–­пси хо па то ло гиялық бұ зы лу лар ды жоюға, ем деуге ба ғыт тал ған,  ал пси хо кор рек ция әдіс те рі –­

13. Пенитенциарлық мекемелердегі психодиагностикалық және ...
321
ұйым дас ты рыл ған пси хо ло гия лық зерт ха на да көп те ген ма ңыз ды 
зерт теу нә ти же ле рі жи нақ тал ған. Ау тот ре нинг жат ты ғу лар сот-
тал ған дар ды пси хо ло гия лық те рең зерт теу ден ке йін жүр гі зі ле ді, 
со ны мен қа тар жүй ке-жүйесі нің жағ да йына, өзін-өзі сен дір уіне, 
қыл мыс қа бейім ді лік дең гейі, ли дер лік ке қа бі лет ті лі гін анық тау-
ға ерек ше на зар ауда ры ла ды.
Ауто ген дік жат ты ғу лар, ағ за ның пси хо фи зиоло гиялық функ-
цияла ры – бұл шық ет тер мен де ма лу то ну сы ның ор та лық жүй ке 
жүйесі не, се зім бей не ле рі мен елес те ту үдеріс те рі не, сөз дің рет-
телуі мен бағ дар лан уына ық пал еті луімен си пат та лы на ды. Мұн-
дай жат ты ғу лар ды мең ге ру үшін де не нің бұл шық ет ін то лық түр-
де бо са ту ға ма шық та ну қа жет.
Ауто ген дік жат ты ғу лар адам ның бар мүм кін дік те рі нің 
дамуына әсе рін ти гі зіп қа на қой май, со ны мен қо са ми қыз ме ті нің 
тұ рақ ты әре кет те болуына кө ме гін ти гі зе ді. Ре сей ға лым да ры- 
ның пі кі рін ше, ау тот ре ни нг тер сот тал ған дар ды ре лак са цияға (бо-
саң су ға) өз-өзін ба қы лай алу ға, сен ді ру ге үйре те ді (В.И. Се ров,
А.И. Уша ти ков, А.С. Но во се ло ва, 1996).
Пе да го ги ка лық-пси хо ло гия лық ау тот ре нинг екі не гіз гі мін дет-
ті ше шу ге ба ғыт тал ған:
–­ пси хо ло гия лық –­сот тал ған дар дың пси хи ка лық кө ңіл кү йін
жақ сар ту ға, үрейі нің, ма за сыз ды ғын тө мен де ту ге, то ры ғу 
жағ дайы нан шығуына, се нім ді лік тің қа лып тас уына;
– пе да го ги ка лық тәр биеле ну ші лер дің жүй ке жүйесі нің (тем-
пе ра мент) бел сен ді лі гін дұ рыс пай да ла ну ға, ой бел сен ді лі-
гін өз тағ ды ры на ауда рып, бар зейі нін со ған шо ғыр лан ды-
ру ға; тәр бие леу ге қа тыс ты жа ғым ды мағ лұ мат тар ды қа был-
дау ахуа лын ұйым дас ты ру ға; пси хо ло гия лық ке дер гі лер ді 
жоюда жа бық ме ке ме әкім ші лі гі мен, қыз мет кер лер мен жа-
ғым ды қа рым-қа ты нас қа тү су ге; же ке тұл ға ның ер кін дік 
бел сен ді лі гін ын та лан ды ру, өмір ге де ген құл шы ныс тың жо-
ға ры лан уына; мі нез-құлық ты дұ рыс ба ғыт та тәр бие леу ге, 
ұстаным дық тәр тіп ті қа лып тас ты ру ға, тұ рақ тан ды ру ға, жа-
ғым сыз қы лық тар ды же ңу ге; қо ғам дық ша ра лар ға бел сен ді 
қа ты су ға дағ ды лан ды ра ды.

Заң психологиясы
322
Пе да го ги ка лық-пси хо ло гия лық ау тот ре нинг әр түр лі дең гейде 
са ра ла нып жүр гі зі ле ді. Бе кем ұстаным ды адам дар мен мақ сат ты 
түр де гі үш ке зең дік топ тық жат ты ғу лар жүр гі зі ле ді:
Бі рін ші – тәр биеші ге қар сы лық көр се тіл ген пси хо ло гия лық 
ке дер гі лер ді же ңу;
Екін ші – өзін-өзі тәр бие леу ге дұ рыс ба ғыт тайт ын, жа ғым ды 
өз ге ріс ке алып ке ле тін се зім мен уайым ту ды ру, жа ғым ды құн ды 
жа ңа ру қа жет ті лі гін се зі ну; 
Үшін ші – сот тал ған дар ды бос тан дық қа шы ға ру ға да йын дау 
(рөл дік ойын дар, қиын жағ дай лар дан шы ғу, т.б. ).
Көп жағ дайда пе да го ги ка лық ау тот ре нинг нә ти же сін де өмір-
ге де ген құл шы ныс жо ға ры лай ды; әкім ші лік пен, тәр биеші лер мен 
қа рым-қа ты нас жақ са ра ды, қыл мыс тың әре кет ті қайталау са ны 
тө мен дейді, жа ғым сыз қы лық та рын же ңу ге де ген се нім ді лік пай-
да бо ла бас тайды.
Зерт теу лер дің қо ры тын ды сы, мұн дай жат ты ғу лар дың жүр гі зі-
луі бос тан ды ғы нан айы рыл ған әйел дер мен жә не кә ме лет тік жас-
қа тол ма ған дар мен ерек ше тиім ді деп көр се те ді. 
Пси хо ло гия лық қыз мет көр се ту де гі іс-әре кет тің дәс түр лі тү рі-
нің бі рі – ке ңес. 
Пси хо ло гия лық ке ңес (кон сульта ция)
Тұл ға мен пси хо ло гия лық жұ мыс іс теудің ең та ны мал тү рі – пси-
хо те ра пиямен үй лес кен пси хо ло гия лық ке ңес бе ру. Олар дың ара-
сын да ғы айыр ма шы лық ты ажы ра ту қиын. «Ке ңес бе ру» ла тын ның 
consultare – ке ңе су, ақыл да су де ген сө зі нен шық қан. Пси хо ло гия-
лық ке ңес бе ру – кә сі би іс-әре кет ре тін де гі пси хо ло гия лық прак-
ти ка ның пси хо те ра пиядан бө лі ніп шық қан жа ңа са ла сы. Пси хо-
ло гия лық ке ңес тің түр ле рі: пе да го ги ка лық, бас қа ру, кли ни ка лық, 
от ба сы лық, т.б. Пси хо ло гия лық ке ңес бе ру – пси хи ка сы қа лып ты 
адам дар дың әр түр лі мә се ле ле рін ше шу де гі пси хо лог тың кө ме гі.
Сот тал ған тәр биеле ну ші лер мен ар найы ұйым дас ты рыл ған қа-
рым-қа ты нас ар қы лы кө мек ке жү гін ген дер ге олар дың күш-жі гер-
ін жә не қа бі лет тілік те рін жұ мыл ды ру ар қы лы өмір лік қиын дық-
тар дан шы ға тын жол ға ба ғыт тау.

13. Пенитенциарлық мекемелердегі психодиагностикалық және ...
323
Ке ңес ба ры сын да клиент өз мә се ле сін кең кө лем де қа рас ты ру-
ға мүм кін дік ала ды, оны ше шу де гі өз рө лін аң ға рып, ба ға лай ды, 
осы ған қа тыс ты бас қа адам дар дың жағ да йын жә не өзін өз ге ше 
қа был дай ала ты ны ту ра лы тү сі нік пай да бо ла ды. 
Ре сей ға лым да ры А.А. Бо да лев, В.В. Сто лин, Ю.Е. Але ши на 
пси хо ло гия лық ке ңес бе ру де сақ та лы на тын қа жет ті жә не аса мән-
ді эти ка лық ұстаным дар ды бө ліп көр се те ді:
– ке ңес алу шы мен ті лек тес тік кө ңіл мен жа ғым ды қа ты нас қа тү су;
– ке ңес алу шы ның нор ма ла ры мен құн ды лық та рын бағ дар ға 
алу;
– да йын ке ңес, ақыл бе ру ден ау лақ бо лу;
– құ пиялы лық ты сақ тау (кон фи ден циал ды лық ты қам та ма сыз ету);
– же ке тұл ға лық жә не кә сі би қа ты нас тар дың ше ка ра сын сақ тау;
– ке ңес алу шы ның ке ңес ке зін де бел сен ді болуына жәр дем де су.

жүктеу/скачать 4.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: