Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| рым да ма сы. Осы атал ған тұ жы рым да ма ға сәй кес, адам айна ла-
сын да ғы лар дың іс-әре кет те рі не қа рап мі нез-құлық үл гі ле рін мең- ге ре ді. Бұл жағ дайда БАҚ жә не оның рө лі өте ма ңыз ды, се бе бі бұ- қа ра лық ақ па рат құ рал да рын да көр се ті ле тін бей не лер үйре ну дің қай нар кө зі бо лып та бы ла ды. А. Бан ду ра ның экс пе ри ме нт те рін де ере сек адам қуыр шақ ты бал ға мен ұруы ар қы лы ба ла ға аг рес сив- ті лік тің осы тә різ ді тү рін көр се туі мүм кін екен ді гін бай қат ты. Үл- кен дер дің үр ме лі қуыр шақ ты ұр уын ба ла лар дың ба қы лауы ар қы- лы үл кен дер дің осы тә різ ді әре кет те рі жа зы лып алын ған ки ноп- лен ка ны кө ру мен ауыс ты рыл ған, бұ ның да әсе рі ұқ сас бол ған, яғ ни ба ла лар осы се кіл ді мі нез-құлық ты қайтала ған. Осы лай ша, зор лық-зом бы лық кө рі ніс тер аг рес сив ті әре кет тер ге бай ла ныс ты ой лар дың бел сен ді ріл уіне әке ліп со ға ты ны дә лел ден ген. М. Мак люэн «По ни ма ние ме диа: внеш нее рас ши ре ние че ло- ве ка» ат ты ең бе гін де, бой ға біт кен әдет тер мен мі нез ерек ше лік- те рі не бай ла ныс ты мі нез-құлық тың өз гер ме лі, кү шейт пе лі не ме- се әл сі реуші үл гі ле рі нің ірік телуін сипат тайды: а) үл гі ге елік теу − егер адам ды қы зық тыр ған ке йіп кер дің қы- лық та ры сю жет пен дә лел ден ген бол са, он да адам те ле ке йіп кер дің мі нез-құл қы на елік тей бас тайды. Өзін те ле ке йіп кер мен тең ес ті ру жә не оған жа ны ашу бұл оның ке йіп кер дің әре кет те рін шы найы өмір де елік теп іс теуі әб ден мүм кін екен ді гін көр се те ді; ә) сен си би ли за ция − кө рер мен дер (кә ме лет ке тол ма ған дар) эк ран да бо лып жат қан дар ды қат ты іл ти пат қа ал ған кез де гі эмо- ционал ды-се зім тал реак ция ке зін де туын дайт ын өз ге ше ке рі Заң психологиясы 120 күш ті әсер жә не олар дың қиял да рын да жа ғым сыз бей не туын да- та ды. Мұн дай кө рі ніс тер ба ла лар да қор қы ныш тың, үрей ле ну ші- лік тің жә не әр түр лі жа ғым сыз қо бал жу пай да болуына се беп кер; б) де сен си би ли за ция (се зім тал ды лық тың тө мен деуі) − кө рер- мен дер де те рең эмо ционал ды реак ция әсе рін ту ды ра тын кө рі ніс- тер, бі рақ олар бір тін деп әдет ке жә не үй рен шік ті, тұр мыс тық құ- бы лыс тар ға айна ла ды. Бұ ған күн де лік ті қор қы ныш ты филь мде р, зор лы-зом бы лық шай қас тық кө рі ніс тер жә не т.б. жатады; в) қуат та ну − пси хо ло гияда бұл үл кен ма ңыз ға ие, се бе бі ол реак циядан ке йін гі кез кел ген оқи ға лар ды си пат тайды, егер қуат- та ну жү зе ге ас са, реак ция қайтала нуы әб ден мүм кін. Ког ни тив тік (та ным дық) теория–ақ па рат ты алу, мең ге ру үде- рі сін де со ңы нан қайтадан ес ке тү сі ру де адам дар жә не оқи ға лар ту ра лы тұл ға ның ес ке тү сір уін рет тейт ін «схе ма» қа ты са ды. Бұл ақ па рат тар дың бар лық түр ле рін өң деудің жал пы си пат та ма сы, со ның ішін де алын ған ақ па рат ту ра лы бар бі лім дер құ ры лы мы- мен бай ла ныс ты бұ қа ра лық ақ па рат құ рал да ры нан алы на тын ақ- па рат тар ға да тән. Осы атал ған тұ жы рым да ма не гі зін де эк ран да көр ген ді (те ле ди дар, ком пью тер лік ойын дар жә не т.б.) иге ру жү- зе ге аса ды. Әр түр лі сце на рий лер мен та ны са оты рып, тұл ға олар- ды бір тін деп ұзақ уа қыт тық жад қа сақ тай бас тайды. Та ра ту, әдет ке ай нал ды ру тұ жы рым да ма сы – бұл тұ жы рым- да ма ның не гіз гі ере же ле рі нің бі рі БАҚ-тың ұзақ қа со зыл ған қайталан ба лы ық па лы (әсі ре се те ле ди дар, ком пью тер лік ойын- дар) ба ла лар дың шы найы жә не әлеу мет тік әлем ту ра лы тү сі нік- те рін үне мі өз гер те ді. Үн дес ті ру, яғ ни адам дар дың әр түр лі көз- қа рас та рын әлеу мет тік шын дық тың бір кел кі қа лы бы на са лу, құ- рас ты ру үде рі сі ар қы лы, яғ ни кө рер мен дер әлем де бо лып жат қан оқи ға лар ту ра лы олар ды те ле бағ дар ла ма лар приз ма сы ар қы лы ба қы лап, бі лу ке зін де жү зе ге асы ры ла ды. Сақ тал ған ақ па рат не- гі зін де тұл ға шы найы өмір ту ра лы өзі нің тү сі ні гін қа лып тас ты ра- ды. Мұн дай «ақи қат бол мыс» әр түр лі фор ма да қа лып та са ды жә не ген дер лік рөл дер ту ра лы тү сі нік ке, көз қа рас тар мен нұс қау лар ға, жас тар дың өмір жо лын таң дау ла ры на, адам ден сау лы ғын да кө рі- не тін әдет тер ге ық пал ете ді. 5. Кәмелетке толмағандардың қылмысқа бару себептері 121 Әлеу мет те ну тұ жы рым да ма сы − та ра ту, әдет ке, ай нал ды рутұ- жы рым да ма сы мен ор тақ бел гі ле рі көп, әсі ре се БАҚ-тың ұзақ қа со зы ла тын әсер ету үде рі сі мен бай ла ны сы бар, адам дар дың әлем ту ра лы бі лім ге қа жет ті лі гін қам та ма сыз ете ді, өз рө лін жә не он- да ғы ма ңыз ды лы ғын анық тайды, же ке тұл ға ның өне ге лі-мо раль- дық қа сиет те рі нің қа лып тас уына сеп ті гін ти гі зе ді. Ұқ сас ты ру (иден ти фи ка ция) − қан дай да бір те ле бағ дар ла ма- ның әсе рі нен туын да ған адам ның эмо ционал ды күйі. Бұл өзін ке- йіп кер мен са лыс ты ру мен эм па тия лық әсер ле ну ші лік дең ге йіне бай ла ныс ты. Кө бі не се «ұқ сас ты ру» ұғы мы ере сек тер дің мі нез- құлық үл гі ле рін ба ла лар дың мең ге ру үде рі сін тү сін ді ру үшін қол- да ны ла ды. Қа зір гі пси хо ло гияда атал мыш ұғым мі нез-құлық тың бел гі лі бір тү рі не түрт кі бо ла тын қа рым-қа ты нас тың ма ғы на лық өрі сін үл гі леу үде рі сі ре тін де тү сін ді рі ле ді. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|