Лекция конспектілері «Педагогикалық психология»
Лекция №14 Тақырыбы: Қарым-қатынастың коммуникативті жағы
жүктеу/скачать 0.68 Mb.
|
| Лекция №14
Тақырыбы: Қарым-қатынастың коммуникативті жағы Жоспары: 1.Қарым-қатынас ақпарат алмасу ретінде. Коммуникацияның құрылымы, негізгі функциялары және түрлері. 2.Коммуникациядағы цифрлық технологиялар. 3.Коммуникацияның вербалды және вербалды емес құралдары. 4.Коммуникативтік кедергілер (кәсіби, мағыналық, ұйымдастырушылық, тұлғалық-психологиялық және т.б.). 5.Коммуникацияның жасерекшеліктік, әлеуметтік-мәдени және гендерлік ерекшеліктері. 1. Адамдар арасындағы коммуникативті процестер техникалық қондырғылар арасындағы алмасудан өзгеше болады, оның мазмұны және формасы бойынша өзіне тән ерекше, маңызды қасиеттері бар. Олардың ерекшелігі – кері байланыс процесі, коммуникативті барьер, коммуникативтік әсер және мәлімет берудің әр түрлі деңгейі (вербальды, вербальды емес) сияқты процестермен байланысты. Әрқайсысын бөлек-бөлек талдап көрейік: тұлғааралық қарым-қатынастағы кері байланыс.Ең алдымен мәлімет біржақты болмайды, екі жақты пікір алмасу түрінде өтеді. Мәліметті беруші – коммуникатор, оны қабылдаушы – реципиент деп аталады.Сондықтан да қарым- қатынас барысында ортақ көзқарас, пікір,ортақ мәнге келу маңызды. Бұл міндетті орындауда ерекше механизм – кері байланыс іске қосылады, ол реципиентің коммуникатордың іс-әрекетін қалай қабылдап, бағалауына байланысты. Коммуникация процесінде мәлімет алмасу ғана емес, партнердің оны бірдей тура түсінуі қажет. Яғни коммуникация процесінде келіп түскен мәліметті дұрыс түсіну (интерпретация) проблемасы туындайды. Біріншіден, мәліметтің формасы мен мазмұны коммуникатордың жеке даралық ерекшелігі, реципиент туралы көзқарасы, ол туралы өзінің пікірі және қарым- қатынас процесіндегі жағдайларға байланысты. Екіншіден, оның жіберген мәліметі реципиенттің жеке- дара психологиялық ерекшеліктеріне, көзқарасы, пікірлеріне, жағдайға байланысты өзгеріске түседі. Мәселен, бастығы мен өзінің ұлынан естіген бір мәлімет 2 түрлі психологиялық реакцияға әкеледі (бастықтың айтқанын зейінмен тыңдаса, баласыныкіне ашулануы мүмкін). Мәліметті әр түрлі қабылдау бірнеше себептерге байланысты. Солардың ішінде маңыздысы – коммуникативтік барьердің болуы (түсініспеушілікке әкелетін тосқауыл),ол – коммуникативтік процестің екінші ерекшелігі. Түсініспеушілік барьері, әлеуметтік-мәдени барьер, қарым-қатынас барьерлері болуы мүмкін.Түсініспеушілік кедергілердің бірнеше түрлері болады: 1. Фонетикалық кедергі жатады. Әр түрлі тілде, диалектіде сөйлеу, тілдегі кемістік, тілдің граматикалық құрылымының өзгеруі. Тез сөйлеу, сөзді анық айтпау, қосымша дыбыстардың болуы да осыған себеп болады. 2. Семантикалық кедергі сөз мәнінің ерекшеліктері (тезаурус) әр түрлі жаргондар, слэнгтер. Әр түрлі ортаның өзіне тән «мини-тілі» болады. Өздерінің қалжыңдары, тілінің оралымдары, т.с.с. Мұндай барьерлерден аттай білу мұғалімдер, дәрігерлер, басшылар үшін өте қажет. 3.Стилистикалық кедергі - коммуникатор тілінің стилі жағдайға сәйкес келмегенде немесе реципиенттің психологиялық көңіл-күйіне сәйкес болмағанда көрінеді. Мысалы, балаларға берілген мәлімет қызықты, түсінікті тілде емес, қиын ғылыми тілде айтылса, осындай құбылыс байқалады. Сондықтан коммуникатор өзінің реципиенттерінің көңіл-күйі, жағдайларын сезіне білуі керек, қарым- қатынас жағдайларының өзгерістерін тез сезінеп, соған байланысты өзгерістер енгізуі қажет. 4. Логикалық кедергі коммуникатордың ұсынған логикалық тұжырымы өте күрделі болғанда туындайды. «Ерлер логикасы», «әйелдер логикасы», «балалар логикасы», т.б. логикалар туралы айтуға болады. Қарым-қатынастағы әлеуметтік-мәдени ерекшеліктерге саяси, діни, кәсіби ерекшеліктерді жатқызуға болады. Қарым-қатынас процесіндегі мәлімет алмасу деңгейлері екі түрде іске асырылады: вербалды, вербалды емес. Вербалды (сөз арқылы) деңгейінде (негізгі) – тіл пайдаланыады. Сонымен қатар вербалды емес жүйелер де пайдаланылады: оларға оптикалық-кинестезиялық және акустикалық жүйелер жатады. Оптикалық-кинестезиялық жүйеге адамның сыртқы түрі және әсерлі қимыл-қозғалыстары, ым ишараттары, мимикасы, отырыс-тұрысы, жүрісі, т.б. жатады. Бұл жүйенің маңызды түріне көздік контакт жатады. Адамның сезімдері негізінен осылар арқылы беріледі. Партнердің сөзіне сенбегенде осыларға көңіл аударамыз. Акустикалық жүйеге сонымен бірге коммуникатордың дауысының сапасын (тембрі, биіктігі, қаттылығы), интонация, сөйлеу темпі, дауыс екпіні және әр түрлі сөз арасындағы үзілістер (пауза), жөтелістер, күлкілері, т.б. жатқызады. Және де коммуникативті процестің кеңістікте, уақытта уайымдастырылуы да маңызды. Қарама-қарсы отыру – дұрыс контакт, сыртынан айқайлау, керісінше бұрыс контакт болып есептелінеді. Сонымен бірге тиімді тыңдай білу техникасы да маңызды. «Есту» және «тыңдау» күрделі еріктік процесс, зейін қойып, өз проблемасын ұмытып, өзгенің проблемасына тереңдей білу әрқашанда бола бермейді. Тиімді тыңдаудың екі түрі бар: зейін қойып үндемей тыңдау – басын изеу, мимикалық реакциялар, көз контактысы, зейінін бөлудің әр түрлі фазалары. Кейде «Иә-иә» деген сөздерді айту немесе соңғы сөздерді қайталау да қолданылады. Екінші түрі рефлексивті тыңдау, әр түрлі сұрақтар арқылы, сөйлесушінің сөздерін басқаша айту, бір ойды басқа сөздермен жеткізу (парафраз), қорытындылау, аралық қорытындыларды айтып беру. Қарым-қатынас стильдері - ақпарат алмасудың негізгі тәсілдері. Оларды қалай тануға және басқаруға болатындығын білу - бұл жеке қарым-қатынас сапасын жақсартудың кілті. Адамның ақыл-ойы күрделі, және бұл, басқалармен қатар, басқалармен қарым-қатынас жасау қоршаған орта туралы түсініктер мен түсініктердің барлық түрлерін білуге мүмкіндік беретіндігімен байланысты. Бұл қабілет болмаса, біз психологиялық тұрғыдан шөлді аралдар болып қана қоймаймыз, сонымен қатар бізде тіл болмағандықтан, тіпті ойлана да алмас едік. Осыған қарамастан, біз қоғамда өмір сүре отырып, өзімізді көрсетуге үйренуіміз оны әрдайым жақсы жасайтынымызды білдірмейді. Сондықтан коммуникативті стильдерді білу жақсы. Бұл қарым-қатынас стильдері, басқалармен қатар, біз қолданатын әлеуметтік дағдылардың қатынастары мен элементтеріне байланысты идеяларымызды және эмоционалды күйлерімізді немесе сезімдерімізді білдіру. Агрессивті стиль- бұл қарым-қатынас стилін сипаттайтын элементтер - вербалды және вербалды емес қорқыту, сондай-ақ тікелей айыптау мен сөгіс. Сайып келгенде, бұл бастамалар жиынтығының мақсаты болып табылады өзі үстем болатын қуат динамикасына ену және басқа бөлігі барынша азайтылған.Бұл маңызды ақпаратты жеткізу әрекеті емес, керісінше, басқа адамға немесе өзара әрекеттесуді бақылайтындарға күшке ие болу үшін нақты әсер ету. Сонымен қатар, Ad hominem қателігін немесе тікелей қорлауды қолдану таңқаларлық емес.Мысалы, дауыстың жоғары тонусы, бұлшықет кернеуі және т.б. Бұл қарым-қатынас стильдері, басқалармен қатар, қолданатын әлеуметтік дағдылардың қатынастары мен элементтеріне байланысты идеяларымызды және эмоционалды күйлерімізді немесе сезімдерімізді білдіру. Ингибирленген, немесе пассивті стиль-бұл әдеттегі жағдайларда айтылатын ойлар мен сезімдерді тежеуге негізделген қарым-қатынас стилі. Мұндағы түпкі мақсат - байланыс ағынының шектелуі, өйткені ол ақпаратты жасыратындықтан жасырын бір нәрсе бар, немесе басқаларға ұнамау мүмкіндігінің қорқынышы бар. Мұндай көзқарасты қабылдаудың себебі қарапайым ықылассыздық немесе мүмкіндігінше тезірек диалогты шешуге деген ниет болуы мүмкін.Іс жүзінде пассивті қарым-қатынас стилі өзіне сенімді емес ұялшақ адамдарға тән аз қарым-қатынасқа көп араласуға тырысатын жеке қатынастарда немесе интроверттерде. Бұл қорқыныштың қоздырғышы болмауы керек дегенді білдіреді. «Әдепкі» күй - бұл оқшаулану және жалғыздық, және өз ойын білдіру үшін жасалған кез-келген күш-жігер ақталуы керек деп түсінетіндер бар. Сонымен қатар, егер маңызды бір нәрсе айту керек болса, бірақ оны жиі айтуға қорқу болса бұл мүдделі адамның артында айтылады. Бұл қарым-қатынас стилінің сипаттамаларына салыстырмалы түрде аз көз тию, дауыстың төмен болуы, қысқа жауаптар немесе айтылатын нәрсеге аз қатынас және қорғаныс немесе сенімсіздік қатынасты білдіретін вербальды емес тіл жатады (дегенмен бұл соңғы компонент көп өзгереді). Ассертативті стиль- талап етуші стильде сіз ойлаған және сезінген нәрселер оның құндылығы бар екеніне және ол біреуді шамадан тыс мазаламайтындығына сенімді болсаңыз, тікелей жеткізіледі. Яғни, сіз адал және мөлдір қарым-қатынас жасайсыз, бірақ басқа адамға үстемдік етуге тырыспайсыз.Осылайша, адамның әлеуметтік дағдылары тепе-теңдікті орнатуда қалады, онда өзінің де, басқа адамның да мүдделері ескеріледі; сондықтан өзекті ақпарат біркелкі ағып жатыр.Осы сипаттамаларды ескере отырып, бұл көптеген жағдайларда қарым-қатынас стилі болып саналады. Адамдардың басым көпшілігі қарым-қатынас стиліне жүгінуге қабілетті екендігіне қарамастан, біз олардың біреуін жиі қабылдауға бейімділігіне қарай жеке адамдарды ажырата аламыз. Мысалы, мүдделер қақтығысы жағдайында кейбір адамдар агрессивті қарым-қатынас стилін тез қабылдайды немесе пассивті және т.б. Сонымен қатар, екінші жағынан, негізінен талап ету стилі ең қолайлы болғанымен, пассивті немесе агрессивті стильдердің мағынасы болуы мүмкін нақты жағдайлар бар. Мысалы, сіз өзіңіз жіберген елеулі қатені мойындау немесе басқа біреудің кінәсінен болған жағдайға көңілсіз болу арқылы. Ұтымдылық әрқашан біздің қарым-қатынас жолымыздан оза бермейді; шын мәнінде, ол жиі оған аз әсер етеді. жүктеу/скачать 0.68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|