“Математика-Экономика” факультеті

Ішкі топтың барлық тіркелген активтері шығып қалғаннан кейін осы ішкі топтың құн балансы салық кезеңінің соңында шегерімге жатады. Сонымен қатар, ішкі топтың құн балансының сомасы салық кезеңінің соңында 100 айлық есептік көрсеткіштен кем болса, салық төлеуші ішкі топтың құн балансының көлемін шегерімге жатқызуға болады.

Қаржы лизингіне берілген немесе алынған активтердің құны лизинг алушының ішкі тобының құн балансында ескеріледі, ал егер активтер оларды қаржы лизингіне бергенге дейін ішкі топтың құн балансына енгізілген болса, лизинг берушідегі тиісті ішкі топтың құн балансы қаржы лизингіне берген тіркелген активтердің құнына азайтылуға тиіс.

Әрбір топ бойынша негізгі құралдарды жөндеуге жүмсалған нақты шығыстар сомасы топтың салық кезеңінің соңындағы құн балансының 15 пайыз шегінде шегеріледі. Корсетілген шектен асып кеткен сома топтың құн балансын ұлғайтады.

Егер, салық төлеуші жаңа өндіріс құруға, кеңейтуге жаңа істеп тұрған ондірісті жаңарту мақсатында негізгі қорларға инвестиция жасайтын болса, онда оған заңға сәйкес корпорациялық табыс бойынша, мүлік салығы бойынша салық жеңілдіктері, яғни ЖЖТ-тан крсымша шегерімдер жасауға құқық беріледі.

Корпорациялық табыс салығы бойынша жеңілдіктер салық төлеушіге ЖЖТ-тан жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар құнын инвестицияның келеміне және мерзіміне байланысты (бірақ, ол бес жылдан аспауы қажет) анықталатын жеңілдіктерінің жүзеге асуы мерзіміне байланысты бірдей бөліктермен шегерімге жатқызуға құқық береді.

(1-сағат)

2. Қосылған құн салығы

Банктің жылдық жиынтық табысы, жүргізілген шегерімдер және қаржылық есептілігінің құрылуы жайында Декларацияны толтыру кезінде бухгалтерлік және салық есебінде бірдей табыстың (шы-ғынның) болуы өте сирек болады. Бұл салық заңының бухгалтерлік есеп талаптарынан ерекшелінуімен байланысты. Осының нәти-жесінде банктің бухгалтерлік табысы мен салық салынатын табысы арасында айырма пайда болады, ол сальщ эсер/ деп аталады. Салық әсері, мемлекеттің фискалдық функциясын атқара отырып, бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша алынған каржылық нәтижеге байланыссыз салық салу базасын анықтайды. Нәтиже-сінде, табыстар мен шығыстарды бағалау (олар өз кезегінде тұрақты және уақытша болып бөлінеді) кезінде айырмалар пайда болады.

Тұрақты айырмалар бухгалтерлік табысты анықтау кезінде есепке алынатын қаражаттардың бір бөлігі салық салынатын табысты анықтау кезінде есепке алынбайды.

Тұрақты айырмаларға мыналар жатады:

• 
  мемлекеттік облигациялар бойынша пайыз (есептелінетін табыстың бір бөлігі ретіндегі);
  
• 
  гудвил амортизациясы (есептілікте негізгі қызметтен түскен табыс болып табылатын, бірақ салық салынатын кезде табыстан шегерілмейтін);
  
• 
  бухгалтерлік есептегі несиелер (қарыздар) бойынша пайыз-дарды төлеу бойынша шығыстар толық көлемде шығыстарға жатады, ал салык зандылықтарына сәйкес ҚР ¥Б белгілеген қайта қаржыландырудың екі еселенген ресми мөлшерлемесін пайдаланумен есептелген сома шегінде және т.б.
  

Уақытша айырмалардың пайда болу себебі - табыстар мен шығыстар баптарының бөлігін салық салу табысына енгізу кезеңі олардың бухгалтерияға енгізілген кезеңімен сәйкес келмейді. Тұрақты шығындарға Караганда, олар бір есепті кезеңде пайда болып келесі кезеңдерде жойылып отырады.

Уақытша айырмаларға мыналар жатады:

• 
  амортизациялық аударымдарды есептеудің әр түрлі әдістерін қолдану (бухгалтерлік есепте - біркелкі әдіс, салықта -кему қалдығы әдісі);
  
• 
  техника құрал-жабдықты бухгалтерлік есепте есептен шығару және оны салықты есепте құн балансы тобынан есептен шығаруы арасындағы сәйкес келмеушілік;
  
• 
  банктің кредиттік қызметін жүзеге асыру барысында пайда болған шығындарды жабуға арналған резервтердің (прови-зиялардың) қалыптасуы нәтижесінде туындайтын айырмалар;
  

Міндеттемелер әдісіне сәйкес ағымдағы уақыт айырмаларының салық әсері баланста «Мерзімі ұзартылған салықтар» бабы бойынша міндеттеме ретінде немесе өз алдына болашақтағы салықтарды мерзімінен бұрын төлеу болып табылады «Мерзімі ұзартылған шығыстар-салықтар» бабы бойынша активтер ретінде анықталынып көрініс табады. Сальдо табыс салығы мөлшерінің өзгеруіне сәйкес түзетіліп отырады.

Осы әдіске сәйкес есепті кезендегі салық төлеумен байланысты шығыстар мыналардан:

• 
  төленуге тиіс есептелінген салықтар;
  
• 
  ағымдағы кезеңде туындайтын немесе жойылатын уақыт айырмаларына сәйкес төленетін немесе төленген аванс болып есептелінетін салықтар сомасы;
  
• 
  табыс салығы мөлшерінің өзгерістерін бейнелеу үшін қажет-ті баланстағы «Мерзімі ұзартылған салықтар» бабы бойынша түзетулер.
  

• 
  осы сәтте төленуге салықтарды міндеттеме ретінде сыныптау;
  
• 
  болашақта төленуі тиіс немесе олар бойынша салық жеңіл-діктері қолданылуы мүмкін мерзімі ұзартылған салықтар акциокерлік капиталға кірмейді және активтер немесе міндеттемелер баптары бойынша баланста активтер немесе міндеттемелер баптары бойынша көрініс табатын мерзімі ұзартылған салыктар .
  

Уақыт айырмалары салық салынатын, яғни болашақ кезендердің салық салынатын табысын (салықтық шығынын) анықтау кезінде салық салынатын туындауына алып келетін болса есептелінеді. Немесе, егер болашақ кезендерде осы активтің немесе міндетте-менің өтеліп немесе орны жабылған кезінде салық салынатын табысты (салықтық шығын) есептеу кезінде шегерілетін сома туындаса, онда бұл шегерілетін айырма болып табылады.

Салық салу мақсатында активтің салық базасы компаниямен активтің баланстық құнының орнын жапқаннан кейін алынатын кез келген экономикалық табыстан шегеріледі.

Егер экономикалық табыстарға салық салынбайтын болса, активтің салық базасы оның баланстық құнына тең болады.

Міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнынан болашақ кезендердегі осы міндеттемелерге қатысты салық салуға арналған кез келген соманы шегергендегі сомаға тең.

Табыс, алынған авансқа қатысты туындайтын міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнынан болашақ кезеңдерде салық салынбайтын табыстың кез келген сомасын шегергендегі баланстық құнына тең.

• 
  болашақ кезендерге аударылған шегерілетін уақыт айырма-лары;
  
• 
  болашақ кезендерге аударылған қабылданбаған салық шығындары;
  

• 
  салық несиелерін қолданбау.
  

Жиынтық қаржы есептілігінде уақыт айырмалары бос салық декларацияларының юрисдикцияларында анықталатын салық база-сына сәйкес активтердің және міндеттемелердің баланстық құнын салыстыру жолымен анықталады.

Шегерілген уақыт айырмасын қалпына келтіру болашақ кезендерде салық салынатын табыстың азаюында көрініс табады. Алайда компания салықтық төлемдерді азайту түріндегі экономи-калық пайданы тек оған қарсы шегерімдер жүргізілуі мүмкін болатын жеткілікті көлемде салық салынатын табыс тапқан кезде ғана ала алады.

Салық шығындары талаптарын мойындау үшін шегерілетін уақыт айырмалары нәтижелерінде туындайтын кейінге қалдырылған салық талаптарын мойындау үшін қолданылатын критерийлер пайдаланылады. Алайда қабылданбаған салық шығындарының болуы болашақ кезенде салық салынатын табыс болуына кумән туғызады. Осылайша, егер компания алдындағы кезендерге есепте-лінген шығындары болса, ол қабылданбаған салық шығындарын немесе пайдаланылмаған салық несиелерін тек өзінде бар жеткілікті салық салынатын уақыт айырмаларымен немесе басқа да жеткілікті салық салынатын табысты алатындығына көз жеткізулері болған жағдайда (оған қарсы алдында кабылданбаған салық шығынын немесе қолданылмаған салық несиелерін жүзеге асыра алады) кейі-нге қалдырылған салық талабын мойындайды.

Салық төлемі бойынша үнемдеу

Салық заңы кәсіпкерлік қызметтен түсетін шегетін залалдарды келешекте салық кезендерінің салық салынатын табысы есебінен өтеу үшін белгілі мерзімге есептелініп ауыстырылады. Жіберілген шығын салықты есепке алу нәтижесінде салық төлемін азайту есебінен әлуетті (потенциалды) үнемділігін қамтамасыз етеді. Мүндай үнемділікті таза (залалды) есеп айырысуға қосқанда есепті кезең өзгеруі мүмкін. Салық кодексінде «кәсіпкерлік кызметтен шегетін залалдар, сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік кызме-тінде пайдаланылған үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды өткізуден шеккен залалдар үш жылға дейінгі мерзімге ауыстырылады... - деп белгіленген. Қор биржасының «А» және «В» ресми тізімдегі акциялар мен облигацияларды өткізуден шегетін залалдарды қоспағанда, бағалы қағаздарды өткізу кезінде туындай-тын залалдар қор биржасының «А» және «В» ресми тізіміндегі акциялар мен облигацияларды өткізуден түскен табысты қос-пағанда, басқа бағалы қағаздарды өткізу кезінде алынған құн өсімінен түскен табыстар есебінен өтеледі. Егер осы залалдар орын алған кезеңінде алмайтын болса, олар алдағы уақытқа үш жылға дейінгі мерзімге ауыстырылып, қор биржасының «А» және «В» ресми тізіміндегі акциялар мен облигацияларды өткізуден түскен табысты қоспағанда, басқа бағалы кағаздарды сату кезінде алынған қүн өсімінен түскен табыстар есебінен өтелуге тиіс».

Шығынға байланысты, есептелінген салық сомасының әлуетті азаюы болашақтағы салық салынатын табыс осы шыгынды жабу үшін жеткілікті болатынына күмән болмаған жагдайда шығын шеккен есепті кезенде табыс есебіне енгізіледі.

Бағалау

Кейінге қалдырылған салық талаптары (міндеттемелер) талап-тарды өткізетін, ал міндеттемелерді өтейтін кезендерде қолданы-латын салық мөлшерлемесін пайдаланумен багалануы қажет.

Талаптар да, міндеттемелер де дисконтталмауы қажет.

Кейінге қалдырылған салық талаптары мен міндеттемелерінің баланстық құны уақыт айырмасына сәйкес өлшеммен жүргізілмесе де өзгеруі мүмкін. Бұл кейінге калдырылған салық активтерін қалпына келтіру қайта бағалау салығының мөлшерлемесінің өзге-руімен немесе оньтң орнын толтыру үшін болжанатын әдісінің өзгеруінің нәтижесінде болуы мүмкін.

Төлеуге тиісті салық әдісінен міндеттеме әдісіне ауысу кезінде қызмет басынан бастап барлық уақыт айырмаларын кайта есептеу және мерзімі өткен салықтарды көрсету қажет.

Табыс салығы бойынша салық тиімділігін анықтау үшін жыл соңында салық және бухгалтерлік есеп бойынша есеттті кезең бойынша дербес шот негізінде табыстар мен шығыстар туралы тізімдеме жасалады.

Табыс салығының корпорациялық мөлшерлшесі

Банқтің түзетулері ескеріліп, шеккен залалдары сомасына азай-тылған салық салынатын табысы 30 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салуға жатады.

Қүрылтайшы-мемлекеттердің аймағында орналасқан банктер және оның филиалдарының табыстарына (пайдаларына) сол елдің заңына сәйкес мөлшерлемемен салық төлейді. Салық ретінде төленуге тиіс сомалар арнайы шотта жинакталып, жыл крры-тындылары бойынша банк кеңесінің шешімімен бөлінеді:

• 
  банк капиталын ұлғайтуға;
  
• 
  қатысушы-мемлекеттер бюджетіне.
  

Қызметін жүзеге асыру нәтижелері бойынша жылдық жиынтық табыс туралы және агымдағы жылдагы жүргізілген шегерістер жайында Декларацияны кейінгі жылдың 31 наурызынан кешік-тірмей табыс етеді.

Салық есебі негізінде бухгалтерлік есепте келесі өткізбелер жүргізіледі:

- ағымдағы жылдың бір ай нәтижелері бойынша корпорация-

Дт 5999 «Табыс салығы»

Кт 2851 «Салық және баска да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»;

- егер банк қызметінің нәтижелері бойынша ұлғаймалы қо-

Дт 2851 «Салык және баска да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»;

Кт 5999 «Табыс салығы».

Жылдык жиынтық табыс туралы және ағымдағы жылдагы жүргізілген шегерістер жайында Декларацияға сәйкес жыл соңында бухгалтерлік есепте соңғы өткізбе жүргізіледі. Егер кеңес шешімі бойынша есептелінген корпорациялық табыс салығы сомасы бюд-жетке аударылатын болса:

• 
  Дт 2851 «Салык және баска да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу»;
  
• 
  Кт 1051 «Банктің Қазақстан Республикасы Үлттык банкіндегі корреспонденттік есепшоты».
  

- Егер бухгалтерлік есепте сома салық есебіне қарағанда аз болса:

Кт 2857 «Кейінге қалдырылған табыс салығы»

- Егер есептелінген уақыт айырмалары сомасы бухгалтерлік
есепте сома салық есебіне карағанда көп болса:

Дт 1857 «Мерзімінен бүрын салынған табыс салығы» Кт 5999 «Табыс салығы».

Салық кезеңі және салық декларациясы

110.00 нысандағы корпорациялық табыс салығы бойынша Дек­ларация заңды түлғаның кәсіпкерлік кызметін жүзеге ацыру нәтижесінде алған табыстары жайында акпараттарды ұсынуы үшін арналған. Декларацияда алынған табыстар, жүргізілген шегерімдер, шеккен шығындар және салық салу мақсатында берілген жеңіл-діктер бойынша есепке алулар көрсетіледі.

Қазакстан Республикасының салык заңына сәйкес корпорация­лык табыс салығы бойынша декларацияны есепті салык кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді. Заңды тұлғаның басқарушысы және Бас бухгалтерінің қолы койылады. 110.00 нысандағы аудиторды кұрастыру бойьшша жұмысқа шақыру кезінде оның қолы қойылып, салык төлеуші ретінде тіркеу нөмірі, аудитор куәлігінің нөмірі көрсетіліп, мер койылады.

Декларация салық органына салық төлеуші занды тұлғаның салықтық тіркеу орны бойынша келу тәртібімен немесе хабар-ламасы бар, сонымен қатар электронды түрде ұсынылады.

Декларацияда көрініс тапқандар есепке алу құжаттамасында куәләндірілуі қажет.

Салық төлеуші мемлекеттік бюджетпен салық кезеңінің қоры-тындысы бойынша түпкілікті есеп айырысуды белгіленген мерзім-нен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асырады. Корпорациялық табыс салығын төлеудің соңғы күні болып Декларацияны ұсыну күніне байланыссыз есепті кезеңнен кейінгі жылдың 10 сәуірі болып табылады.

Толтыру кезінде қосымшалардың мәліметтері қолданылады.

Салық төлеуші корпорациялық табыс салығы бойынша деклара­ция тапсырғанға дейінгі кезең ішінде төленуге тиіс аванстық төлемдер сомаларының есебін 101.01 нысанында және декларация тапсырылғаннан кейін төленуге тиіс аванстық төлемдер сомаларының есебін 101.02 нысанда декларация тапсырған күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде табыс етеді.