Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Екіншітоп– «бейтарап ты лар» жә не «сел қос, ен жар лы лар»,
бір жа ғы нан, әкім ші лік тік та лап тар ды орын дайды, құ қық тар ды сақ тайды, күн тәр ті бін бұз бай жақ сы ең бек те не ді жә не әкім ші лік пен бел сен ді лер та ра пы нан кө мек ке жү гін бейді, бас шы лар дың қол дауы нан ау лақ та на ды, тәр бие лік жұ мыс тар ға қиын дық пен тар- ты ла ды, күн тәр ті бін бұ за тын дар дың мі нез-құл қын сы на май ды. Үшін ші топ – «те ріс тер» – қыл мыс кер лік «заң ды лық ты» орын дау шы лар, әкім ші лік ке ашық түр де қар сы шы ға тын дар. Бас- қа сот тал ған дар ды де меп, олар дың ар қа сын да өмір сү ріп, күн тәр ті бін бұз ған дар дың ма те ри ал дық жә не фи зи ка лық жақ та рын пай да ла на ды. Олар ды «өз бе ті мен жұ мыс іс теу» не ме се мүл дем жұ мыс іс те меу; бел сен ді лер мен әр дайым қақ ты ғыс та бо лу сияқ ты әре кет те рі нен бай қауға бо ла ды. Ақыр ғы жыл да ры осы дең гейде гі сот тал ған дар дың са ны өсіп ке ле ті ні бай қа ла ды. Осы топ та ғы лар- дың аг рес сив ті лі гі, өз ге сот тал ған дар ға ада ми жә не фи зи ка лық түр де қы сым көр се туі, әкім ші лік ке ба ғын баушы лық тың шек тен тыс өсуі, топ тық тәр тіп сіз дік ті жә не тұт қын ға алу ды ұйым дас ты- ру жағ даят та ры жиі леп ба ра ды. Заң психологиясы 226 Төр тін ші топ – «жақ тыр майт ын дар, мен сін бейт ін дер» еш- қан дай заң ға ба ғын байды. Мұн дай топ ты бұ рын нан го мо сек суал ды- лық қа жа қын, пси хи ка лық ауыт қуы бар жә не ой лау дең гейі тө мен, ақыл ойы кем сот тал ған дар құ рай ды. Қа зір гі кез де бұл топ тың құ ра- мы әл де қай да ке ңей ді. Бұ лар дың қа та рын, қар та ойыны нан же ңіл- ген дер, сот тал ған дар дың мү лік те рін ұр ла ған дар, опер жұ мыс шы лар- ға жәр дем жа са ған дар, «жо ғар ғы» кас та дан қуыл ған дар, дәс түр мен ере же ні бұз ған дар құ рай ды. Осы топ қа жа та тын қыл мыс кер лер ге бас қа лар бел сен ді түр де шек теу жа са ған дық тан, олар қор ға ныс үшін бі рі гіп, бе дел ді лер ара сын да бас иіп, ал «бейтарап ты лар ға», жа ңа дан кел ген дер ге аг рес сив ті мі нез-құлық көр се туімен си пат та ла ды. Тү зе ту ме ке ме қыз мет кер ле рі осы ка те го рия лар са ны өсіп кет пеу үшін ко ло нияда ар найы ал дын алу жұ мыс та рын өт кі зе ді. Мұн дай жұ мыс тар ды іс ке асы ру қиын дық қа тү се ді. Өйт ке ні бұ- лар дың адам гер ші лік те рі тө мен, ко ло нияға түс кен ге де йін сот жұ- мы сы ның ты ғыз ды ғы на бай ла ныс ты жа бық жер лер де олар ұзақ уа қыт ұс тал ған дық тан, өз де рі не лайық ты кан ди дат тар ды даяр- лай ды. Олар дың іші не «рә сім дер ден» өт пе ген дер жә не тө мен жал ған есім ге ие бол ған дар ерік сіз ене ді. Нақ ты қыл мыс кер лер ді ар найы ка те го рия лар ға жат қы зу бұл олар дың мі нез-құлық бағ да ры ның ал ғаш қы си па ты ға на бо лып та бы ла ды. Сот тал ған дар ды же ке лік жа ғым сыз қа сиет те рін то- лы ғы мен тү зе ту мен тәр бие леу үшін тек қа на ерек ше лік те рін ай- қын дау емес, со ны мен қа тар түр ме нің әлеу мет тік-пси хо ло гия лық заң ды лық та рын да ес ке ріп, бі лу ке рек. Мер зім ді өтеу ке зін де адам жал ғыз дық се зі мін то лық ты ра- тын, уайым ға то лы күн дер ді бір ге өт кі зе тін ма ңайы нан дос із- дей ді. Осы ның не гі зін де тү зе ту ме ке ме сін де қы зы ғу шы лық та ры парапар, кри ми нал ды тә жі ри бе ле рі не ме се ұлт тық бел гі ле рі ұқ- сас айып ты лар өзі нің іш те рі нен фор мал ды емес ша ғын топ құ- рай ды. Олар дың тү зе ту ме ке ме сі не, он да ғы қыз мет кер лер ге қа- тыс ты сот тал ған дар ұжы мы ның та лап та ры на де ген көз қа рас та ры әр түр лі бо лып ке ле ді. Сот тал ған дар дың кі ші топ қа бі рігуін ің ерек ше лік те рі: рөл дер жүйесі не бай ла ныс ты ие рар хия лық құ ры лым (рөл дер ді бө лу), әр 11. Пенитенциарлық психология 227 топ тың өз де рі не ға на сай құн ды лық та ры, нор ма ла ры, өз ге лер мен таң да ма лы түр де ара ла суы, мә се ле лер ді топ пен ше шу, өз адам- да ры на мо раль ды жә не фи зи ка лық түр де кө мек көр се ту, зо на лық ла герь ден алын ған та ғам дар мен, киім дер мен жә не та ғы бас қа зат тар мен қам та ма сыз етуі. Сот тал ған дар то бы ның бі рі – «жа нұя» деп ата ла тын өте ша- ғын топ, ке мін де 2-3 адам нан тұ ра ды. Олар бір ле сіп та мақ іше ді, бос уа қыт та рын бір ге өт кі зу ге ты ры са ды. «Жа нұя» мү ше ле рі нің нақ ты құ қық та ры мен мін дет те рі жоқ, кө бі не се ли дер дің тұл ға- лық қа сиеті не бай ла ныс ты бо ла ды. Осы топ ли де рі нің мін де ті: іс- әре кет ті жос пар лау, топ тың дәс түр ле рін сақ тау ды қа да ға лау, топ мү ше ле рі нің іс-әре ке тін ба қы лау, олар ға ке ші ру не ме се жа за лау әре кет те рін қол да ну жа та ды. Тү зе ту ме ке ме сін де бұ дан кө лем ді топ тар кез де се ді, бі рақ олар дың нақ ты құн ды лық нор ма ла ры мен ере же ле рі жоқ. Бұ лар- ды «жер лес тік» топ тар деп атай ды. Өйт ке ні олар бір-бі рі мен ай- мақ тық жа ғы нан қо сыл ған дар. Осын дай топ тар дың пай да бо лу се бе бі – бос тан ды ғы нан айы рыл ған дар дың көп мөл шер де, әр ай- мақ тан ко ло ниялар ға ор на лас ты ры луы. Сот тал ған дар ара сын да кри ми нал ды «кав каз дар» жә не «азиат тар» де ген ат қа ие лен ген дер кез де се ді, яғ ни бұл – эт ни ка лық бел гі бо йын ша бө лін ген топ тар. Фор мал ды емес қа лып тас қан топ тар дың ара сын да кри ми нал- ды қыл мыс кер лер ден тұ ра тын топ тар бай қа ла ды. Мұн дай кри- ми нал ды топ мү ше ле рі өз де рін ашық көр се тіп, жұ мыс қа тарт қан кез де қар сы лық біл ді ре ді, жа бық ме ке ме қыз мет кер ле рі не ба ғын- байды, айыт қан да рын орын да май ды, тәр биелі жә не бі лім алу үдеріс те рі не үс тірт қа рап, мен сін беуші лік біл ді ріп, ара лас пайды. Тү зе ту ме ке ме сін де гі кри ми нал ды топ тар мү ше ле рі нің мәр те бе- лік-ие рар хия лық маз мұ ны бо йын ша, үш дең гейге бө лі не ді: жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|