Мәлік Ғабдуллин Қазақ халқының ауыз әдебиеті
жүктеу/скачать 2.53 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Өтірік өлеңдер Қазақтың ертедегі салты бойынша, ойын-сауық кездерінде айтылатын өлеңнің бір түрі – өтірік өлең. Бұл алуандас өлеңдер күлкілі, қызықты сюжеттерге құрылады. Өтірік өлеңдерді айту оңай болғанымен, шығаруы оңай емес. Ол ақыннан ақындық өнерді керек етумен қатар, фантазияның мол болуын қажет етеді. Өйткені өтірік өлең, оның сюжеті қиыннан құрастырылуды, түймедей нәрсені түйедей етіп, болмаса, керісінше, түйедей нәрсені түймедей етіп көрсетуді тілейді. Бұл өлеңдерде суреттелетін нәрселердің бәрі адамның көз алдындағы заттардан, нақтылы шындықтан, жалпыға түсінікті көріністерден алынады. Бірақ олардың ісі, қарым- қатынасы, атқаратын қызметі шындыққа келмейтін, адам сенбейтін жағдайда болуы керек. Сонда ғана ол өтірік өлеңдік дәрежесіне жетеді. Өтірік өлеңдер әрқашан да күлкілі, қызықты болып келеді. Өтірік өлеңдер айтайын деген ойын, суреттейін деген көріністерін тыңдаушыға әсірелеу, бейнелеу, шендестіру арқылы жеткізіп отырады 46 . Осы ретпен ол неше түрлі картиналар, образдар жасайды. 46 Б.Шалабаев. Қазақ әдебиетінің тарихы, 1том, 1948ж, Алматы. Жоғарыда айтылғандарға дәлел ретінде қазақтың ертеден келе жатқан өтірік өлеңдерінен екі-үш мысал келтірейік: Бір қоянды міндім де аспанға ұштым, Екпініне шыдамай жерге түстім. Алты күндей ақ боран соғып еді, Жалғыз қурай түбіне ас қып іштім. Дүниенің ауыры үрген қарын, Жалғыз өзім көтердім соның бәрін. Алты атанға үш төстеп артып едім, Көтере алмай жығылды атандарым. Аспанға алты жерден тіреу қойдым, Той қылып мың масаны сонда сойдым. Жүрегін біреуінің төрт бөліп жеп, Нансаңыз өмірімде бір-ақ тойдым! 47 – Бұл келтірілген мысалдарда суреттелген көріністердің бәрі де әсірелеу, шендестіру ретімен берілген. Бір нәрсені екіншісіне салыстыра отырып әдемі образдар жасаған. Сонымен қатар нақтылы шындықтан алынған жанды-жансыз деректерді тыңдаушыға қызық, күлкі түрінде жеткізген. Бұлардың бәрін жыршы-ақын өз атынан, өзін қатыстыра айта отырып, адам сенбестік күлкілі әңгімелер тудырған. Нақтылы деректерді мол шеберлікпен үдеген фантастикалық дәрежеге жеткізу, адамның ойына келмейтін «өтірік» әңгімеге айналдыру қазақ ауыз әдебиетіндегі өтірік өлеңдер түрінің негізгі бір ерекшелігі болып табылмақ. жүктеу/скачать 2.53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|