«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының кітАп сериялАры
жүктеу/скачать 1.63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 57. «Сұр теке»
- 58. «Мұңлық—Зарлық»
| 56. «Жаңылтпаш сайқал» (бәдік күй)
Ертеде бір қыз бен жігіт домбыра тартысады. Бірін-бірі жеңе алмайды. Бірінің күйін бірі қайыра тартып ұзақ жауаптасады. Ақыры қыздың күйі артыла бастайды. Сонда жігіт: —Мен бір «Жаңылтпаш сайқал» деген күй тартамын. Соны қайталасаң, жеңесің,—деп күй тартады. Тартқанда саусағы- мен «сенікі анау, менікі мынау» деп көрсетіп тартады. (Бұл өзі ұят күй ғой.) Қыз жұрттың көзінше әлгінің қол қимылын қайталай ал майтын болған соң, домбыраны тастап, бетін ба- сып шығып кетіпті. 57. «Сұр теке» Баяғыда бір мерген болыпты. Бір күні баласын аңға ертіп шығады. Баласына: —Сен мына ну тоғай, қалың қурайдың ар жағына өтіп, аң болса бері айда,—дейді. Бала тапсырманы орындау үшін тонын теріс айналдырып киіп, тоғайды аралап, қалың қурайдың арасымен келе жат қан- да, аңдып отырған әкесі «теке екен» деп атып жібереді. Жетіп келсе, баласы өліп жатады. Сонда: Қалың қурай, сұр теке, Мені алмадың, қу теке,— деп зар еңіреп тартқан күйі екен... 58. «Мұңлық—Зарлық» Ертеде, қылышынан қан тамған қаһарлы ханның жал- ғыз қызы бойжеткенде бір кедей жігітке ғашық болып, кө- ңіл қосып жүреді екен. Мұны біліп қойған хан жігітті дар ға 5-136 66 күй аңыздар астырады. Жігіт өлгеннен кейін қыз мезгіліне жетпей бір ұл, бір қыз табады. Көп көзінен, ел сөзінен сескенген хан жаман атқа қалмаудың амалын іздеп, қос бүлдіршіннің көзін жоюды астыртын Мыстан кемпірге тапсырады. Мыс- тан кемпір өмірге жаңа ғана келген сәбилерді көз көрмес, құлақ естімес жерге апарып, биік өскен жап-жасыл ағаштың басына қызды шығысқа, ұлды батысқа қаратып іліп кетеді. Нәрестелердің көз жасы тамған ағаш бұтақтары суалып, қуара бастайды. Қос жүрек соғуын тоқтатқанда, бәйтерек те өсуін доғарады. Ел ішіндегі өсек сөз, өтірік-өкпеге шыдамаған патшаның қызы егізін іздеп жолға шығады. Бармаған жер, баспаған тауы қалмайды. Күлкісіз күндер, ұйқысыз түндер, арманмен айлар, жылаумен жылдар өтеді. Қатты шаршап, діңкесі қатқан қыз әбден қурап, қабығы түсіп, шіруге айналған биік ағаштың түбіне келіп қисаяды. ұйықтап кеткен соң, оны бір сүйкімді саз, сиқырлы әуен оята- ды. Құлақ түріп, тың тыңдаса, «ән салып» тұрған қасындағы биік ағаш екен. Қыз күндіз қос бүлдіршінін іздеп, түнде осы «әнші» ағаштың түбіне келіп, неше түрлі әуез естіп, көңіл жұбатып, тынығып жүреді. Бір күні айналаға көз салмақ болған қыз ағаштың басы- на шығамын деп оны құлатып алады. Бірақ көп ұзамай са- мал соғып, «әнші» ағаш қайта зарлай жөнеледі. Қыз оның құпясын білмек болып, тексереді. Ағаш жуан түбінен басы- на дейін қуыс екен. Жіңішке басының екі жағында бұтақтан бұтаққа ке рі ліп қалған ішектерді көреді. Бұл—қыздың екі баласынан қал ған жұрнақ еді. Батыс жағындағы ішек бос- тау, ал шығыс жа ғын дағы ішек қатты тартылыпты. Егізінің өлімінен хабары жоқ қыз, енді ағаш неге ән салатынын түсінеді де, өзі де қуыс ағаш жасап алып, манағы екі ішекті соған тағады. Шертіп көрсе, үні жүрегіне жақын, жаны- на жайлы естіледі. Қыз бай ғұс бостау тартылған ішекке үні мұңды шығатындықтан, «ұлым — Мұң лық», ал ащы, тым зарлы шығатындықтан, қатты тартыл ған ішекке «қызым - Зарлық» деп ат қойып, күндіз-түні қолы нан тастамай күй шығарып, ел кезіп, егізін іздеп кеткен екен... |