Бақылау сұрақтары:
Тік ағынды клапандардың негізгі элементтер;
Компрессорды пайдалану кезінде клапандардың жұмыс істемеу себебі;
Екі бет арасындағы қашықтықты өлшеуге арналған құрал;
Күрделі жөндеу кезінде цилиндрлер мен корпустарды толық гидравликалық сынау мерзімі;
6.5. Поршеньдер мен поршенді сақиналарды реттеу
Ең үлкен тозуға поршень сақиналары жатады. Поршеньді машиналарды жөндеу кезінде поршеньдер мен поршеньді сақиналардың жай-күйін тексереді. Тексеру кезінде поршеннің, оның көтергіш бетінің жай-күйін, штокқа бекітілуін, жыралардың өндірілуін, поршень сақиналарының жай-күйі мен тозу дәрежесін тексереді (сурет 6.13-6.16). Жыл сайын 5,0МПа астам қысым кезінде, ал күрделі жөндеу кезінде - 5,0МПа дейін жұмыс істейтін поршеньдерді бақылайды. Поршеньдерді жарамсыз ету белгілері құйма бетінің 10%-дан астамын құрайтын алаңда балқытылған немесе тасталған баббиті бар учаскелердің болуы, тұйық контуры бар сызаттар болып табылады.
|
Сурет 6.13. Сақиналарды тесеру: 1-сақина, 2-поршень 3-щуп
|
|
|
|
Сурет 6.14. Сақинаның саңылауын тексеру: 1-блок 2-шпилька, 3-шайба 4-гайка 5сақина 6-щуп
|
Сурет 6.15. Сақиналарды жинап поршенді гильзаға отырғызу:
|
|
Сурет 6.16. Поршеньді люфт тексеріп жатыр
|
Құю қабатының радиалды қалыңдығы бастапқы қабаттан 60% дейін төмендемеуі тиіс. Поршенді гайкалардың немесе құма бітеуіштереінің Бұзылуына жол берілмейді тіркеу поршеньді гайкалар немесе бітеуіш құйылған поршень, люфт поршень арналған штоке, саңылаулары беті, дәнекерлеу тігіс, қол үзуге түптің поршень жылғы қаттылық. Жылжымалы поршеньдің көтергіш бетінің баббит құюының тозуын поршень мен цилиндрдің айнасының арасындағы саңылауды щуппен жоғарғы бөлікте өлшеу жолымен анықтайды. Поршень денесінің үстінен шығып тұратын баббит қабатының қалыңдығы 0,2-0,5мм кем болмауы тиіс. Баббит қабатының қалыңдығы оны балқытумен қалпына келтіргеннен және механикалық өңдеуден кейін шамамен 0,0015D құрауы тиіс. Поршень мен цилиндр арасындағы ең жоғары рұқсат етілген саңылаулар 6.6 кестеде келтірілген мәндерден аспауы тиіс. Саңылауларды иінді біліктің бұрылу бұрышының әрбір 900бұрышы арқылы өлшеу керек. Бұл ретте шток крейцкопфпен қосылуы тиіс. Цилиндрді немесе цилиндрлі төлкені кеңейткен кезде поршеньді әдетте ауыстырады.
Кесте 6.6
Поршень мен цилиндр арасындағы саңылаулар диаметрлері (мм)
Цилиндр диаметрі, мм
|
Монтаждау,
мм
|
Пайдалану кезіндегі шегі
|
Көлденең саты
|
Тік саты
|
100 – 150
|
0,15 тен 0,25дейін
|
0,80 – 1,20
|
-
|
150 – 300
|
0,25- 0,45
|
1,2 – 2,0
|
1,0 – 1,4
|
330- 400
|
0,45 – 0,60
|
2,0 – 2,6
|
1,4 – 1,6
|
400 – 550
|
0,6 – 0,85
|
2,6 – 3,6
|
1,6 – 2,0
|
550 – 700
|
0,85 – 1,00
|
3,6 – 3,8
|
2,0 – 2,2
|
700 – 850
|
1,0 – 1,30
|
3,8 – 4,3
|
-
|
850- 1000
|
1,3 – 1,50
|
4,3 – 4,6
|
-
|
Крейцкопфсыз машиналарда поршеннің бағыттаушы бөлігі және тесігі тозады немесе оның отырғызылуын әлсіретеді. Бағыттаушы бөлігі тозған кезде поршень ауыстырылады. Жөндеу кезінде поршень саусағының тесігін станокта дайындайды немесе арнайы бұрандамен өрістетеді. Жаңа тесік бойынша поршень саусағын қиыстырады. Поршеньдің бетінде жұмыс істеу барысында шашырау және ысқылау шығаратын металдың тиюі мен іздері пайда болуы мүмкін. Жылжымалы поршеньдерде тірек бетінің тозуы орын алады. Жөндеу кезінде тірек бетін балқытады және оны цилиндрдің ішкі бетіне қиыстырады.
Поршень сақиналарының жай-күйін бақылау үшін олардың бетін көзбен шолып қарайды, сақиналардың радиалды тозуын және олардың құлыптарындағы саңылауды анықтайды. Тозуы бастапқы қалыңдығының 30% асатын поршень сақиналары ауыстыруға жатады. Сақиналардың жұмыс бетіндегі сызаттарды алып тастау және тегістеу қажет. Сақиналардың жұмыс бетінің сыртқы жиектері өткір болуы тиіс. Жиектерін радиуспен немесе фаскамен 0,1 мм-ден аспайтын етіп жабуға жол беріледі. Жарықшақтар, раковиналар, сырғу түстері, шеткі беттерде және сыртқы цилиндр бетінде сақиналарды түзетін бағыт бойынша радиалды кедір-бұдырлыққа жол берілмейді. Поршень сақинасының цилиндрдің айнасына жанасу сапасын және сақинаның құлпындағы жылу саңылауынцилиндрден поршень алынған кезде сақинаны цилиндрге орнату кезінде анықтайды. Цилиндрдің айнасы мен оған салынған поршень сақинасының арасында доғадағы 450-ден аспайтын екі орыннан аспайтын және құлыпқа 300-ден жақын емес. Мынадай өлшемдегі радиалды саңылау рұқсат етіледі: диаметрі 150мм-ге дейін болғанда 0,03мм; диаметрі 150 – 400мм - 0,05мм; 400мм - ден астам-0,7мм.
Поршень сақиналарының серпімділігін арнайы нақыштау арқылы сақинаның ішкі бетін кесу арқылы арттыруға болады. Кертпенің биіктігі сақинаның биіктігінен аз болуы тиіс. Кесуді сақинаның 2/3 ұзындығында жүргізеді; сақинаның шетікесілмейді. Кертпені тек бір жапсырма қырымен жүргізу керек; екіншісі кертпелер арасында тең аралықтарды қамтамасыз ету үшін қызмет етеді[5].
Кесте 6.7
Поршень жырасындағы поршень сақинасының бату тереңдігі
Цилиндрдиаметрі,мм
|
100 -150
|
150 – 200
|
200 - 300
|
-300 - 400
|
400 - 600
|
Бату тереңдігі,м
|
0,45 – 0,60
|
0,67 – 0,85
|
0,85 – 1,20
|
1,20 – 1,50
|
1,50 – 1,80
|
Сақиналарды шешу және поршеньге кигізуді жеңілдету үшін әдетте жұқа табақты болаттан жасалған бағыттаушы пластинкалар қолданылады.
|
Сурет 6.17.Поршень сақиналарын қысып құрастыру
|
Поршеньге сақиналарды олардың құлыптары бір түзуде болмайтындай етіп орнату қажет. Поршеньді цилиндрмен құрастыру кезінде поршеньді сақиналарды қысу үшін әртүрлі құрылғылар қолданылады: тартпа қамыттар, бағыттаушы сыналы тығындар (сурет 6.17). Цилиндрді поршень тобын құрастыру кезінде поршень шеткі мен цилиндрдің қақпақтары арасындағы желілік өлі кеңістікті тексереді және реттейді. Цилиндрдің артқы қуысындағы сызықтық өлі кеңістік алдыңғы қуысына қарағанда 0,5-1мм артық болуы тиіс. Желілік өлі кеңістіктің шамасын шток құйрығының астына крейцкопфтың шөгісіне орнатылатын дистанциялық шайба қалыңдығының өзгеруімен немесе штоктың крейцкопфпен бұрандалы жалғауы кезінде поршеньмен бірге бұрандалы төлкелердегі штоктың айналуымен реттейді. Бұл ретте цилиндр қуысы бойынша Өлі кеңістік қайта бөлінеді. Баспалдақтың өлі кеңістігін реттеу үшін тұтас алғанда цилиндр мен қақпақтың арасындағы төсемнің қалыңдығын өзгерту немесе қақпақтың фланецінің шетін жону қажет.
Сызықтық өлі кеңістіктерді реттегеннен кейін цилиндр айнасының сатылы мұрындарын жою үшін поршень сақиналарының ауысуын тексереді. Сақинаның жиегі цилиндрдің айналарының шегінен 2-3мм шығуы тиіс.
Поршень сақиналары жоғары серпімді қасиеттері бар және тозуға төзімді шойыннан жасалады. Осы шойыннан құйылған сақиналы цилиндр сыртқы және ішкі жағынан токарлық станокта тігіледі және одан станокта жеке сақиналарды кеседі. Содан кейін әрбір сақинада құлып қажетті пішінін егеді. Шығыршықты тексеру плитасында бояу бойынша аралау сапасын тексере отырып, бүйірлері бойынша егеді. Тексерілген және қыздырылған сақиналар арнайы құралдарды қолдана отырып, жөнделген жыраларға поршеньге орнатылады. Содан кейін қуыс қуысының көмегімен шеткі саңылауларды жыралар бойынша тексереді. Поршень сақиналарының жаңа жиынтығын орнату кезінде бос жүрісте және мол майлауда олардың жұмыс істеуіне қол жеткізіледі. Жұмыс істеу ұзақтығын дайындаушы зауыт анықтайды. Поршень сақиналары іске қосылғаннан кейін машинаны жүктемемен жүріске жібереді[3].
Жалпы мақсаттағы компрессорлардың штоктары 30, 35, 40, 45 маркалы көміртекті құрылымдық болаттан жасалады. Сальникті тығыздаудың қалыпты жұмысы үшін штоктар HRC52-62 қаттылығына дейін беттік беріктендірумен, кейіннен тегістеумен және Rа 0,125 кем емес тазалыққа дейін жылтыратумен дайындалады.
Штоктағы поршеньді қондыру тығыздығын тексеру гайкаларды сынамалы созумен жүргізіледі, гайканың тоқтатқыш құрылғыларының бүтіндігін тексереді. Поршень мен крейцкопфтің тірек бетінің тозуына қарай поршень жүрісі шегінде оның бойлық осінің бойымен штоктың соғылуы туындайды. Соғуды бақылау көлденең және тік жазықтықтарда сағат типіндегі индикаторлармен. Поршеньнің қысымы мен жүрісіне байланысты пайдалану кезінде штоктың шекті соғылуы 6.8-кестеде келтірілген.
Кесте 6.8
Шток соғуының шекті мәндері
№
|
Цилиндрдегі рұқсат етілген қысым
|
Штоктың соғылуы, мм
|
1
|
Поршень барысында 1,5 МПа-ға дейін 450 мм-ге дейін
|
0,30
|
2
|
Поршень барысында 1,5 МПа-ға дейін 450 мм-ге дейін
|
|
3
|
Поршень барысында 450 мм астам 1,5 МПа дейін
|
0,45
|
4
|
1,5 МПа - дан 15,0 МПа-ға дейін
|
0,20
|
5
|
Металл штокпен жұмыс істегенде 1,5МПа астамтығыздағыш элементтермен
|
0,10
|
6
|
Металл емес штоктың жұмыс істегенде 10МПа астам тығыздағыш элементтермен
|
0,08
|
Пайдалану процесінде шток бетінің жай-күйін бақылау қажет. Штоктың үстіңгі бетінде, бұрандасында немесе галтелінде жарықшақтар; бұранданың деформациялануына, үзілуіне немесе майыстырылуына жол берілмейді. Шаршау жарықтары пайда болуы мүмкін ең ықтимал орындар - галкалық өту, ойма, тегіс сальник бөлігі, берік бұрғы. Жарықтар, әдетте, сыртқы бетінен дами бастайды.
Жарықтарды анықтау үшін дефектоскопияның физикалық әдістері ұсынылады: магниттік әдістермен бұранданы және барлық галтелді өтпелерді, ультрадыбыстық әдіспен - артқы және сальникті бөліктерді, сондай–ақ поршень денесінің бөлігін және штоктың тіреуіш бұрышын бақылайды. Жарықтары бар штокты пайдалануға жол берілмейді. Пайдалану барысында штоктың сальникті бөлігі тозады, соның салдарынан штоктың геометриялық нысаны бұрмаланады. Тозу шамасын оның жұмыс бөлігіндегі шток диаметрінің микрометражы және алынған деректерді диаметрдің бастапқы мәндерімен салыстыру жолымен анықтайды[3].
Құрастырушы бойымен сопақтықтың және өлшемдердің айырмасының шекті мәндері, сондай-ақ штоктың рұқсат етілген тозуы 6.19-кестеде келтірілген.
Кесте 6.9
Шток нысанының рұқсат етілген ауытқулары
Шток диаметрі,
мм
|
Цилиндрдегі артық қысымдағы сопақтыққұрайтын осьтің бойымен және өлшеулердің айырмасының шекті мәндері, (мм)
|
Штоктің қайта тегістеуге дейінгі рұқсат етілген тозуы, мм
|
5МПа дейін
|
5МПа,астам
|
60 – 90
|
0,10
|
0,05
|
0,4
|
90 – 120
|
0,15
|
0,08
|
0,5
|
120 – 180
|
0,30
|
0,15
|
0,8
|
180 – 220
|
0,45
|
0,20
|
1,0
|
Штоктардың үстіңгі қабатының қалыңдығы шағын болғандықтан және штоктарды ағызу кезінде жойылуы мүмкін болғандықтан жөндеу кезінде штоктарды нығайту қажет. Бұл операцияны қажетті тереңдік пен беттің тазалығына сальникті элементтердің тозуын компенсациялайтын тілік сақиналардың радиалды саңылаулары (0,02 – 0,03)D құрауы тиіс. Сальникті сақиналарды жарықтар немесе сынулар анықталған кезде, оның номиналды радиалды қалыңдығының 30% асатын тығыздағыш элемент тозған кезде ауыстыру қажет, төзімді беткі қабатын алуға мүмкіндік беретін роликтермен механикалық тәсілмен орындауға болады. Роликтермен қаптауды қолдану штоктарды тегістеу қажеттілігін болдырмайды[3].
Жыл сайын жөндеу кезінде 5,0МПа жоғары қысым кезінде жұмыс істейтін штоктың тығыздалу жағдайын тексереді; элементтердің жарылуы немесе сынуына жол берілмейді. Нығыздаушы элементтің тозуы оның номиналды радиалды қалыңдығының 30%-ынан аспауы, ал шток пен металл емес нығыздаушы элементтері бар штокті нығыздаудың қорғаныш сақинасы арасындағы саңылау 0,1мм-ден аспауы тиіс. Сальникті сақиналардың штокқа жанасу сапасын бояу бойынша немесе штокқа жұмсақ қарындашпен салынған ойықтарды жуу бойынша тексереді. Сақина білезік серіппесімен жиналған штокқа орнатылуы және осьтің айналасында бірнеше рет бұралуы тиіс. Сақина мен шток бетінің жанасу ауданы контактінің жалпы бетінің кемінде 80% құрауы тиіс. Бояу бойынша тексеру ұзындығы 10мм доғада немесе 10х10мм квадратта кемінде екі дақ беруі тиіс.
Сальникті элементтердің тозуын компенсациялайтын тілік сақиналардың радиалды саңылаулары (0,02-0,03)D құрауы тиіс. Сальникті сақиналарды жарықтар немесе сынулар анықталған кезде, оның номиналды радиалды қалыңдығының 30% асатын тығыздағыш элемент тозған кезде ауыстыру қажет. Сальниктердің білезік серіппелері нығыздамалық сақиналардың олармен тартылған элементтерінің штокқа нығыз жанасуын қамтамасыз етуі тиіс. Сақиналарды әрбір камераға қосынды осьтік саңылауы 0,05-0,10мм орнатылады, ол камераны және нығыздаушы элементтерді бақылау плитасына орнату кезінде щуппен тексереді. Егер саңылау рұқсат етілгеннен аз болса, сақиналардың бүйір беті қажетті шаманы алғанға дейін плитамен сүртіледі, ал егер көбірек болса – сальник камерасының еркін шетін сүртеді. Әрбір жұп сақиналарды бір-біріне қатысты штифтпен тілік сақиналардың бөліктерінің түйіскен жерлерінде саңылауларды өзара жабу үшін бекіту қажет. Бекітілген штифт элементтерінің біріне нығыз қондыру бойынша, екіншісі диаметрге 1мм саңылауы бар кіру керек[4].
Қысу фланецінің, сондай-ақ нығыздама тығыздау камераларының бетінде сызаттар, сынықтар жіберілмейді. Олар табылған кезде бөлшектер ауыстырылады. Егер жапсарлас камералардың бүйірлік жазықтықтарымен жанасатын камераның бүйірлік жазықтығының бетінде қысу фланеці, тығыздағыш немесе тұйықтағыш сақиналары жапсырманың іздері табылса, онда жапсырмасы бар барлық беттер түзетілуі тиіс. Түйіспелердің герметикалығын қамтамасыз ету үшін камералардың нығыздау беті мен қысу фланеці сүртіледі. Құйылатын беттердің параллельділігі 0,03мм-ден аспауы тиіс, бақылау плитасына тығыздау бөлшектерін орнату кезінде индикатормен бақылау жүргізіледі. Бүйірлік жазықтықтағы камералар мен басқыш әрекетіндегі фланецтің бір-бірінедұрыс кигізілгенін камера ішіне керосин құйып тексереді. Алғашқы бес минут ішінде керосиннің ағуы болмауы тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: |