Манас биринчи бөлүк

Баштаса келер оролу.

Эзелкинин жомогу,

Эстесе келер орогу.

Жармы төгүн, жармы чын,

Жарандардын көөнү үчүн.

Жабыратып айтабыз,
Жолборс Манас жөнү үчүн.

Көбү төгүн, көбү чын,

Көпчүлүктүн көөнү үчүн,

Күпүлдөтүп айтабыз.

Көк жал эрдин жөнү үчүн.

Жанында болгон киши жок,

Деги жалганы менен иши жок.

Төрүндө жаткан киши жок,

Мунун төгүнү менен иши жок.

Бабаңардын жомогу.

Баштабасак болобу?

Атаңардын жомогу,

Айтпай кетсек болобу?

Уламадан уккан сөз,

Угуту өнүп чыккан сөз.

Карылардан алган сөз,

Калк ичинде калган сөз.

Арбын жомок — толгон сөз,

Ат көтөргүс болгон сөз.

Арсыздарга токтолбой,

Азамат-эрге конгон сөз.

Кай бирөөнүн калпы көп,

Какжыраган салты көп

Качырлашып сайышкан,

Калпынан ашкан алпы көп.

Намыска тууган кара көк,

Ок тиштемей анты көп.
Атабыз өткөн айкөл, шер,

Алтайга барып туулган.

Атын жаттап кары-жаш,

Ааламга даңкы угулган.

Жектешкени болгон бас,

Жетик экен эр Манас;

Жергесине эл толуп,

Жердегени кең Талас!

Баатыр ушул деп айткан.

Андагылар кеп айткан,

Арыстан ушул деп айткан.

Абалтан калган бул кепти,

Айта келсек бул кезде,

Айланып сансыз жыл өттү.

Көпкөк темир кийинген,

Жоо дегенде жүгүргөн,

Жон-жондон желдей зуулдап,

Жолборстой сүрдүү эр өттү,

Эр өтпөсө ким өттү?

Эчен кылым эл өттү!
Тоо бузулуп сай болду,

Сай козголуп тоо болду.

Аты калып, өзү жок,

Ар канча деңиз жоголду.

Элүү жылда эл жаңы,

Жүз жылда болуп жер жаңы,

Бабаңардан уруктап,

Биз экенбиз бер жагы.

Жерден сызган туяктуу.

Көп экенин ким билсин

Ушул жомок сыяктуу.

Эрендерден калган сөз,

Энчи кылып алган сөз,

Кан жүрөккө конгон сөз,

Кайнап ичке толгон сөз.

Жоого аттанган баатырдын,

Жан-жөөкөрү болгон сөз,

Уккан жандын курсагы.

Ушунчалык тойгон сөз.

Чечендерди черткен сөз,

Бечелдерди чеккен сөз.

Белес-белден бороондоп,

Беш удургуп өткөн сөз.

Кыйкырык-чуу, сүр менен.

Сүрдүкпөгөн тил менен,

Кардыкпаган үн менен.

Аркар баскан бел менен,

Булут шашкан жел менен.

Катар арыш керген сөз,

Кошо жашап келген сөз.

Баласына атасы

Энчи кылып берген сөз.

Жайнап түшсө мөндүрдөй,

Жалпы журтум терген сөз.

Эми муну таштайлы.

Айкөлүңдүн өзүнүн,

Жомогунан баштайлы.

Кайра келбес чын жайды.

Кайран киши көргөндө,

Калың жаткан кыргыздын.

Кереге-уугун кыйратып,

Келин, кызын ыйлатып.

Алооке деген кан чыгып,

Айбатынан жан чыгып.

Каяша айтар жан калбай,

Каяша айтып чыгарга.

Калың журтта ал калбай,

Алымын артык жороду.

Арман күн мындай болобу!

Каяша сүйлөп койгонду,

Кызыл канга боёду.

Калмак, кытай, манжуу журт,

Каарын салып уз алды.

Олжо кылып, оңбогур,

Беш көкүлдүү кыз алды.

Талдын баарын сулатты,

Тамдын баарын кулатты,

Такыр чаап алды эми.

Акыр, такыр заманды,

Журт башына салды эми.

"Ой, Орозду, өлбө!" — деп,

"Бул өңдөнгөн кордукту

Бендесине бербе!" — деп,

Калайыктын баары ыйлап.

Каргылданып, чал ыйлап,

Жалпы журту бүт ыйлап.

Эртең тартып алат деп,

Жаш өспүрүм кыз ыйлап.

Каптап душман келиптир,

Кан талоосу эң азап.

Караламан кыргызды,

Камчыга ченеп бөлүптүр.

Жаккан отун өчүрүп.

Жалпы баарын көчүрүп,

Артын Бапан* айдаптыр,

Андалааган кыргыздын.

Минтип шору кайнаптыр,

Алымына чыдабай.

Бирөө тентип Алтайга

Бирөө тентип Кангайга,

Бирөө тентип Эренге.

Бирөө түшүп кетти тереңге,

Кең Кашкардын ар жагы.

Кебез тоонун бер жагы,

"Бирөө ошол жерди жай кылды.

Таман тиреп туралбай,

Тизгин, чылбыр жыя албай.

Курган журт бет-бетинен каңгырды,
Ороздунун он уулу,

Ону атадан жаш калып.

Акыл толбой мас калып,

Каптап келген көп калмак.

Дүйнөсүн талап* алылтыр,

Муну менен ал балдар.

Талаада боздоп калыптыр,

Балдар эрешен тартып, эр болуп.

Кечээ эр уулу менен тең болуп,

Эрбейип атка мингенде.

Абаң Балта барыптыр,

Аңгемени салыптыр.

Нойгуттан чыккан жан экен.

Алооке канга алдырып,

Ал дагы азып калган чагы экен,

Ороздунун он уулу.

Бириктешип көрсөм деп,

Өлсөм, бирге өлсөм деп.

Чалгынды бирге чалсам деп,

Кара кытай, манжууга.

Тек туруп алым бергиче,

Карчылдашып калсам деп.

Караан кылды Жакыпты,

Кайран Балта абаңыз.

Кайратынан жанбастан

Кылган ишин караңыз;

Кою болду короолош,

Абаң Балта көк жалдын,

Ашы болду жоролош.

Тыргооту* тыйпыл чогулуп.

Сындырып кетти белимди,

Калкыма кара калмак доо кылып.

Напсиси чоң Алооке –

Каңкорду кудай урганы.

Алты миң жамбы, миң кундуз,

Алым алып турганы,

Секидеги кароолу.

Санап койсок сексен төрт,

Үйүң күйгөн душмандын.

Серп салган жагы — кызыл өрт,

Алоокеден туулган.

Алтымыш уулу бар экен,

Чындап "Бурут, сени!" — деп.

Кастарын тиккен жан экен.

Бул Алооке каныңдын,

Чалгырты турат көзүңдө.

Чаманын баарын түгөтүп,

Эми чалганы турат өзүңдү.

Же чалыша турган чама жок,

Атыша кетер айла жок.

Бүгүн көргөн эртең жок,

О, чиркин, ушундай экен дүйнө

бок.

Атаганат, жаш балдар,

Айлансам болот Жакыбым,

Силерди караан кылып турабыз!".
Акбалта айтып турганда,

Жакып көөнүн бурганда.

Алда кайдан жол чаңдап,

Текечи кан, Шыгай кан.

Жетип келди антаңдап,

Чак-челекей чаң болуп.

Башы челек кан болуп,

Кыясыз жолун чалдырып.

Кыйын дүйнө, сан мүлкүн

Кытайларга алдырып.

Көргөн жанды муңайтат,

Күйүп-бышып муну айтат,

“Кытай тийди жылкымды.

Калмак алды мүлкүмдү,

Тыргоот төктү канымды.

Койбос болду кылайтып,

Бир чымындай жанымды.

Буттай темир курчанган,

Колуна үйдөй күрсү алган.

Жолукканды бир салган,

Байлоолу жатат балбаны.

Бет алыша баргандын,

Бөөдө чыгат далдалы.

Ырымы бөлөк, заары күч,

Башка түштү мүшкүл иш.

Басып кирди Алооке,

Баарыбызды кылат мыш!”.

Текечи менен Шыгайлар,

Улаккан менен Жакып бар.

Ороз аке балдары,

Айласын таппай болду дал.

Үйрүлмөнүн сазына,

Үйрүлүп жыйын кылды эми.

Калк чогулуп өзөнгө,

Калдайып жыйын кылды эми.

Тапкычташып табышып,

Куугучташып, куушуп,

Текечи айтып кыйла кеп.

“Кызыталак душманга

Кыйрашалы журтум, — деп,

Көз ачалбай шор кайнап,

Көргөн күнү курсун,-деп,

Калкы тыргоот, манжууга

Кантип сурак беребиз?

Кол куушуруп баш ийбей,

Койгулашып өлөбүз!”.

Адам уккус шумду айтты:

“Моюнга түштү кызыл чок,

Мойноп кетер айла жок.

Куруп кеткен бул күндө

Кур кайраттан пайда жок.

Бизде каяша айтар кан да жок,

Кармашарга ал да жок.

Төбөдөн баскан тумандай

Тыргооту тыйпыл жетет го,

Азганакай журт элек,

Жерге таптап кететко?

Тогуз бөрү бнр койду

Таласа тарпын коёбу?

Толгон кытай аз журтту,

Сабаса тарпын коёбу?!”.

(Кайрат минтип табылды):

"Көп эле болсо өлөбүз,

Өлбөй канча жүрөбүз?

Ажал жетип күн бүтсө,

Көр азабын көрөбүз.

Букара кылса Алооке,

Ууру кылдың дебейби.

Эбин таап айлантып,

Элдин баарын жебейби.

Артыкча башым барында

Айлымды кантип берейин!

Кутурган экен Алооке,

Ал ит менен кулжуңдашып

көрөйүн!

Текечи бар, Шыгай бар,

Кайраттуусу Акбалта,

Кайран Балта муну айтып,

Оозун жыйып алганча,

Боз ала желек, кызыл туу,

Кудай бетин салбай кал,

Бойбойлогон ызы-чуу.

Чан абага бурулуп,

Туш-туштан сан кол куюлуп,

Кара жерди чайпалтып,

Каканчылап чуу тартып,

Жез түтүк үнү чыркырап,

Жез най үнү дыркырап,

Найзанын башы кылкылдап,

Эми колдун башы былкылдап,

Балтачаны бөлүнүп,

Асты менен найзачаны көрүнүп,

Чаң обого бурулуп,

Тыргооту тыйпыл жыйылып,

Калкылдап көзгө көрүнүп,

Калмагы бөлөк бөлүнүп,

Жаңылбаган мергени

Жабылып каптап келгени!

Шашкан кыргыз мындан көп

“Жаным калар бекен” — деп,

Тоо таянып энтеңдеп,

Качкан кыргыз мындан көп.

Карап турган канчалар,

Кара жандан түңүлүп,

Кайраты жок жамандар

Кытайлардын астына

Келин болуп жүгүнүп;

Ошондо кытай Алооке

Ордону бузуп кул кылып,

Катындардын баарысын

Кара элечек тул кылып,

Кайраттуунун баарысын

Камап, байлап, кул кылып,

Ороздунун ордосун

Түркүгүн сууруп алды эми,

Дүмөктү башка салды эми!
Алооке туруп кеп айтат,

Кеп айтканда нени айтат,

Кызыталак буруттун

Кызыгына кирели,

Кулжуңдап кетсе, кууратып,

Куйкасын кармап тилели.

Кызыталак буруттун

Жаккан отун өчүрүп,

Үч үйлүүсүн бир койбой,

Жалпы баарын көчүрүп,

Атаңа наалат буруттан

Алманды мыктап алалы!

Түпкү журттун түк койбой,

Түгөтө чаап кыралы!”.

Жер карарып түн болуп.

Көк бетнне чаң толуп,

Көргөнгө дүмөк күн болуп,

Аскер селдей каптады,

Ат жеткен жерин таптады,

Кайрат кылып кеп айтпай,

Текечи кан, Шыгай кан

Ала-Тоо бойлоп качканы.
Текечи, Шыгай кутулуп,

Нойгуттардын Акбалта —

Арыстан калды тутулуп.

Адырда жылкы алты сан

Алооке тийип кетти эми.

Тоодогу жылкы тогуз сан

Токтотпой айдап өттү эми.

Кыйла жанды кырды эми,

Кыздарды олжо кылды эми.

Алооке сурак кылганы,

Аябай бузук салганы.

Бул Алты шаар, Маргалаң,

Аяк жагы Кокон кан,

Ордолуу* жайык көк

жөкөр,

Орчуну Букар, Самаркан

Ак үйлүү болду Алооке,

Журттун баарын карасаң,

Дал ошого карады.

Алоокенин азабы

Ажыдаардай толгону.

Алооке келет дегенде,

Ыйлаган бала сооронду...

Түтүнгө асый салганы,

“Түгөтөмүн азыр!” — деп,

Түк койбой жыйып алганы.

Жазга маал болгондо,

Жалдуу байтал мингизбейт,

Күздүн күнү болгондо,

Куйруктуу козу жегизбейт.

Үч үйлүүгө бир казан

Жалгыз үйгө каратты,

Каяшаяк бергендин

Колуна чеге кадатты.

Кыштын күнү болгондо,

Кыздан алым баштады,

“Кызды кантип бердик” — деп,

Көзүнө кан аралаш жаш толуп,

Ата-эне ыйлап жатканы.

Өлөмүн деп өлө албай,

Өз жанын өзү кыя албай,

Өкүмү жок курган журт,

Мүшкүл болду ушундай!