Международный научный журнал №7(100), часть «Научный Фокус» ноября, 2023 Международный современный научно-практический журнал Научный Фокус

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
137 
ODAM SAVDOSINING SALBIY OQIBATLARI 
Rejepbayeva Aygul Zokirboy qizi 
O‘Zmu Jizzax filiali “Oila Psixologiyasi” yo‘nalishi 2-kurs talabasi 
Annotatsiya: Mazkur maqolada odam savdosi xaqida umumiy tushunchalar, uning 
ko‘rinishlari, insoniyatga salbiy ta’siri va uning oldini olish borasidagi fikrlar keltirilgan. 
Kalit so’zlar: Odam savosi, o’g’irlik, firibgarlik, aldash, majburiy mehnatga jalb 
qilish, erksizlik, qullik, ozodlik, qonun hujjatlari, aybdor shaxslar, kuch bilan tahdid qilish, 
majburlash. 
Inson bioijtimoiy mavjudot. U qaysi davrda, qaysi jamiyatda yashamasin har doim 
erkinlikka intiladi, mustaqil qaror qabul qilishni, jamiyatdagi o‘rnini oʻzi belgilashni 
xohlaydi va bularni oʻzining asosiy huquqlaridan deb biladi. 
Afsuski, bu huquqlarni poymol qiluvchi eng xavfli tushuncha bu odam savdosidir! 
Bugungi kunda yer yuzida qullar qolmagan. Hamma hur va ozod. Payg‘ambarimiz 
(sollallohu alayhi va sallam) hadisi shariflarida ozod odam bolasini sotish qattiq 
qoralangan: Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qilingan, yuqorida ham 
keltirganimiz hadisda: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Alloh taolo “Men qiyomat 
kuni uch toifaning xusumatchisi bo‘laman: Men bilan ahd berib, keyin aldagan 
odamning, hurni sotib, bahosini yegan odamning va odam ishlatib, haqini bermagan 
odamning, deydi” dedilar”. 
Chet ellarga ishlash uchun ketganlarning ko‘plarini odam savdosi qurboni 
bolibqolganini eshitib qolyapmiz. Qulning orzusi bitta – ozodlikka chiqish bo‘lgani 
singari, o‘sha sotilgan insonlar ham kecha bo‘lsin, kunduz bo‘lsin, tutqunlikdan qutulib, 
o‘z yurtiga qaytish chorasini qidirishadi. 
Odam savdosi o‘zi nima? 
Odam savdosi — kuch bilan tahdid qilish yoki kuch ishlatish yoxud 
majburlashning boshqa shakllaridan foydalanish, o‘g‘irlash, firibgarlik, aldash, 
hokimiyatni suiiste’mol qilish yoki vaziyatning qaltisligidan foydalanish orqali yoxud 
boshqa shaxsni nazorat qiluvchi shaxsning roziligini olish uchun to‘lovlar yoki 
manfaatdor etish evaziga og‘dirib olish yo‘li bilan odamlardan foydalanish maqsadida 
ularni yollash, tashish, topshirish, yashirish yoki qabul qilish. 
Odam savdosi oʻzi nima ekanligi haqida barchamiz bir qadar tasavvurga ega 
bo‘ldik, ammo uning baʼzi nomaʼlum va g‘ayriinsoniy koʻrinishlari xam borligini 
eshitganlar oramizda koʻp emas. Savdo degan soʻz bilan kelgan ushbu atama odamda 
pul yoki biror moddiy manfaat ustiga qurilganlik tasavvurini uygʻotadi, lekin odam 
savdosi har doim ham moddiy manfaatlarni koʻzlagan holda amalga oshirilavermaydi. 
Odam savdosi majburiy mehnat, majburiy nikoh, jinsiy zoʻravonlik, odam tana 
aʼzolarining ekstraksiya qilinishi, surrogatsiya, bolalar savdosi kabi koʻrinishlarga ega. 
Bundan tashqari odam savdosining boshqa shaxs nomidan majburiy harbiy xizmatga 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
138 
yollash, notinch hududlarda portlatuvchi moddalar oʻrnatib, aholi gavjum joylarda tirik 
qurolga aylantirish, ota-onasining qarzini undirish yoki pul talab qilish maqsadida 
farzandlarini oʻgʻirlash, labaratoriyalar va tibbiyotda tajriba oʻtkazish uchun 
foydalanish kabi koʻrinishlarda ham mavjud. Baʼzan esa oʻta qashshoqlik yoki moddiy 
manfaatni koʻzlab ota-onalarning oʻzlari ham bolalarini odam savdosining murgʻak 
qurboniga aylantirib qoʻyadilar. 
Odam savdosi bir shaxs tomonidan bajarilmaydi. Birgina inson tana aʼzolarining 
noqonuniy savdosi jinoyati yollovchi, tashuvchi, tibbiyot xodimi, vositachi va xaridor 
(transplantatsiyaga muhtoj bemor) ishtirokida amalga oshadi. Bunda jinoyat amalga 
oshishigacha boʻlgan jarayonlarda ishtirok etgan barcha shaxslar jinoiy javobgarlikka 
tortiladi. Eng qizigʻi shundaki, odatda yollovchi shaxs yoki jismonan tutqinlikka olishga 
layoqatli, yoki kuchli psixologik taʼsir oʻtkazuvchi mutaxassis boʻlishi ham mumkin. 
Eng achinarli yana bir koʻrinishi, inson organlarining transplantatsiya qilinish yoʻli 
bilan emas, tashuvchi transport sifatida foydalanilishidir. 
Odam savdosi mamlakat ichida yoki chet davlatlarda sodir boʻlishi mumkin. 
Odam savdosiga qarshi maqsadli chora-tadbirlarni ishlab chiqish va taʼsirini 
oʻlchashda duch kelinadigan eng katta muammolardan biri uning koʻlami va 
qurbonlarning holati bilan bogʻliq ishonchli va sifatli maʼlumotlarning yetishmasligidir. 
Bor maʼlumotlarning asosiy manbalari ham aniqlangan qurbonlar tomonidan taqdim 
etilgan real voqeliklarga asoslanadi. Ushbu maʼlumotlar huquqni muhofaza qilish 
organlari, sud tizimi, jabrlanganlarni himoya qilish va yordam koʻrsatish bilan 
shugʻullanuvchi davlat va nodavlat tashkilotlar, ommaviy axborot vositalari tomonidan 
toʻplanadi. 
Ishonchli manbalar shuni koʻrsatadiki, jabrlanganlarning koʻp qismi har doim 
ayollar boʻlgan, chunki odam savdosi avvaldan jinsiy ekspluatatsiya uchun sotilgan 
ayollarni qamrab oluvchi jinoyat turi sifatida koʻrilgan. Vaqt oʻtishi bilan erkaklarning 
ham bu illat qurboniga aylanishi foizlarda oʻsib bormoqda. Qullikning bu zamonaviy 
koʻrinishi keng tarqalishi boʻyicha Ekvatorial Gvineya, Eron, Shimoliy Koreya, Markaziy 
Afrika Respublikasi, Suriya, Jazoir, Rossiya, Zimbabve, Liviya va Venesuala davlatlari 
eng yuqori koʻrsatkichlar bilan roʻyxat boshida turibdi. Yer yuzida har yili 3 milliondan 
45 milliongacha odam kontrabandasi holatlari uchramoqda. Bu qurbonlar “odam 
savdogarlar”iga yiliga 200 milliard dollarga yaqin “foyda” keltirmoqda. Ammo 
insoniyatgachi? 
Soʻzimiz oxirida shuni eslatib oʻtmoqchimizki, odam savdosi yosh, irq, jins, millat, 
elat tanlamaydi.Oson, qing‘ir va noqonuniy yo‘llar bilan pul topmoqchi bo‘lgan ,ayniqsa 
chet ellarda ulkan boyliklar ilinjida yurgan ayrim insonlar ularning o‘ljasiga aylanib 
qolishi mumkin. Odam savdosi qurboniga aylanmaslik, qalban va aqlan ozod bo‘lish 
uchun ogoh bo‘laylik. 

Международный научный журнал № 7(100), часть 2 
«Научный Фокус» ноября, 2023 
139 

жүктеу/скачать 4.01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: