімдерді бекіту.
   
2. 
   Кәсіби әдебиетпен жұмыс істегенде дағдылар мен аналитикалық қабілеттерді қалыптастыру.
   

3. 
   Оқытудың міндеттері:
   

1. 
   Оқытушының жетекшілігімен жағдайлық есептер және жаттығуларды шешіп шығару.
   
2. 
   «Гидролазалар класының негізгі өкілдері» кестесін толтыру.
   
3. 
   Студенттерді кәсіби әдебиетті зерттеуге (оқуға) және ғаламторда ақпарат (мәліметтер) ізденуге ынталандыру.
   

3. 
   Тақырыптың негізгі сұрақтары:
   

1. 
   Ферменттердің активтілігіне әсер етуші факторлар:
   
2. 
   Ферменттердің әсер етуінің реттелуі. Активаторлар мен ингибиторлар. Арнайлығы бар және арнайлығы жоқ эффекторлар.
   
3. 
   Гидролазалар, жалпы сипаттамасы. Негізгі топтары: эстеразалар, гликозидазалар, пептидгидролазалар.
   

Әдіс – аралас: оқытушының жетекшілігімен студенттердің өз бетінше атқаратын жұмыстары (кестені толтыру және жағдайлық есептер мен жаттығуларды шешу).

1. 
   Ұйымдастыру бөлігі –оқытушы студенттерді ОСӨЖ-дың мақсаты мен оқу міндеттерімен ианыстырады, келесі ОСӨЖ-ге тапсырма береді: «Ферменттер. Лиазалар. трансферазалар».
   

1. 
   Трансферазалар – жіктелуі, жалпы сипаттама.
   
2. 
   Аминотрансферазалар, метилтрансферазалар, фосфотрансферазалар ацетилтрансфераза-лар – құрылысы, катализдік әсері.
   
3. 
   Лиазалар – құрылысы, жалпы сипаттама.
   
4. 
   Кетоқышқылдарының және амин қышқылдарының декарбоксилазалары –құрылысы, катализдік әсері.
   
5. 
   Карбангидразалар – құрылысы және катализдік әсері.
   

2. 
   Тақырып және тапсырмалар бойынша видеоәдіс («Гидролазалар») арқылы кеңес беру:
   

3. 
   Оқытушының жетекшілігімен студенттердің өз бетінше атқаратын жұмыстары: студенттер шағын топтарда жағдайлық есептер мен жаттығуларды шығарады және «Гидролазалар класының негізгі өкілдері» кестесін толтырады.
   

1. 
   Ашытқыны 0С+4С температурасы тоңазытқышқа салып қойды. Бір тәуліктен кейін ашытқыны глюкозаның ерітіндісіне қосты да, +37С-тағы термостатқа қойды. Глюкозаның ашуы байқала ма? Неге? Ал егер қайнатса?
   
2. 
   Белгісіз ерітіндіге оптималды температурада амилаза ерітіндісі қосылды. Ерітіндіге Люголь ерітіндісін қосқанда сұйық сары түске боялды. Пробиркада қандай ерітінді болды? Қандай өнім түзілді? Дәлелдеңіз.
   
3. 
   Ерітіндінің температурасы 60С. Бұл жағдайда амилазаның активтілігін тексеруге болады ма?
   

Негізгі:

1. 
   Плешкова С.М. және т.б. «Белоктар. Ферменттер. Энергия алмасуы. Витаминдер.» - Биохимияны студенттердің өздігінен оқып-білуіне арналған оқу құралы. 1 бөлім – Алматы, 2009 ж, 90-111 бет.
   
2. 
   У. Сайпіл, Абитаева С.А. « Ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер»., Алматы 2000ж., б. 4-48, 73-92.
   
3. 
   Сейтембетов Т.С., Төлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялық химия.-Қарағанды, 2007.
   
4. 
   Сеитов З.С. Биологиялық химия, Алматы, 2007 ж..
   

1. 
   Тапбергенов С.О. Медициналық биохимия.-Павлодар.-2008.
   
2. 
   Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С., Биологиялық химия, 1994.
   
3. 
   Биохимия сұрақтары мен жауаптары. ҚР ҰҒА корр., проф. С.М. Адекеновтің ред. басшылығымен.-Астана, 2003 ж.
   

4. 
   Плешкова С.М., т.б. Биохимия пәнінен студенттердің жеке дайындығына арналған тесттік сұрақтар. – Алматы, 2007 ж.
   
5. 
   Строев Е.А. “Биологическая химия”, Москва,1986г.
   
6. 
   Николаев А.Я. “Биологическая химия”, Москва, 2004г.
   
7. 
   Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф. “Биологическая химия”, Москва ,2004.
   

1) Екікомпонентті ферменттер- трансферазалар мен лиазалардың- құрылысы,қасиеттері және рөлі туралы білімді терең түсінгендігін тексеру.

2) Кәсіптік әдебиеттермен жұмыс істеу және жағдайлық есептерді шешу арқылы дағдыландыру

3.Оқыту міндеттері:

1. Жағдайлық есептерді және жаттығуларды шығару

2. Студенттерді кәсіптік әдебиеттермен жұмыс ітеуге және интернеттен жаңа ақпараттарды табуға ынталандыру.

4.Өткізу түрі:

1)қиын сұрақтардан консультация беру

2)кесте толтыру

3) Жағдайлық есептерді және жаттығуларды шығару

Оқыту құралдары: дәрістің электронды нұсқасы, , силлабус.

Оксидоредуктазалар, құрылысы, каталитикалық әсері.

1. Ферменттер дегеніміз не?

2.Фермент пен бейорганикалық катализаторлардың ұқсастықтары.

3.Ферменттердің жалпы қасиеттері. 4. Ферменттердің химиялық табиғаты. 5. Ферменттердің құрылыс. Жай ( бір компонентті ) және күрделі (екі компонентті) ферменттер.

6. Ферменттің активті орталығының құрылысы, ролі. 7. Ферменттің аллостериялық орталығы дегеніміз не? Ролі.

8. Ферменттердің әсер ету механизмі. 9. Ферменттердің арнайлығы: а) субстраттық, б) әсер ету арнайлығы.

10. Субстраттық арнайылықтың түрлері.

11. Ферменттердің әсер ету қуаттылығы 12.Изоферменттер, олардың диагностикалық маңызы 13. Мультиферменттік комплекстің түрлері,маңызы. 14. Фермент активтілігіне әсер ететін факторлар. 15.Фермент активтілігіне температураның әсері. Қайтымды және қайтымсыз инактивация.

16. Фермент активтілігіне орта рН-ң әсері.

17. Фермент активтілігіне субстрат концентрациясының әсері.

18. Фермент активтілігіне эффекторлардың әсері. Арнайылығы бар және арнайылығы жоқ эффекторлар.

19.Фермент активтілігінің тежелу түрлері:

а) бәсекелес;

б) бәсекелес емес.

20.Ферменттердің аллостериялық активтенуі мен ингибирленуі. 21.Ферменттердің номенклатурасы мен жіктелуі. 22.Гидролазалар. Жалпы сипаттама. Негізгі топтары: эстеразалар, гликозидазалар, пептидгидролазалар. 23.Эстеразалардың негізгі топшалары: карбон қышқылдарынан түзілген күрделі эфирлік байланысты үзетін эстеразалар (липазалар, фосфолипазалар А1, А2), фосфоэстеразалар (фосфолипаза С және Д, глюкозо-6-фосфатаза), кездесетін орны, катализдік әсері.

24.Гликозидазалар негізгі өкілдері: α-амилаза, γ-амилаза, мальтаза, лактаза, сахараза, кездесетін орны, катализдік әсері.

25. Пептидгидролазалар эндопептидазалар (пепсин, трипсин, химотрипсин, катепсиндер) және экзопептидазалар (карбоксипептидазалар, аминопептидазалар, дипептидазалар), кездесетін орны, катализдік әсері.

26.Трансферазалар,жалпы сипаттамасы, негізгі топтары және олардың катализдейтін реакцияларының түрлері.

27.Аминотрансферазалар, құрылысы, коферментінің химиялық табиғаты, катализдік әсері.

28.Қан сарысуында аминотрансферазаларды (АЛТ, АСТ ) анықтаудың маңыздылығы. 29. Метилтрансферазалар, В_с және В₁₂ витаминдерінің құрылысы туралы түсінік, олардың ролі. Катализдейтін реакциялары (мысал келтіру)

30 Ацетилтрансферазалар. НSKoA-ның құрылысы ( В₃ вит.) және ролі. Катализдейтін реакциялары.

31. Фосфотрансферазалар, құрылысы, катализдік әсері.

32.Лиазалар, жалпы сипаттамасы, негізгі топтары және олардың катализдейтін реакцияларының түрлері.

33.Кетоқышқылдарының декарбоксилазалары, Мультиферменттік комплекстің құрамы, коферменттердің (В_1, В₅, В₃ витаминдерінің ), ферменттің каталитикалық әсері.

34.Амин қышқылдарының декарбоксилазалары,витаминдердің құрылысы және коферменттік функциясы. Каталитикалық әсері, биогенді аминдер туралы түсінік. 35. Карбоангидраза. СО₂ тасымалдаудағы ролі,құрылысы, катализдейтін реакциялары. 36.Оксидоредуктазалар, жалпы сипаттама, жіктелуі. 37. Дегидрогеназалар, өкілдері, құрылысы, каталитикалық әсері. 38. Пиридинферменттердің коферменттерін атаңыз. 39. НАД және НАДФ, кездесетін орны ,құрылысы мен биологиялық роліндегі айырмашылықтары. 40. Флавинферменттерің коферменттерін атаңыз. 41. ФМН, ФАД кездесетін орны ,құрылысы мен биологиялық роліндегі айырмашылықтары. 42. Витаминдер, коферменттерінің құрамына кіретін дегидрогеназалар. 43. Убихинон,химиялық табиғаты, кездесетін орны, құрылысы мен биологиялық тотығудағы ролі. 44. Цитохромдар, жіктелуі, жалпы сипаттамасы. 45. Цитохром В, өкілдері, гемнің құрылысы,тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы. 46. Цитохром С, өкілдері, гемнің құрылысы,тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы. 47. Цитохром А, өкілдері, гемнің құрылысы,тотығу-тотықсыздану реакцияларына қатысуы. 48. Энергия алмасуы туралы түсінік. 49. Энергия алмасуының сатылары. 50. 1сатысы- көмірсулардың, липидтердің, белоктардың арнайы (бастапқы) жолдары арқылы актівті сірке қышқылына дейін ыдырауы. 51. Үш карбон қышқылдарының циклі (ҮКЦ), мәні, маңызы, реакциялардың сатылары. 52. Биологиялық тотығу (БТ), түсінік, маңызы. БТ сатылары, БТ тізбегіндегі сутегі мен электрондарды тасымалдауға қатысатын ферменттер. 53. Тотығу-тотықсыздану потенциалы (ТТП) дегеніміз не? Ол неге тәуелді? 54. БТ кезінде энергияның бөлінуі. БТ тізбегіндегі ферменттердің белгілі бір ретпен орналасуы немен байланысты? 55.Тотығудан фосфорлану (ТФ), мәні, маңызы, Р/О коэффициенті.

56.БТ мен ТФ қабысу нүктелері.

57. Электрондардың тасымалдану тізбегінің реттелуі. Тыныс алуды бақылау.

58. ТФ мен БТ ажырауы

59 Ферменттік ансамбльдер (немесе ферменттік комплекстер).

60. Оксидазды тотығу, маңызы, осы үрдіске қатысатын ферменттер, соңғы өнімдері.

61. Оксигеназды тотығу, осы үрдіске қатысатын ферменттер, соңғы өнімдері, маңызы.

62. Пероксидазды тотығу, маңызы, осы үрдіске қатысатын ферменттер, соңғы өнімдері.

63. Пероксидті тотығу (бос радикалды тотығу), осы үрдіске қатысатын ферменттер, соңғы өнімдері, маңызы. Оттектің активті түрлерінің түзілуі.

64. Ферментті және ферментті емес антиоксиданттар

8. 
   Мына реакцияны қандай фермент тездетеді? Қай класқа жатады?
   

9. 
   Мына реакцияны атаңыздар, қандай фермент қатысады, қай зат реакцияға түседі?
   

10. 
    Креатин + АТФАДФ + креатинфосфат
    

11. 
    COOH- (CH₂)₂- CHNH₂COOH COOH- (CH₂)₂- CHNH₂+ СО₂
    

12. 
    ПЖҚ-ң тотығудан декарбоксилдену реакциясын жазыңыз. Реакцияға қатысатын негізгі ферменттерді атаңыз.
    
13. 
    В₆ витамині қандай ферменттің құрамына кіреді? Осы ферменттердің қатысуымен өтетін реакцияларды жазыңыз.
    
14. 
    Пируватдегидрогеназа деген не? Қандай реакцияға қатысады?