«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының кітАп сериялАры
жүктеу/скачать 1.63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 34. «Бел асар»
- 35. «Ақсақ құлан»
| 33. «Бозайғыр»
(ІV нұсқа) Қазақ даласында үлкен жұт болады, даладағы жылқы малы көп қырылады, көп жылқыдан жалғыз бозайғыр қалады. Көк- ке тойғаннан кейін үйір іздейді. Бозайғыр әуелі қатты желіп, соңынан шоқытып бар күші- мен ағызып таудың басына келіп, шығады да, жан-жағына қа- рап тұрып, пәрменімен кісінейді, кісінеп-кісінеп болып аяғын- да бір түрлі үнмен қоңыраудай сылдыратып үзілтіп-үзілтіп кеп тоқтайды, сонда осы Бозайғырдың кісінеген үні адамға бір ая- нышты әсер ететін еді. Қазақ халқының өмірінің арқауы бол ған төрт түлік малы, оның ішінде жылқысын халық өте қадір леген ғой. Міне, Бозайғыр күйі жұттың әсерінен туған. 34. «Бел асар» Бұл күйді бір ұры шерткен екен. Нөкерлеріне жылқыны ай- датып жіберіп, жол-жөнекей бір үйге кіріп, сусындап отырып, ілу- лі тұрған үкілі домбыраны алып бір күй шертеді де, аттанып ке те- ді. Домбыраның иесі қыз, қонақ аттанысымен: «Мына күйші нің тартқан күйі «Бел асар» дейді. ол неғылса да ұры. Жылқыны бел асырып жіберіп, өзі жәй жолаушы болып сусындап алдап отыр» деген екен. Сол қыздың тапқырлығы бойынша ел болып ұры ның ізіне түсіп, жылқыны құтқарып, ұрыны қолға түсіріпті. 35. «Ақсақ құлан» (І нұсқа) «Саруалының арығы деген жерде үйір-үйір құлан жатыр» деген хабарды естіп Жошы ханның жалғыз ұлы өзінің құра лай- ды көзге атқан мергендерімен жолға шығыпты. Ханның ұлы құланды көргеннен кейін, үстіне қызыл шекпен киіп, қолына қаруын алып, ордалы құланмен жалғыз айқаспақшы болып, басқаларға тоқтау салады. Басқа қу шоқайлы сұр мергендер сай-сайдың тасасымен бет-бетіне аң аулап кетеді. Сол кезде үйір ішінен ханның баласына қарсы шапқан жалғыз құлан жер тартып, пысқырып ханның баласын айнала шауып ойқастап өткендей болады. Жер бетін қара түнек тұман басады. Мерген- дер бір-бірінен адасады. Сөйтіп жүргенде, бір құдіретті өктем 50 51 халық күйлерінің аңыздары дауыс: «Қу шоқайлыдан қаша жүрің, қызыл шекпендінің үстін баса жүрің!»—деп жар салып өтеді. осы өктем үннен кейін лезде қараңғы түнек сейіліп, жер беті жап-жарық болып шыға келе ді. Енді мергендер келіп қараса, ойнақ салған құлан да жоқ, оны- мен айқасқан ханның баласы да жоқ. Мергендердің тапқаны ханның баласының жалғыз шынашағы екен. Сол шынашақ ты алып, олар аулына қайтады. Хан өзінің баласының оралмағанына күйініп қаһарына мі- ніп, елге жарлық айтады: —Менің балам аман-есен оралатын болсын! Баламның суық хабарын естімейтін болайын. Кімде-кім «өлді» деген хабар айт- са, көмейіне қорғасын құйғызамын. Баламның бір хаба рын естімейінше, азық-түлік беру тоқтатылсын,—деп хабар лап, бүк түсіп жатып алады. Хабаршы болып ханның алдына ба ру- ға жан шықпайды. Сөйтіп, қалың ел қатты торығып, күй зе ліп тұрғанда Кербұқа деген домбырашы шығып: —Баласының өлімін домбырамен мен естіртейін,—деп дүйім жұртты өзіне қаратады. Ханның босағасына келіп, тізе леп оты рып бір күй бастайды. Бұл күйі құланның жүрісі мен ай бар шеккен сәтін суреттейді. Екінші күйін шалады. Бұл күйде хан баласының қаза болғаны анық айтылады. Сонда мұны түсін ген хан басын көтеріп: —Сенің мына күйің «Балаң өлді, Жошы хан» деп тұр ғой,— деп тіл қатады. Сонда Кербұқа: —Ей, тақсыр! Балаңыздың өлгендігін өз аузыңыздан естіп отырмын,—депті. Сонда, хан қатты қапаланып: «Қап, мен сөзден жығылдым. Қорғасынды домбыраның көмейіне құйың- дар! Домбырашыны айдаһар алдына апарып тастаңдар! Жы- лан жұтсын» деп бұйырған екен. Домбырашы жыланның ал- дында да күй тартады. Жылан күйге балқып, бауырын жазып, тұмсығымен, жұдырықтай алтынды күйшінің алдына домала- тып әкеп тастайды. Кербұқа өлімнен құтылып, еңіреген елдің батасын алып, олжаға батып, жөніне кетеді. жүктеу/скачать 1.63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|