Мазмұны нормативтік сілтемелер
жүктеу/скачать 162.44 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жүзбай бар.
- іргелес
- Спасс
- Бұйрықты сөйлем
| -Лепті сөйлем: Уф, алла! Тамаша қарағанға нұрың қандай!
А. Байтұрсынов жай сөйлемге мынандай анықтама береді: «Сұраусыз, лепсіз, тілексіз айтылған сөйлемдердің бәрі жай сөйлем деліп аталады» - деп «Өзің қойған зекетші, біздің елде Жүзбай бар. Жаңа мұның жолдасы қара тамыр Дадан бар. Еріп жүрген соңында қырық-отыздай адам бар»-деген мысалдар арқылы көрсетеді. Бұл мысалдардан көбінесе баяндауышы «бар» сөзі арқылы жасалып отырғанын көреміз, тек бір ғана сөйлем: «Ат ерінді келеді, ер мұрынды келеді» - деп етістікті баяндауыш түрін берген. Автор: «Сөйлемдер арасында екі түрлі жақындық болады. Бірі – ішкі, бірі – тысқы. Ішкі жақындық - мағана жүзіндегі жақындық. Мағына жақындығынан басқа жақындық жоқ сөйлемдер іргелес деліп, мағына жақындығынан басқа қисын жақындығы бар сөйлемдер құрмалас деліп аталады» - дейді. Автордың іргелес сөйлемдерінде де есімді сөйлемдерді кездестіреміз, мысалы: «Күн ашық. Тоғайлар шат. Ың-жың орман. Сыбағама қоңыр қаз. Үлесіме үш үйрек. Осы сөйлемдердің баяндауыштары ашық, шат сын есімді, орман, жалпы есімді, қоңыр қаз, үш үйрек күрделі есімді баяндауыштар арқылы берілген [20, 66]. Салалас құрмаластың: жиылыңқы, қайырыңқы, айырыңқы, сұйылыңқы, қойылыңқы деп бес түрге бөліп көрсетеді. А. Байтұрсыновтың салалас құрмаластың сұйылыңқы қиысу түріне берген мысалында да: «Сабыр түбі сары алтын, сарғайған жетер мұратқа, асыққан қалар ұятқа не болмаса Шалқайғанға шалқай, пайғамбардың ұлы емес, еңкейгенге еңкей, атаңнан қалған құл емес». Сабақтас құрмалас сөйлемдерді басыңқы және бағыныңқы мүшенің атауымен аталатындығын көрсетеді: бастауыш бағыныңқы, анықтауыш бағыныңқы, толықтауыш бағыныңқы, мезгіл пысықтауышының бағыныңқысы, мекен пысықтауышының бағыныңқысы, сын пысықтауышының бағыныңқысы, себеп пысықтауышының бағыныңқысы, мақсат пысықтауышының бағыныңқысы, шартты бағыныңқы, ереуіл бағыныңқы. Автордың толықтауыш бағыныңқы берген мысалынан есімді құрмалас сөйлемді кездестіруге болады: «Кім жалқау болса, жоқтық соған жолдас». Сондай-ақ шартты бағыныңқы және ереуіл бағыныңқы түрлерінде де құрама баяндауышты есімді сөйлемдер кездеседі: «Тоқпағы зор болса, киіз қазық жерге кірер. Қыс қатты болса да, мал аман шықты». Бұл екі сөйлемнің де баяндауыштары зор, қатты сапалық сын есімдері мен бол көмекші етістігіне –са шартты рай жұрнағының түйдектелуі арқылы және екінші сөйлемнің баяндауышына да күшейткіш шылауының тіркесуі арқылы жасалып тұр [21, 36]. А. Байтұрсыновтан кейін құрмалас сөйлем синтаксисін зерттеген ғалымдардың – Қ. Жұбанов, А. Ысқақов, С. Жиенбаев, С. Аманжолов, Н.Т. Сауранбаев, Т. Қордабаев, Қ. Есенов, Р. Әмір, Б. Сағындықұлы, Т. Ермекова. Қ. Жұбанов «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» деген еңбегінде жай сөйлем, жалаң, жайылма сөйлемдерді қарастырып, оларға анықтама береді. Автор: «Сөздің дауыс сазын негізінде үш ірі топқа айыруға болады» - деп «1. Хабар сазы. 2. Леп сазы. 3. Сұрау сазы» - деп атайды. «Жалаң сөйлем, жайылма сөйлем, сабақтас сөйлем тағысын-тағылардың әрқайсысы хабар сазды да, леп сазды да, бола береді. Мұның керісінше бұл соңғылардың әрқайсысы жалаң да, жайылма да, сабақтас та т.т. бола береді. Өйткені сөйлемді жалаң, жайылма, күрделі жеткіліксіз деп таптастыру – сөйлемнің мүше құрылысына қарай таптастырғанымыз да, хабар сазы, сұрау сазы деп жіктеу – сөйлемнің дауыс құрылысына, әніне, сазына қарай таптастырғанымыз. Сондықтан мүше құрылысы, тіпті сөздігі (лексикасы) жағынан бір-ақ түрлі болатын сөйлем, сазы жағынан түрлі-түрлі болуы мүмкін» - [5, 21] деп автор түсініктеме береді. Қ. Жұбановтың бұл еңбегінде баяндауыш туралы сөз болғанымен, есімді, етістікті баяндауыш деп пікір қозғамаған. Дегенмен, мына мысалдардан есімді баяндауыштарды байқадық: «-Менің кітабымның түсі көк. –Көк? Қой, қайдан көк болсын, қара шығар». Осы жерде автор: «Міне, мұндағы екі сөйлемде де көк деген сөз бар. Бірақ алдыңғы сөйлемдегі көк пен соңғысының басындағы көктің айтылуында айырма бар. Үйткені алдыңғы сөйлемдегі көк мойындай айтылған, соңғы сөйлемдегі бірінші көк сұрай, күмәндана айтылған» - деп автор сын есімді баяндауышпен айтылған сөйлемнің айтылудағы мағыналық ерекшелігін атап өтеді. Осы еңбегінде: «Қай бала? Оқушы бала. Оқушы бала ма? Я, оқушы бала. Әнші бала ше? Ұзын бойлы қараша жігіт» - [22, 56] деген мысалдарды да есімді сөйлемдер арқылы береді. 1941 жылы шыққан С. Жиенбаевтың «Синтаксис мәселелері» [22,57] атты еңбегі құрмалас сөйлемнің табиғатын ашуға күрделі еңбектердің бірі болып саналды. 1940 жылы С. Аманжоловтың «Қазақ тілі ғылыми синтаксисінің қысқа курсы» жарық көрді [22,59 ]. Автор бұл еңбегінде құрмалас сөйлем синтаксисі мәселелеріне көбірек назар аударды. С. Аманжоловтың осы еңбегі өңделіп, қайта басылып 1994 жылы «Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы» деген атпен шығады [23,36]. Автордың еңбегінің алғашқы нұсқасында есімді құрмалас сөйлемдер кездеседі, бірақ автор есімді құрмалас сөйлемдер туралы ешқандай пікір айтпайды. Мысалы: 1. Бұрын Қазақстанда ауыл шаруашылығы басым еді. Қазір өндіріс кәсібі басым болды. 2. Есіктің алды күртік, күртіктің басынан ақтаяқ жүріп жатыр. 3. Қанаш белсенді азамат, Қанаштың (оның) еңбегін колхоз бағалайды. 4. Оны айту менің міндетім: қасқырды алдымен айтқан Байбол. 5. Менің айтайын дегенім осы, ендігісін өзің біле жатарсың. 6. Жамбыл көпті көрген адам, әрі оның өлең шығарудағы тәжірибесі мол. 7. Таң жақындап қалды, бірақ түн әлі қараңғы [24, 56]. Осы мысалдардың баяндауыштарына назар аударып көрелік. Бірінші сөйлем – салалас сөйлем, бірінші сыңарының баяндауышы қатыстық сын есім (басым) және (еді) көмекші етістігінің түйдектелуінен болса, екінші сыңарының баяндауышы (басым) да қатыстық сын есім мен болды көмекші етістігінің түйдектелуінен жасалған құрама баяндауыш. 2-ші сөйлем де салалас, бірінші сыңарының баяндауышы (күртік) туынды зат есімнен жасалған. 3, 6-шы сөйлемдердің есім баяндауыштары азамат, адам – нольдік тұлғадағы жалпы есімдер. 4-ші сөйлемнің бірінші сыңарының баяндауышы (міндетім). І жақ тәуелдік жалғауы жалғанған зат есім арқылы жасалса, 5-ші сөйлемнің осы сілтеу есімдігі құрмалас сөйлемнің есімді баяндауыштары қызметін атқарып тұр. 7-ші сөйлемнің екінші сыңарының баяндауышы (қараңғы) сын есімнен болған баяндауыш, қарсылық салалас құрмалас сөйлем. Қазақ тіліндегі жай және құрмалас сөйлемнің зерттелуі сондай-ақ Н.Т. Сауранбаев атымен де байланысты. 1948 жылы Н. Сауранбаевтың «Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдер жүйесі» [9] деген, 1953 жылы «Қазақ тілі» оқулығы еңбектері жарық көрді [ 25 ]. Н.Т. Сауранбаев құрмалас сөйлемдерді екі топқа бөледі: салалас құрмалас, сабақтас құрмалас сөйлемдер деп. Ғалымның «Қазақ тілі» оқулығында есімді сөйлемдер кездеседі, автор «Тұрлаулы мүшелер» деген тараушасында баяндауыштарды етістік баяндауыштар, есім баяндауыштар деп бөліп қарастырған. «Баяндауыш болған сөз кейде жалғаулықсыз атау тұлғада я тәуелдік, септік тұлғада тұрады» - деп мына мысалдар арқылы көрсеткен: «Қазақстанның жері кең. Тас көмір – отын. Қазақстан – туған жерім. Совет үкіметінің бір күші – халықтардың достығында» [24, 60]. Ғалымның осы еңбегінде есімді құрмалас сөйлемдердің мына түрлерін кездестірдік: -Шартты бағыныңқылы сабақтас сөйлем: Мен тірі болсам, сендер қорлық көрмессіңдер (С.М.). Бұл сөйлемнің бағыныңқы сыңарының баяндауышы тірі болсам сапалық сын есім мен 1-жақ шартты рай тұлғалы бол көмекші етістігі арқылы жасалған құрама есімді баяндауыш. -Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас сөйлем: Қонысымыз алыс болғанмен, көңіліміз жақын еді (С.М.) [25,89]. Бұл сөйлемнің бағыныңқы сыңарының да, басыңқы сыңарының да баяндауыштары құрама баяндауышты есімді болып келген. Бағыныңқы сыңарының баяндауышы алыс болғанмен сапалық сын есіміне көмектес жалғаулы есімше тұлғалы бол көмекші етістігінің тіркесуі арқылы жасалса, басыңқы сыңарының баяндауышы жақын еді де сапалық сын есімі мен еді көмекші етістік арқылы жасалып, сөйлемді тиянақтап тұр. Автор бұл еңбегінде бірталай есімді сөйлемдерді мысал ретінде бергенімен, құрмаластарды етістікті, есімді деп бөліп қарастырмайды. Құрмалас сөйлем синтаксисін зерттеп, құнды пікір айтқан ғалымдардың бірі М. Балақаев 1959 жылы «Сабақтас сөйлемнің кейбір ерекшеліктері туралы» деген мақаласында сабақтас сөйлемге байланысты құнды ой-пікірлерін білдірді [26, 48 ]. Қазақ тілінде де, жалпы түркітануда да синтаксис, оның ішінде жай сөйлем де, құрмалас сөйлемдер туралы оқулықтар, монографиялар, сондай-ақ, диссертациялар да қорғалып келеді. Осы тұрғыда синтаксистің сөйлемдер жүйесіндегі жай сөйлем мен құрмалас сөйлемдер, олардың айырмашылықтары, түрлері, жасалу жолдары біршама зерттелді деп айтсақ қателеспейміз. Құрмалас сөйлемдер туралы П.М. Мелиоранский, А. Архангельский, А. Байтұрсынов, Қ. Жұбанов, С. Аманжолов, Н. Сауранбаев, М. Балақаев, А. Ысқақов, С. Жиенбаев, Х. Басымов, Х. Арғынов, Т. Қордабаев, Р. Әмір, Қ. Есенов, Б. Шалабай, Б. Сағындықұлы, О. Төлегенов, Қ. Шәукенұлы С. Айтжанова және т.б. ғалымдардың ұлы еңбектері жарық көрді. Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдерді көп зерттеген тілші ғалымдар Т. Қордабаев пен Қ. Есенов болды. Бұл ғалымдардың зерттеулерімен таныса отырып, мынадай бағыттарды байқадық: Ең бірінші бұл авторлар құрмалас сөйлемдердің жасалу түрінің, әсіресе, етістікті түріне назар аударады. Сондай-ақ құрмалас сөйлемдердің теориялық бөлімдерінің өзінде құрмалас сөйлемдердің баяндауыштары есімнен де жасалады деген шешімге келеді. Профессор Т. Қордабаевтың теориялық пікірлері мен сөйлемдеріне тоқталсақ. Профессор Т. Қордабаев: «Құрмалас сөйлем синтаксисіне арналған әдебиеттердің барлығында дерлік құрмалас сөйлем жай сөйлемдерден құралады дейтін қағида бар. Сөйтіп, құрмалас сөйлем компоненті де жай сөйлем деп аталады. Бұлай айтылатын себебі мағыналық жағынан құрмалас сөйлем компоненттері де жай сөйлемдер сияқты бұлар да өз ішінен бастауыш, баяндауышқа, басқа да мүшелерге жіктеледі. Құрмалас сөйлем компоненттерінің дербес айтылатын жай сөйлемдерден елеулі, түбірлі өзгешеліктері бар» [27, 22]. Демек профессор Қордабаев бұл еңбегінде құрмаласқа енетін жай сөйлемдерді іштей бастауыш пен баяндауышқа жіктелетінін айтады. Профессор Т. Қордабаев осы еңбегінде құрмаластың баяндауыштарына ерекше назар аударады. Профессор Т. Қордабаев: «Жалғаулықсыз салалас сөйлемнің тек өзіне ғана тән меншікті баяндауыш формасы жоқ, қалыпты тиянақты жай сөйлемдерде баяндауыш қызметінде қолданылатын сөз таптарының, формалардың қай-қайсылары болса да жалғаулықсыз салалас сөйлем компоненттерінің баяндауыштары бола алады. Мысалы: Табалдырықтан төрге дейін жайылған кілемдер жайнап жатыр, тіпті жаман аяқ басуға қалтырайды (Ғ. Мұстафин). Бұл қырсықтың неден болғаны маған аян, - оны қазір қалай айтарсың (Ө. Қанахин). Өзінің барғаны дұрыс, істі қолма-қол бітіреді. Екі ауылдың арасы екі-үш шақырымдай ғана, үрген иттің даусы естіліп тұрады. Оған жауап беретін мен, сенің жұмысың болмасын (Ғ. Сыланов)» [28,47]. Жоғарыда автор құрмалас сөйлемдердің баяндауыштары есімдерден жасалады деп жалпылай айтса, бұл жерде тек жалғаулықсыз құрмалас сөйлемдердегі баяндауыштар да «қалыпты жай сөйлемдердегі баяндауыш қызметінде қолданылатын сөз таптарының, формалардың қай-қайсылары болса» деген пікірінде «Сөз таптары» көпше түрде қолданудың үлкен мәні бар. Осы уақытқа дейінгі әдебиеттерде құрмалас сөйлемдердің баяндауыштарының тек етістікті түрі ғана беріліп келсе, мұнда автор жалғаулықсыз салаластағы көптеген сөз таптарын да қарастырып, оны мысалдар көрсеткен. Мысалы, аян зат есімі, дұрыс сапалық сын есімі, екі-үш шақырымдай қосарлы сан есімі мен нумеративті сөздердің түйдектелуі арқылы күрделі есімді баяндауыштардың берілуі және мен жіктеу есімдігі арқылы берілген. Автордың мезгілдес салалас сөйлем түріне берген мысалынан: «Қуанышы ботасының айналасында, қайғысы інгеннің маңайында. Мұндағы завод аты – Спасс, кен аты – Воскресен, Нілдегі кен аты – Успен (Ғ. Мүсірепов)» [28,60] - деген есімді сөйлемдерді кездестірдік. Баяндауыштары айналасында жатыс жалғаулы зат есімнен, інгеннің маңайында ілік жалғаулы жалпы есім мен жатыс жалғаулы көмекші есімнен, Спасс, Воскресен, Успен нольдік тұлғадағы жалқы есімдерінен жасалған. Автор себептес салалас сөйлемнің жалғаулықсыз түрінде: «Шалабай ұзақ жүре алмас, үкімет құрығы ұзын (Ғ. Мұстафин) [28 64]. Осы сөйлемнің екінші сыңарының баяндауышы ұзын сапалық сын есімі арқылы ойды тиянақтап тұр. Қазіргі қазақ тіл білімінде сөйлемнің мынандай түрлері бар. 1 Сөйлемдер құрылысы жағынан жай сөйлем, құрмалас сөйлем болып бөлінеді. 2 Сөйлемдер айтылу мақсаттарына қарай, төртке бөлінеді: хабарлы сөйлем, сұраулы сөйлем, лепті сөйлем, бұйрықты сөйлем. 3 Сөйлемдегі ойдың болған, болмағанына байланысты сөйлемдер болымды, болымсыз болып бөлінеді. 4 Бастауыштың бар, жоғына қарай сөйлемдер жақты, жақсыз болып бөлінеді. 5 Бір сөйлемдердің грамматикалық бастауының ерекше айтылмауына байланысты сөйлемдер белгісіз жақты, жалпылама жақты болып бөлінеді. 6 Ойға қатысты сөйлем мүшелеріне қарай сөйлемдер толымды, толымсыз болып бөлінеді. 7 Сөйлемдер тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерінің қатысына қарай жалаң, жайылма болып бөлінеді. 8 Атаулы сөйлем. Осы сөйлем түрлері қазақ тілінде бір уақытта қалыптаспағаны да белгілі. Сөйлемнің айтылуына байланысты лепті, сұраулы, хабарлы сөйлемдермен бірге соңғы кезде бұйрықты сөйлем де енді. Бұйрықты сөйлем, негізінде, ауызекі тілге тән. Көркем әдебиетте ондай сөйлем диалогта жиі ұшырайды. Оның өзіне тән жасалу жолдары баяндауыш формасы арқылы дәлелденді. Осы тұрғыда ол сөйлем түрін лепті сөйлемнен бөліп, өз алдына жеке қарастырыла бастады. Бұйрықты сөйлем қазақ тілі грамматикасында жаңа бір сөйлем түрі болып кірді. Профессор М. Балақаевтың еңбегінде жоғарыда аталған сөйлемнің түрлерімен бірге есімді, етістікті сөйлем түрлерін баяндауыштың жасалуына қарай топтауды жөн көрген. Сөйтіп, қазақ тіл біліміне енді есімді сөйлем де енді деп айтуға болады. Осы уақытқа дейін есімді, етістікті сөйлем түрлері деп қазақ ғалымдарының бірі бұл түрлерін бөліп қарастырмағаны мәлім. Дегенмен сөйлемнің де осы түрлері орыс тіл білімінде бұрыннан айтылып жүргенімен, түркологияда соның ішінде қазақ тіл білімінде профессор М. Балақаев еңбегінен басталады. «Баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті (Үйдің іші жылынды), (Күн жылы. Аспан ашық. Айнала жым-жырт) болып бөлінеді» - деп ғалым баяндауыштарын жылы, ашық, жым-жырт сын есімді есімді сөйлем арқылы көрсеткен. М. Балақаев «Қазіргі қазақ тілі» еңбегінде «Есім баяндауыштар» деген тараушасында есім баяндауыштарға жалпы түсінік беріп: «Қазақ тілінде есім сөздердің (зат есім, сын есім, сан есім, есімдіктердің) қайсысы болса да баяндауыш қызметінде жұмсала береді, бұл үшін олардың қасында көмекші етістіктің тұруы шарт емес. Сонымен қатар есімді сөйлемдердің қазақ тілінің өзіне тән ерекшеліктері де бар» - деп орыс тілімен салыстыра отырып: «Бұл – қазақ тілінің артықшылығы емес, өзгешелігі» - дейді [28,131]. Проф. М. Балақаев сөйлемдерді: -Хабарлы, сұраулы, бұйрықты, лепті сөйлемдер; -болымды, болымсыз сөйлемдер; -жақты, жақсыз сөйлемдер; -белгісіз жақты және жалпылама сөйлемдер; -толымды және толымсыз сөйлемдер; -атаулы сөйлем, – деп бөледі. Автордың 1954 жылы және 1992 жылы қайта басылып шыққан «Қазіргі қазақ тілі» оқулығында есімді сөйлем мәселесіне тоқталғанын көреміз. «Сапалық есімдер мен есімдіктерден болған баяндауыштар» тараушасында: «Сапалық есімдер мен есімдіктердің бәрі де баяндауыш қызметінде жұмсала береді. Бірақ олардың баяндауыш болу дәрежесі де, баяндауыштық қызметі де бірдей емес» - деп мына мысалдар арқылы көрсетеді: Ай жарық. Қар қалың. Ауа райы жақсы. Сапалық есім баяндауыштар бастауыштардан оқшауланып, айырым интонациямен айтылады. Ондайда бастауыштардың айтылу әуені көтеріңкі болады да, баяндауыштардың айтылу әуені одан төмен болады. Сапалық есімдерден болған баяндауыштар I, II жақтық жіктік жалғауларда айтылғанда, олар бастауыштан онша оқшауланбайды, мұндайда екі бас мүше бір сыдырғы әуенмен айтылады: Біз бақыттымыз. Сен әдептісің. Сіз еріншексіз. Біз он алтымыз. Біз жиырма төртпіз (Ғ. Мүсірепов). Мен елу екідемін (Ғ. Мұстафин)» - осылай сапалық есімдерден жасалған баяндауыштардың ерекшелігін атап өтеді. «Есімдіктер қай сөз табына қатысты сөздердің орнына жүрсе, сол сөзге тән синтаксистік қызмет атқарады. Солай болғандықтан, есімдіктердің бірі де баяндауыш бола алады. Дегенмен бұл қызметте жіктеу, сілтеу, сұрау есімдіктері жиі кездеседі: -Бұл кім өзі? (Ғ. Мұстафин). – Ол сенсің ғой, Абай? Жидебайдағы қыстаудың ең үлкен бөлмесі – осы (М. Әуезов). Автор сонымен бірге «бар», «жоқ» сөздерінің де баяндауыш қызметінде жұмсалуын көрсетеді. Ғалымның 1971 жылы Т. Қордабаевпен бірге жазған «Қазіргі қазақ тілі» оқулығында да «Хабарлы сөйлем» тараушасында баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті және есімді болып бөлінеді деп жазады. 1992 жылы шыққан «Қазіргі қазақ тілі» Синтаксис тарауында есімді сөйлемдер туралы пікірі айқын көрінеді. Ғалым есімді сөйлемдер туралы ойын 1997 жылы Т. Сайрамбаевпен бірге шығарған «Қазіргі қазақ тілі» еңбегінде жалғастырады. Мысалы, хабарлы сөйлем: Күн жылы. Түн жым-жырт. Жел де жоқ Бірақ сәл ғана білінген салқын бар. Баяндауыштары жылы, жым-жырт сын есімдері және жоқ, бар сөздері арқылы есімді сөйлемдер жасалған. -Сұраулы сөйлем: -Әй, тілің бар ма өзіңнің? Неге бұғасың? - Өзі атпен баратын жер ме, машинамен баратын жер ме? - Ой, Бәтес, мұның не?Осы сөйлемдердің баяндауыштары өзіңнің- ілік жалғаулы өздік есімдігінен, жер ме- жалпы есім мен сұраулық шылау арқылы, мұның не-сілтеу есімдігі мен сұрау есімдігі арқылы сөйлемді тиянақтап тұр. -Бұйрықты сөйлем: Тыңда, дала, Жамбылды! (Жамбыл). –Тарт тіліңді! Жоғал көзіме көрінбей! (С. Ерубаев). -Лепті сөйлем: Қандай ақылды адам! Тіпті ғажап қарқын! (Ғ. Мұстафин). Жеріміз біздің неткен бай! (Х. Ерғалиев). Жаңа қоныс болғанда қандай! жүктеу/скачать 162.44 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|