Морфология (сарф) – сөздердің септелуі мен жіктелуін
жүктеу/скачать 0.81 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Лафиф
- Лафиф ـيـ
- Мултавий
- Мултавий ـيـ
- ЕКІНШІ БАП
- Сахих
- Музаъаф
- Мисалو
Ажваф ـيـ:أَرَابُ يُرِيْبُ масдары اِرَابَةٌ адамды күмандандыру.
Барлық жіктелулер мен эълалында – أَقَامَ يُقِيْمُ эълалына ұқсас болып келеді. Нақис: أَهْدَى يُهْدِى масдары اِهْدَاءٌ сыйлау (біреуге), Меккеге құрбандық жіберу. اِهْدَاءٌ негізінде اِهْدَاىٌ. ـيـ әрпі һамзаға өзгертілген.
أَهْدَى негізінде أَهْدَيَ болған, يُهْدِى - يُهْدِيُ , مُهْدٍ – مُهْدِيٌ. Олардың эълалдары رَمَى يَرْمِى رَامٍ эълалына ұқсас. مُهْدًى негізінде مُهْدَيٌ. Эълалы مَرْمًى эълалына ұқсас. Лафиф:أَرْوَى يُرْوِى масдары أِرْوَاءُ сусын ішкізу, шөл қандыру. أَرْوَى يُرْوِى مُرْوٍ مُرْوًى لَم يُرْوِ لا يُرْوِى أَرْوِ لِيُرْوِ لا تُرْوِ مُرْوًى. Барлық ережелерде أَهْدَى يُهْدِى сөзімен ұқсас келеді.
أَحْيَى يُحْيِى مُحْيٍ مُحْيً لَم يُحْيِ لا يُحْيِى أَحْيِ لِيَحْيِ لا تُحْيِ مُحْيً. Эълалы أَهْدَى يُهْدِى эълалына ұқсас.
أَوْصَى يُوصِى مُوصٍى مُوصًى لَم يُوصِ لا يُوصِى أَوْصِ لِيُوصِ لا تُوصِ مُوصًى. أِيْصَاءٌ негізінде أِوْصَايُ болған. مِيْجَاءٌ сияқты.
أَيْدَي يُوْدِي مُودٍ مُودًى لَم يُودِ لا يُودِي أَيْدِ لِيُودِ لا تُوْدِ مُودًى. يُودِي негізінде يُيْدِيُ болған. ـيـ сүкунды, ал оның алдында замма келген, ـيـ әрпі و әрпіне өзгертіледі: يُوْدِيُ. Замма ـيـ үшін айтуға қияндық туғызады, оның заммасы түсіріледі.
مُودًى مُودَيَانِ مُودَوْنَ مُودَاةٌ مُودَاتَانِ مُودَيَاتٌ مُودًى مُودَيَانِ مُودَوْنَ مُودَيَةٌ مُودَيَتَانِ مُودَيَاتٌ
أَيْدَى мажхулы: أُودِيَ. أَيْدَى бұрынғы алғашқы қалпына келтіріледі: أَيْدَيَ. Соңғы әріптен бұрынға әріпке кәсра қойылады:أَيْدِيَ . оның алдында келген әр әріпке замма қойылады: أُيْدِيَ. ـيـ сүкунды, оның алдында замма келген, ـيـ әрпі و әрпіне ауыстырылады – أُودِيَ: أُودِيَ أُودِيَا أُودُوا أُودِيَتْ أُودِيَتاَ أُوْدِيْنَ أُودِيْتَ أُودِيْتُمَا أُودِيْتُم أُودِيْتِ أُودِيْتُمَا أُودِيْتُنَّ أُودِيْتُ أُودِيْنَا.
ЕКІНШІ БАПЕкінші бабы нда екінші әріп екіленген болады: فَعَّل يُفَعِّلُ. Масдарының 5 қалыбы бар: تَفْعِيلٌ تَفْرِيحٌ қуандыру; تَفْعِلَةٌ تَسْوِيَةٌ теңестіру, салыстыру; تَفْعَالٌ – تَكْرَارٌ, бұл қалыпта екінші және үшінші әріптер бірдей; فِعَّالٌ كِذَّابٌ өтірік деп білу; مُفَعَّلَةٌ مُمَزَّقَةٌ жырту. Бұл бап мыналар үшін қолданылады: 1) етістіктің көптік мәнін көрсету: طَوَّفَ زَيْدٌ Зайд көп рет тауаф етті (Каабаны айналды); 2) фаъилдың көптік мәнін көрсету үшін: مَوَّتَ الاِبِلُ (көп) түйелер қырылып қалды; 3) мафъулдың көптік мәнін көрсету үшін: غَلَّقْتُ الاَبْوَابَ мен көп есіктерді жаптым; 4) мафъулдың масдарға қатысын білдіру үшін: فَسَّقْتُ زَيْدًا мен Зәйдты күнәһар деп таптым; 5) сабақты етістік жасау үшін: فَرَّحْتُ زَيْدًا мен Зәйдты қуандырдым; 6) терістік мәнін, бір нәрсенің, қандай да бір сапаның жойылғанын білдіру үшін جَلَّدْتُ الْبَعِيرَ мен түйенің терісін сыпырдым (جِلْدٌ – тері, ауд. еск.); 7) фаъил муштак минхуға (туынды сөздің түбірі) сай келуі үшін: وَرَّقَتِ الْشَّجَرَةُ ағашта жапырақтар пайда болды (وَرَقٌ – жапырақ, бұл жерде муштак минху болып тұр, ауд. еск.); 8) фаъил муштак минхуға (туынды сөздің түбірі) ұқсастығын көрсету үшін: قَوَّسَ الرَّجُلُ ер кісі садақ сияқты (قَوْسٌ – садақ, бұл жерде муштак минху болып тұр – ауд. еск.). Сахих:صَرَّحَ يُصَرِّحُ масдары تَصْرِيحٌ айқын ету. صَرَّحَ يُصَرِّحُ مَصَرِّحٌ مُصَرَّحٌ لَم يُصَرِّحْ لا يُصَرِّحُ صَرِّحْ لِيُصَرِّحْ لا تُصَرِّحْ مُصَرَّحٌ. Музаъаф:جَدَّدَ يُجَدِّدُ масдары تَجْدِيدٌ жаңалау. جَدَّدَ يُجَدِّدُ مُجَدِّدٌ مُجَدَّدٌ لَم يُجَدِّدْ لا يُجَدِّدُ جَدِّدْ لِيُجَدِّدْ لا تُجَدِّدْ مُجَدَّدٌ. Мисалو:وَحَّدَ يُوَحِّدُ масдары تَوْحِيْدٌ бір ету; біріктіру. وّحَّدَ يُوّحِّدُ مُوَحِّدٌ مُوَحَّدٌ لَم يُوَحِّدْ لا يُوَحِّدُ وَحِّدْ لِيُوَحِّدْ لا تُوَحِّدْ مُوَحَّدٌ. жүктеу/скачать 0.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|