Монография / Аида Сағынтаева, Әсел Қамбатырова, Лаура Қарабасова
жүктеу/скачать 2.17 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.1.1 Нюрнберг кодексі
| 7.1 Зерттеу әдебінің тарихи қырлары
Кез келген ғылыми пән секілді зерттеу әдебі де тұрақты даму үстінде болады. Зерттеу әдебінің негіздері мен принциптері тари- хи тұрғыдан әскери қылмыстар мен әдеп нормасының өрескел бұ- зылуына қатысты оқиғаларға жауап ретінде қалыптасқан. Биоәдеп саласының маманы Кэрол Левин айтқандай, зерттеу әдебі «дау-да- май кезінде туған» (Levin, 1988). Бұл бөлімде зерттеу әдебінің әле- уметтік ғылымдардың дербес саласы ретінде қалыптасуында тари- хи маңызды рөл атқарған екі құжатты қарастырамыз. 7.1.1 Нюрнберг кодексі Адамдардың қатысуымен жүргізілетін зерттеулердегі әдеп мәселесі алғаш рет медицина саласында қалыптасқан. Зерттеу әдебі мәселесі Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін на- цистік дәрігерлердің Нюрнберг сотынан кейін өзектілігін таныта бастады (Нюрнберг қ., Германия, 1947). Концлагерь тұтқындарын өлтіргені және олардың келісімінсіз зерттеу нысаны ретінде пайда- ланған адамгершілікке жатпайтын әрекеттері үшін нацисттік дәрі- герлер мен ғалымдар сотқа тартылды. Нюрнберг үдерісінің нәти- жесінде кодекс әзірленді. Ол медицина саласындағы зерттеулерге қатысушылардың құқықтары мен әл-ауқатын қорғауға бағыттал- ды. Аталмыш кодекс «Нюрнберг кодексі» деп аталды. Нюрнберг кодексінде медициналық эксперименттер мен ме- дициналық тәжірибе жүргізу үшін бекітілген 10 принцип бар 23 . Зерттеу әдебі тарихындағы алғаш рет орын алған Нюрнберг ко- дексі принциптерін әзірлеу идеясы адамдардың қатысуымен 23 Нюрнберг кодексінің орыс тіліндегі нұсқасын мына сілтеме арқылы табуға болады: https://european-court-help.ru/wp-content/uploads/2021/07/njurnbergskij-kodeks.pdf 156 Білім беру зерттеулеріне кіріспе: теория, әдістер және тәжірибелер жүргізілетін зерттеулерге байланысты адамгершілік, әдеп және заң мәселелерін қарастырудан туды. Аталмыш кодекс кейіннен адамдардың қатысуымен медициналық эксперимент жүргізудің әдеп нормалары мен стандарттарын әзірлеуге негіз болды. Бүгінде Нюрнберг кодексінің принциптері медициналық әдеп кодекстері- не дейін кеңейтілді 24 . Атап айтқанда, ол адамдардың қатысуымен жүргізілетін медициналық эксперименттерде көптеген халықара- лық және ұлттық заңнамалық актілерге негіз болды. 1964 жылы Нюрнберг кодексінің негізінде Хельсинки декларациясы қабыл- данды. Ол медициналық зерттеулердің халықаралық деңгейдегі әдеп ережелерін бекітті. Нюрнберг кодексінің көптеген принципі өзге де ғылым сала- ларында, оның ішінде әлеуметтік ғылымдарда да әдеп кодекстерін әзірлеуге негіз болды. Нюрнберг кодексі прициптерінің ішінде заманауи әдеп кодекстерінің және адамдардың қатысуымен жүр- гізілетін зерттеу ережелерінің құрамдас бөлігі болып табылатын басты үш принципті бөліп көрсету керек, олар: 1) ерікті келісім; 2) зерттеу пайдасы мен тәуекелдің арақатысын талдау және 3) келе- шектегі салдарын ескермей зерттеуге қатысудан бас тарту құқығы (7.1-суретті қараңыз). Нюрнберг кодексінің аталған үш принципі нені білдіреді? Толығырақ қарастырайық. 24 Мысалы, қараңыз: Сарымсакова Б. Е., Розенсон Р.И., Баттакова Ж. Е. (2007). «Руководство по эти- ке научных исследований» (методические рекомендации). Казахская государственная медицинская академия: Астана. http://www.rcrz.kz/docs/etic/23..pdf |