Не топография негіздері

128 
ІІ Зертханалық бөлім 
№1 Зертханалық жұмыс
 
1-тапсырма. Мысалда көрсетілген өлшемдер мен топографиялық 
жартылай қалың шрифтпен парақтың рамкасын және трафареттік 
торды салу (1-сурет). 
 
 
1-сурет. Рамка өлшемдері, мм 
 
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Барлық жұмыс ең 
алдымен қарындаш көмегімен жасалады. Сонымен қатар, рамканың 
қалындығы екі жіңішке сызықтармен сызылады. Мысалда өлщемдер 
миллиметр есебімен берілген.
Сызу барысында қарындашты қатты баспау керек, себебі одан 
кейін тушьпен жіңішке сызық жүргізу қиынға түседі. Сонымен қатар 
өшіргішті де көп пайдалану тиімсіз, өшірген жерлерде тушь ағып 
кетеді. 
Топографиялық шрифтпен жазылған бас әріптердің көбі негізгі 
элементтің енінің 5 бірлігін құрайды. Тек қана А (5,5), Ц (6), Д, М 
(6,5), Ф, Ю, Ы (7), Ж, Ш (7,5), Щ (8) әріптері өзгеше болып келеді. 
1 мен 4 сандарынан басқа барлық сандардың ені 4 бірлікке тең. 
Бас әріптердің биіктігі 16мм, ал кіші әріптер 12 мм биіктікпен 
сызылады. Әріптерді алдымен қарындашпен, содан кейін тушьпен 
сызады, 
Сызбаның рамкасы мен әріптер қара түсті, ал трафареттік тор 
көк, жасыл немесе қызыл түстермен сызылады. 

129 
№2 Зертханалық жұмыс
 
2-тапсырма. Сандық масштабты атаулы масштабқа айналдыру 
(1-кесте). 
3-тапсырма. Атаулы масштабты сандық масштабқа айналдыру 
(2-кесте). 
 
1-кесте 
Нұсқа 
Сандық масштаб 
1 
1:150 
1:25000 
1:100000 
1:2500000 
2 
1:200 
1:1000 
1:50000 
1:1000000 
3 
1:500 
1:2500 
1:250000 
1:2000000 
4 
1:1500 
1:1500000 
1:2500 
1:200 
5 
1:250000 
1:10000 
1:250 
1:5000 
6 
1:2000 
1:20000 
1:150 
1:25000 
7 
1:5000 
1:250 
1:2000000 
1:500000 
8 
1:20000 
1:500 
1:1000 
1:1000000 
9 
1:250000 
1:1500 
1:100000 
1:200 
10 
1:2000 
1:2500000 
1:500000 
1:10000 
11 
1:2500 
1:20000 
1:150 
1:2000000 
12 
1:100000 
1:25000 
1:500 
1:2500000 
13 
1:1000 
1:20000 
1:200000 
1:250 
14 
1:1500 
1:50000 
1:250000 
1:1000000 
15 
1:2000 
1:500000 
1:50000 
1:200 
16 
1:200000 
1:10000 
1:2500 
1:150 
17 
1:500 
1:1500 
1:100000 
1:1000000 
18 
1:5000 
1:25000 
1:2000000 
1:250 
19 
1:2000 
1:250000 
1:200 
1:50000 
20 
1:1000 
1:20000 
1:500000 
1:2500000 
 
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Сандық масштабты 
атаулыға аудару үшін, планда немесе картада берілген өлшем бірлігі 
жергілікті жердің бірлігіне сай келеді деп елестетейік. Бұл сан 
масштабтың бөліміне тең. Мысалы, сандық масштаб 1:30000 болса, 
демек картадағы 1см-де жердегі 30000 см, яғни 300м бар. 
Атаулы масштабты сандыққа аударғанда керісінше жасаймыз. 
Яғни атаумен берілген масштабтағы сандарды бірдей өлшем бірлікте 
белгілеу керек. Мысалы атаулы масштаб «1 см-де 150 м» болса, онда 1 
см-де 15000 см бар. Демек, сандық масштаб 1:15000 түрінде болады. 

130 
2-кесте 
Нұсқа 
Атаулы масштаб 
1 
1 см-де 10 м 
1 см-де 2 км 
1 см-де 250 м 
1 см-де 5 м 
2 
1 см-де 2 м 
1 см-де 200 м 
1 см-де 25 м 
1 см-де 5 км 
3 
1 см-де 2,5 м 
1 см-де 10 км 
1 см-де 20 м 
1 см-де 500 м 
4 
1 см-де 100 м 
1 см-де 2,5 м 
1 см-де 50 км 
1 см-де 1 км 
5 
1 см-де 1,5 м 
1 см-де 20 км 
1 см-де 50 м 
1 см-де 250 м 
6 
1 см-де 25 м 
1 см-де 5 м 
1 см-де 200 м 
1 см-де 1 км 
7 
1 см-де 2 м 
1 см-де 100 м 
1 см-де 2,5 км 
1 см-де 50 км 
8 
1 см-де 500 м 
1 см-де 20 м 
1 см-де 5 км 
1 см-де 25 км 
9 
1 см-де 2 км 
1 см-де 1,5 м 
1 см-де 10 км 
1 см-де 50 м
10 
1 см-де 2,5 м 
1 см-де 20 км 
1 см-де 25 м 
1 см-де 200 м 
11 
1 см-де 10 м 
1 см-де 1 км 
1 см-де 500 м 
1 см-де 25 км 
12 
1 см-де 2 км 
1 см-де 25 км 
1 см-де 10 м 
1 см-де 250 м 
13 
1 см-де 5 км 
1 см-де 2,5 м 
1 см-де 10 км 
1 см-де 100 м 
14 
1 см-де 10 км 
1 см-де 25 м 
1 см-де 5 м 
1 см-де 1 км 
15 
1 см-де 50 км 
1 см-де 20 км 
1 см-де 500 м 
1 см-де 2 м 
16 
1 см-де 2,5 км 
1 см-де 100 м 
1 см-де 1,5 м 
1 см-де 50 км 
17 
1 см-де 20 м 
1 см-де 2,5 км 
1 см-де 10 м
1 см-де 5 км 
18 
1 см-де 10 м 
1 см-де 200 м 
1 см-де 2 км 
1 см-де 25 км 
19 
1 см-де 2 м 
1 см-де 50 м 
1 см-де 2,5 км 
1 см-де 50 км 
20 
1 см-де 1,5 м 
1 см-де 20 км 
1 см-де 250 м 
1 см-де 20 м 
4-тапсырма. Масштабтың нақты дәлдігін анықтау (1-кесте). 
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Картаның берілген 
масштабтың 0,1 мм бейнелейтін жергілікті жердің сызғыштағы 
арақашықты масштабтың нақты дәлдігі деп атайды. Оны анықтау 
үшін сандық масштабты атаулыға ауыстыру керек. Содан кейін 
0,1 мм-де қанша метр бар екенін анықтап алу қажет. Мысалы, сандық 
масштаб 1:50000 болса, атаулы 1 см-де 500 м болады. Осыдан, 1 мм-де 
50 м, ал 0,1 мм-де 5м ьбар екені анықталады.  
5-тапсырма. Берілген атаулы масштаб бойынша сызықтық 
масштаб құру (3 кесте). 
3-кесте 
Нұсқа 
Масштаб 
Нұсқа 
Масштаб 
1 
1:100 
11 
1:10000 
2 
1:150 
12 
1:15000 
3 
1:200 
13 
1:25000 
4 
1:250 
14 
1:50000 
5 
1:500 
15 
1:100000 
6 
1:1000 
16 
1:250000 
7 
1:1500 
17 
1:300000 
8 
1:2000 
18 
1:500000 
9 
1:2500 
19 
1:1000000 
10 
1:4000 
20 
1:2000000 

131 
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Сызықтық 
масштаб – атаулы масштабтың графикалық бейнесі. Оны құрастыру 
үшін түзу сызықты бірнеше бірдей бөліктерге бөледі, ол масштабтың 
негізі деп аталады. Әрбір бөліктің өлшемі атаулы масштабта берілген 
өлшемге тең. Кескіннің сол жақ бөлігі өзара тең кішірек бөліктерге 
бөлінеді, олар графикалық дәлділікті құрайды (2 сурет).
1: 50000 
1 см-де 500 м 
 
 
2-сурет. Сызықтық масштаб 
 
 

132 
№3 Зертханалық жұмыс
 
6-тапсырма. Берілген топографиялық картадан түзу сызықтарды 
сызықтық масштаб арқылы өлшеу (4 кесте). 
Тапсырманы орындауға арналған ұсыныстар. Екі нүктенің 
арақашықтығын анықтау үшін циркульдың айырығын картадағы 
кескіннің арақашықтығымен бірдей қылдырып орналастырады 
(3 сурет). Содан кейін циркульдың оң аяғы бүтін бөліндіде, ал сол 
аяғы кіші бөлшектер аймағында болатындай етіп сызықтық масштабқа 
апарып, санақ жүргізеді. Берілген үлгіде нүктелер арасындағы 
арақашықтық 1 км 250 м. 
 
3-сурет. Картадағы арақашықтықты сызықтық масштаб
арқылы өлшеу 
4-кесте 
Нұсқа 
У-34-37-В-в-4 (Снов) картасы бойынша 
1 
Михалинская тауы (6812) – жел диірмені (6612) 
2 
Михалинская тауы (6812) – Карьерная тауы (6713) 
3 
108,1 су деңгейінің белгісі (6814) – бұлақ (6713) 
4 
158,4 белгісі (6714) – кірпіш зауыты (6613)
5 
Су диірмені (6613) – Белый (6513) 
6 
Құдық (6612) – құдық (6513) 
7 
Кирпичная т. (6613) – 139,4 су деңгейінің белгісі (6513) 
8 
Орманшы үйі (6611) – шіркеу (6510) 
9 
Су диірмені (6611) - Голая т. (6511) 
10 
Белый (6513) – Малиновская т. (6411) 
11 
Метеостанция (6413) – 146,4 белгісі (6514) 
12 
Шіркеу (6413) – 142,0 су деңгейінің белгісі (6512) 
13 
Семафор (6414) - Су қыспақты мұнара (6413) 
14 
137,6 белгісі (6411) – 131,4 белгісі (6511) 
15 
Орманшы үйі (6610) – жел диірмені (6612) 
16 
Лесная т. (6711) – телефон станциясы (6711) 
17 
Кірпіш зауыты (6613) – 158,4 белгісі (6714) 
18 
Су қыспақты мұнара (6614) – жеке жаткан тас (6513) 
19 
Құдық (6612) – Голая т. (6511)
20 
129,4 су деңгейінің белгісі (6411) – құдық (6412) 

133 

жүктеу/скачать 5.58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: