Разьдзел 6.ПРАВАПІС У – Ў

Разьдзел 7.ПРАВАПІС ГАЛОСНЫХ У СКЛАДАНЫХ СЛОВАХ¹⁹

21. 
    У дзьвюхчасткавых складаных словах з націскам на першым складзе другой часткі о, ё ў першай частцы пераходзяць адпаведна ў а, е (я): галару´ч, дабрадзе´й, даўгале´цьце, драбнатва´ры, заапа´рк, матаго´нкі, наваство´раны, палітэ´хніка, фатазды´мак, Навапо´лацак; ледарэ´з, медава´рня, сьлезаце´чны (ад сьлёзы). Пры гэтым рэалізоўваецца правіла “яканьня” – е ў апошнім складзе першай часткі пераходзіць у я: сямсо´т, васямсо´т, у т. л. калі е – злучальны галосны: жыцьцяра´дасны, земляўла´сьнік, сярэдняве´чча, Заходня-Ці´шкаўскае радовішча.
    

Паводле гэтага ж правіла афармляюцца словы, першая частка якіх утвораная ад назоўнікаў з спалучэньнем -ро´-/-ры-, -ло´-/-лы-: дрывасе´к, крывяно´сны, крывасмо´к; гро`мападо´бны, кро`вазваро´т.

Заўвага А. Пры ўтварэньні складаных словаў пабочны націск прыпадае на аснову, у т. л. і ў частках паходжаньнем з назоўнікаў на -о´, -ё́. Пры гэтым іх месца займаюць злучальныя галосныя а, е (апроч вытворных ад аднаскладовых назоўнікаў і займеньніка ўсё): верацяно´ – верацё̀нападо´бны; вясло´ – вё̀слападо´бны; гняздо´ – гнё̀здапляце´ньне; жыцьцё́ – жы`цьцезабесьпячэ´ньне; зьвяно´ – зьвё̀назлучэ´ньне; мэтро´ – мэ`трабудаўні´к; але: дно´ – днасьві´дар – дно`паглы΄бнік; зло´ – зламы΄сьнік – зло`язы΄кі; сто´ – стаго´дзьдзе, статы´сячны – сто`гадо´вы, сто`мэтро´ўка; шкло´ – шклагра´фія – шкло`паке´т; усё́ – усяе´дны – усё̀ахо´пны, усё̀перамо´жны.

Заўвага Б. Частка поў- (полу-) пішацца праз о толькі пад націскам: по´лудзень, по´ўдзень, по´ўнач. Не пад націскам о пераходзіць у а – паводле агульнага правіла: палу´днаваць, паўгадзі´ны, паўго´дзьдзе, паўкі´лі, напаўжывы´ (напалову жывы).

Заўвага В. У шэрагу словаў грэцкага паходжаньня з часткамі  граф-, -лёг-/-ляг-, -мэт(а)р- адзіны націск прыпадае на апошні склад першай часткі – о (ё); у гэтым выпадку астатнія галосныя пішуцца, як у простым слове (г. зн. падпарадкоўваюцца правілу “аканьня”). Аднакаранёвыя словы з націскам на іншым складзе пішуцца паводле асноўнага правіла: антрапо´ляг – антрапалё́гія – àнтрапалягі´чны; біё́граф – біягра´фія – бìяграфі´чны; біё́ляг – біялё́гія – бìялягі´чны, гістарыё́граф – гістарыягра´фія – гісто`рыяграфі´чны; фано´граф, фано´мэтар – фанагра´фія, фанамэ´трыя – фо`награфі´чны, фо`намэтры΄чны; філё́ляг – філялё́гія – філялягі´чны; але: артаграфі´чны, артаэпі´чны.

Заўвага Г. У словах з часткаю -піс націск найчасьцей прыпадае на першую частку: гу´капіс, жы΄вапіс, клі´напіс, ле´тапіс, машы΄напіс, пра´вапіс, ру´капіс, ско´рапіс, тво´рапіс, ча´сапіс (побач з часо´піс), чы´стапіс; але: жыцьцяпі´с, сьвятлапі´с. У вытворных словах асноўны націск, як правіла, пераходзіць на другую частку: жывапі´сец, летапіса´ньне, машынапі´сны, правапі´сны, рукапі´сны.

22. 
    Галосныя ў неапошніх частках складаных словаў пішуцца незалежна ад націску ў апошняй частцы:
    

― мае э (у частках уласнабеларускага паходжаньня): арэхаводзтва, арэхападобны, грэхаводнік, грэхападзеньне, дрэвастой, рэдкалесьсе, рэхалякацыя, рэхаўлоўнік, срэбнакрылы й срэбракрылы, сярэднестатыстычны, сярэднявечча, шэразём, шэсьцьсот; у т. л. э этымалягічнае: рэкаачышчальны, рэкаўтварэньне, стрэхалаз, стрэхападобны, цэнаўтварэньне;

― утвораная ад лічэбніка ў родным склоне: двохбаковы, двохколерны, дзьвёхвежавы, дзьвёхсэкцыйны (побач з двухбаковы, двухколерны, дзьвюхвежавы, дзьвюхсэкцыйны)²⁰, трохмесячны, трохтамовік, чатырохногі, чатырохразовы, васьмізнакавы, васьміканцовы, саракаградусны, саракахвілінны;

― канчаецца на зычны (у словах без злучальнага галоснага²¹): блёкпост, бойскаўт, бонтон, бормашына, гросмайстар, гофмаршал, донжуан, корнпапера, кронпрынц, калёнтытул, кросбрыдынг, лёцмайстар, норадрэналін, нонканфармізм, нонкамбатант, обэртон, остготы, остзэйскі, постскрыптум, постсавецкі, розэнкройцар, тонстудыя, топкрос, флёрдаранж, “фольксваген”, фольксдойч, хлёрпікрын, хормайстар. Але: сямсот, васямсот, блякнот, галкіпэр, каўбой, партманэт (побач з партаманэт), партфэль, спартсмэн, фаервэрк, факстрот, фальклёр, фітанцыды;

― аўдыё-, радыё-²²: аўдыёапаратура, аўдыёзапіс, аўдыёстужка; радыёаматар, радыёстанцыя, радыёсыгнал;

вока-, -мова-, проці-, слова-, што-: вокамгненны, вокарухальны; мовабудова, мовазнаўства, моватворчасьць, умоватворны; процівага, процілеглы, процісухотны; словападзел, словаўтварэньне, словаформа; штодзень, штонядзелі, штотыднёвік;

малака-, сьвятла-²³: малакавоз, малакавытворчасьць, малаказавод; сьвятлатэхнік, сьвятлапаглынальны, сьвятласыгнал;

б) калі другая частка:

― пачынаецца з -ў: землеўпарадкаваньне, марозаўстойлівы, новаўтвораны, поўнаўладзьдзе;