и Кім мылтық ұстап көріпті, мен де мылтық ата білмеймін — деймін оның көңілін аулап. Жоқ, олай емес, Ңасым, «басқа түссе баспақ- шыл» дегендей, сенің жөнің бір басқа, сен табиғи әске-
ри сияқтысың. Жаугершілік уақытта сен тегін өлмей- сің. Сенде қайсарлық, сенде қаталдық бар. Сен жас- тығыңды ала жатасың. Ал мен болсам ден саулығым нашар. Оның үстіне «жауды аяған жаралы қалады» деген мәтелді де білемін. Бірақ жау да адам баласы емес пе, оны батылың барып қалай өлтіресің. Кісі өл- тіру адамгершілік емес қой. Осы соғысы құргырды кім ғана шығарды екен? — деп Хамза қатты налиды.
Хамза, Отан, Отанды қорғауымыз керек. Жау- ды аяу — Отанға қастандық жасағанмен бірдей,— дедім.
Солай ғой! Жауыздар жауыздық жасауға ерік- сіз мәжбүр еткені де! — деп Хамза қатты тебіреніп кетті. Ол қалтасынан блокнотын алып бірдемелерді жаза бастады. Алдында өлең жазатынын, 1939 жылы Ңазақстан жазушыларының екінші съезіне қатысқа- нын айтқан болатын. Енді «өлең жазып отырған шы- ғар» деп, оның ойын бұзбауға тырысып, үндемедім. ¥йықтап кетіппін. Ояна келсем, поезд жүріп келеді, «Оңтүстік батысқа қарай кетіп барамыз», десіп жатты біреулер. Жолға жиі тоқтап екі күн дегенде Украина- ның Конотоп деген қаласына келдік. Біздерді үлкен казармаға орналастырды. Азамат киімдерімізді ауыс- тырып, барлығымызға тұңғыш рет солдат киімін киін- дірді. Ол біздерге ерсі көрінді. Әр қайсымыз әр түрлі азамат киімімен келген біздер тіпті өзгеріп кеттік. Бірімізді біріміз бетпе-бет келмесек, танымай қалдық. Хамза екеуміз өзімізді өзіміз көруге үлкен айнаның алдына қайта-қайта барамыз. Хамза өзіне қарап күледі.
Менен жауынгер солдат шықпайды ғой. Мекі. солдат санын көбейту үшін ұстамаса, армия кәдесінз жарамаспын,— деп кейіп маған қарайды. Шынында оның денсаулығы нашар еді. Оны ішімнен аяп кете .. «Барлығымыз да оңып тұрған жоқпыз» деп, оның кө- ңілін ауламақшы боламын.
Жоқ, сенен бірдеме шығады. Сен қожырайьзл тұрсың. Үлкен командир болып кетуің де мүмкін,— дейді. Сөйтіп 325-үйретуші артиллерия полкінде бір жүріп, бір тұрдық. Ол қолы босай қалса, өлең, очерк, әңгіме жазатын. Оның жазылған-жазылмаған блок- ноттары көп-ақ. Оларды гимнастеркесінің, шинелінің қалталарына бөліп салып алатын да, жанынан таста-
майтын. Кей кезде еЗідегі анасына, жора-жолдастарына
хат жазады. Хатты өте жауапты да ұңыпты жазатын
і жазып болған соң маған оңуга беретін. Оның ха-
тын оңығанда бір шағын ғана шығарма оқығандай
боласың. Мен де елге хат жазатынмын. Бірақ Хамзаға
көрсетпей жазамын. Оған оңытуға, көрсетуге қалайда
ұяламын. «Тегі хатты қалай болса солай жаза сала-
тын болуың керек. Әйтпесе хатты неге жасырып жаза-
сың» деп маған ұрсатын.
