Оьрму лажин кiялану ва чiявучин бусравну


ИНСАННАН КЪУЛЛУГЪНИЯР, КЪУЛЛУГЪРАН ИНСАН АЬРКИНССАР



бет4/6
Дата11.07.2016
өлшемі0.93 Mb.
#191551
1   2   3   4   5   6

ИНСАННАН КЪУЛЛУГЪНИЯР, КЪУЛЛУГЪРАН ИНСАН АЬРКИНССАР

(Ккуллал РК КПСС-рал 1-ма секретарь Османов Аьвдулжалал дакIний утлай)

Ттун хъинну дакIний ливчIунни партиялул Ккуллал райкомрал пленумрай Аьвдулжалал Рамазанович КПСС-рал Ккуллал райкомпартиялул 1-ма секретарьну увчIлачIисса кьини. Жагьилсса, чурххал ливцIусса коммунист Новолакрал райкомрал 1-ма секретарьшиврия Ккуллал райкомпартиялул 1-ма секретарьну увчIин лайкьну чIалачIи авура аьжаивну бусравну бувчIлай бия пленумрайн бавтIминнан.

УвчIавугу дуруна цинявппа цану рязий хьуну. Цайнна вихшала даврил барчаллагьрал ихтилатраву Аьвдулжалаллул кIицI бувна:

– На вардиш хьуну ура жаваблувну, низамрай, тIайлану даву дуллай, умуд бур на агьалинангу, миннан навагу, дуллалимургу кIулну, закон, партиялул кьянкьасса низам дуручлай, районналул жяматрал хьхьичI бавцIусса масъалартту щаллу буллай, маэшат, багьу-бизу, культура гьаз дуллай, зун бюхъаншиврийн.

Ва цала ихтилатрал мяъналий, даччин дакъа, цаятура цаллагу, цайминнаятугу тIалавшинна дуну, бюххянну, бувчIинну, хъинну иминну, маслихIатрай даву дуллай зунгу ивкIуна.

На Аьвдулжалал ХIусманов секретарьну увчIлачIисса чIумал Ваччиял колхозрал председательну ура. Цувагу колхозрал председательну зий ивкIхьукун, ттущалсса ихтилат хъинну вив увххун, захIмат бигарду кIулну дуруна. На колхозрал председательну навагу командировкалий унува, лавмартшиву дурну, увчIушиву кIул хьувкун перспектива дакъасса, хахлийн дурксса колхозрал председательну, Ккуллал колхозгума цачIун дуван махъаллил хьусса кIулну, Аьвдулжалаллул аякьашинна, цIухху-бусу дайва ттун кумаг хьунсса тагьарданий.

Аьвдулжалал Рамазанович цума-цаннащалгу кIулхьун, дакIний-мазраймур бувчIин, бусласимуних личIлулну вичIи дишин, цума цукунсса урив кIул уван усттарсса ия. Ччясса чIумул мутталий районналул актив, кIанттул каялувчиннашитал, идарарттал хъуними цума цукунсса бюхъулул урив, хIатта ци хасиятрал урив кIулхьун хIарачат бувна. Мунан бувчIуна цума тIайламур ччисса урив, цума лажин-лякъу урив, цуманайн ци тапшур данссарив, цукун цала лагма лаган банссарив – гьарца каялушиву даврил магьирлугърал шартIру мунаву дия.

Ттущала ихтилат буллалисса чIумал колхозрал давурттая ва маэшатрал тагьардания цIувххуну, дан-дитанмунилгу, маслихIат-насият бувсуну, цIувххуна: «Ттуяр хьхьичIсса райкомрал, райисполкомрал хъуниминнал вищалсса ара цукунсса дикIайва, ина миннащал маслихIатрай зун къаикIайва тIиссагу бияхха, ина мукунминнаха лавхьхьусса акъарахха – куну.

Ттун бувчIуна ттуятува маз буллалиссагу бувкIшиву муначIан.

– Даву дуллай хIарачат буллалисса чIумал, дайшишру дуллалаву, тIааьнну, нахIуну къадикIайрхха учав, мукунсса ишругу шайва куну, бусав цаппара мисаллу: «На жула колхозран бучIан бувссия ххюва вагон тIаннул, районналул хьуниминнайнгу къаувккун, республикалийсса ттула дустурал кумаграйхчин, хаснува Шихсаидов Шихсаид Исяевичлул. Тахта-тIама аьркинну дия чIярусса, 6-ра кIанайсса чIулттал-ххялчIал магъив дусса ризкьилул минарду цIулаган дан аьркинну дия. Районналул каялучитурал мий тIаннул вагонная шамма вайми колхозирттан булун аьркинссар тIикун, на кьянкьану увкуссия къабулунна, аьркинну бухьурча, минналгу бучIан бувача куну. Укунсса жаваб тIааьн къадирзун, ттуяту мий арх бувцуна.

Мукунна на дучIан дурссия ттула московливсса дуснайхчин (архIал дуклай уссия) 80-лла ппалул оьрчIи каршив, колхозницахъул ххари бан, даврил лагма лаган баву мурадрай. Гай каршив сийлуву дия, райпорайн 1-2 карши посылкарттаву дучIайва. Вай каршаяту 70-лла карши вайми колхозирттал передовицахъан дулун аьркинссар тIун бивкIунни районналул хъуними. На мукун рязий къавхьра, аьркинну духьурча, зурагу дучIан дувара куну.

На, ттула цIаний дуркIусса каршив 80-лагу хъамитайпалул сияхI дурну, дулав магазинналийнгу, копиярду сияхIрал райком-исполкомрайнгу. Ва иширавугу цала тIимур къабувкун, аьжаивну ттул чулиннай дакI дургьуна.

Райцентрданий, Ваччавсса, къуллугъчитурал хозяйстварттай колхозниктуралнияр чIявусса гъаттара бия. Га чIумал райком секретарьтуралгума оьллу-ризкьи дикIайссия. Ми канаки бансса лухччив хъинну ссуссукьуну, диял хъанай дакъая. Цимилагу тавакъю бувссия госфондалул аьрщарая личIи дара вай ризкьилунсса лухччи куну. Амма къулагъас къадурна. Жу яла личIи бан бувссия къуллугъчитурал ризкьи, вай ябансса кIантту ккаккан бара, куну. Ва иширайн къаччан бивкIун, чичлачи бувна аьрзарду ЦК КПСС-райн бияннин. Нагу чивчуссия обкомпартиялийн ва сельхозминистерствалийн. Гила бувкIун, хъирив лавну, госфондалул аьрщарая ризкьилунсса лухччи ккаккан дан бувна.

Вайгу, цаймигу мисаллу бувсукун, Аьвдулжалал, цала зумуну пишгу тIий, махIаттал хьуна.

– Ина кунма вайми колхозирттал председательталгу хIарачат булларча, ттунгу хъуннасса ххаришиву ва рахIатшинна хьунссия, – куну, – жугу чIарав бацIанну, бюхъаймур буллалу, – куна.

ХIусманов Аь.Р. – гьарца иширал чулинай зад кIулсса, лавайсса аькьлу-кIулшилул инсан, каялувчи ия. Агьалинал маэшатрал гьану колхозру душиву кIулну, миннул даража лавай баврих даиман къулагъас дия. Ризкьи гьарза баврих, миннуя дучIаймур ххишала даврих ляличIисса ябитаву дикIайва. Ва мунинсса гьанугу хъу-лухччи душиву кIула, цувагу агрономнал пишалул заллугу ухьукун, хъуния мюнпат ласаврил, лазуни хIадур даврил, агротехникалул шартIру ишла даврил ялув авцIуна икIайва.

Райкомпартиялул пленумирттай, бюрорал заседаниярттай аьрщи ишла даврил, ризкьилия дучIаймур гьарза даврил масалартту чIявуну ххалбигьаву низамрай дирхьуна, гьарца зуруй ризкьи ябаврил ва миннуя дучIаймур ккаккан дуллалисса 24 форма колхозирттал ххал дигьаву аьдатравун дуртуна. Му ххалдигьавуртту цала кабинетраву дайва. ЛивтIусса, бивххусса, бавххусса хIайвантрая цIуххаву, жаваб дулаву, ризкьилул продукция чун, цукун харжи дурссарив тIалав дайва. Укунсса ххал бигьаврил колхозирттал каялувчитурал, бухгалтертурал жаваблушиву, низам цIакь дурна.

Аьвдулжалаллул каялувчитурая, коммунистурая дуллалимунил цIухху-бусу баву хъинну хIалимну, нахIусса мазрай, бувчIинсса, бюххянсса мяъналий дувайва. Диялдакъашиву, гъалатI итабавкьуну бухьурча, хIатта закон-низам зия дурну ухьурчагума, хъинну иминну ци савав хьур, ци захIматшинна хьуна дакьлай дур, щийн чул бивщуну даву дуллай ура, жуяту цукунсса кумаг аьркинни, тIий, вихшалларай инсаннал дакI дарцIуну, жаваблувну зунмур байва, жаваб тIалав даву, чIу лахъ буллай, цан къадав ва даву, ина зий акъара, вил бюхъу бакъар тIисса мукъурттийну къадайва такIуй, щищалкIуй.

На колхозрал председательсса шиннардий Аьвдулжалаллул ттущалсса ихтилат, ци захIматшиву хьуна дакьлай дур, ци кумаг аьркинни тIисса бикIайва. КIулли, лагайва муначIангу ттуяту аьрзирдайсса инсанталгу, даврияту букьан бувсса колхозрал ризкьи, продукты тили-тихъа дурну тIий, хъунисса зараллу ва диялдакъашиннарду итадакьлай тIий судрахунгума багьлагьисса. Миннал хIакъираву оьвкуну цIуххаву дайва, на тIайлану ккавккукун, заралланул, тили-тихъи даврил лахъаву дан барчагу, даврия букьан бан анавар мауккаванна чайва.

Цува Аьвдулжалалгу идарарттал каялувчитал, шяраваллал, колхозирттал хъуними даврия букьан буван анавар къауккайва. Закон, низам, уставрал тIалавшинна биттур къадурну, танмихIрахун багьлагьисса инсантал, агьалинал, жяматрал рязий бакъашиву хIисавравун лавсун, собраниярттай, бюрорал заседаниялий кьянкьасса цIухху-бусу бувну, хIукму бан байва ми даврия мурахас бансса.

Аьвдулжалал Рамазановичлул хъунмасса бюхъу-гьунар, магьиршиву дикIайва тIааьндакъашиву хьусса, ххавххусса, къалмакъал хьусса инсантал паракьат, багъишла битан бан, дакьил буван. Ца чIумал 2-мур ЦIукIуллал ва Хъюйннал хIухчалтрал дянив щавурду хьунцIакулсса бияву хьуну, хIакинтурачIату цанма хьусса заралуннил справкардугу ларсун, милицанал деларду щурущи даврин багьлагьисса иш хьуну бия. ЧIун дия ятту, хIухчалт Бажиган-Бакреслийн най, ххуллийн бувксса. Суд-диваннахун багьарча, ятту куч баву лиян най дия, хIухчалт, судирталсса буллали бувну, жяматругу куннайн-кув багьан най бия. Аьвдулжалаллул, оьвкуну вай колхозирттал хъуниминнайнгу, РОВД-лул ва прокуратуралул зузалтрайнгу, хьусса иширал ахир ссайн дуккан най дурив бувчIин бувну, хIухчалт ва жяматру паракьат бансса, дакьил бансса тагьар щаллу дуруна.

Цамургу. На колхозрал председательшиврия мурахас увукун, къашавай хъанахъаврину, (4 зуруй хъин хъанан багьуна ччаруллал), сельхозпродукциялул качествалул ва закупкарттал комитетрал Госинспекторну рекомендовать увнав, яла 1972 шинал райкомрал орготделданул хъунаману увцунав цачIана. Мяйра шинай ванащал архIал зий ивкIра. ЧIявусса задру, чIявусса агьамсса даву даврил ишру, инсантуращал, кадранащал зузаврил кьяйдарду, партиялул членшиврул ва къуллугърал низам дуруччаврил, цIакь даврил шартIру ва санти мунацIа ттун лавхьхьуна.

ЧIивисса хьуннав, хъунмасса хьуннав каялувшиву дуллалинал ххуйшиву, магьиршиву цачIава зузиминнал цачIанма бувкIуминнал бусласимуних личIлулну вичIи дишаву, бусласимунил мяъна-мурад ласаву, агар мурад, тIалавшин щаллу дан къабюхълай бухьурчагу, дакI даву дуллансса гъира, шавкь рутаву дикIайва. Аьвдулжалал Рамазановичлул ва ишираву ляличIисса пасихIшиву, магьиршиву дия. Мунан бувчIайва инсаннал гъалгъалух, анавар-хъери уккаврил, ххари-пашманшиврух, сипатравунва урувгуну ци мурадрай увкIун урив. КIири ивчма, сси бивзма кIукIлу лаган аву, цанма ссибивзуну бухьурчагу, му ялун личин къабаву, анавар къауккаву дия Аьвдулжалаллул хасиятрал ххуйшиву.

Ца чIумал Аьвдулжалал аьжаивну гьанавиххину куна, лажингу кIяла ларгун, увххунни райкомрал къатравун. Чансса хIаллава ттуйн оьвкуну, ХIасаннуйн оьвча кунни цачIана. Ттун бувчIуна райпорал председатель ХIасаннуйн ссибивзуну оьвча тIишиву (аьпабивуйн Вихьуллал барцI ХIасан учайссия, кIири ивчун, анавар уккайсса икIайва махъ учин). УвкIунни ХIасан. Нагу Аьвдулжалаллул кабинетраву унува. Аьвдулжалал, ивзун цала столдануха ХIасаннучIанай хьуну, кагу дургьуну, приставной столданух щяикIу куна, хъинну хIалимну, цалазумуну пишгу тIий. На увкра тива, цаппара хIал хьувкун, ХIасан увккунни ажари куна ятIулгу ивчун, гьухъагу ивтун. ТтучIан увххун ХIасаннул, кучалий: «Анавар увккун, Аьвдулжалаллун къаччан бикIансса зад хьуна, увкунни, халкьгу лагма-ялтту бусса кIанай. Аьвдулжалал бакIгу кIутIу дурну, жуав къадурну лавгуна, ттунмагу бувчIуна мунан къаччан бивкIшиву», кунни. Кабинетравун ухханнина на танал хьхьичI ацIансса начлил кьуцIу уллай ияв. Таналгурив цала кIукIлусса, бюххянсса, бувчIинсса мукъурттил гьухъа итан унна.

Аь. ХIусманов цума-цанналгу мурад щаллу бан, кумаг бан чялишну икIайва. Щархъаяту бувкIсса бугьарасса инсантурал тIалавшинна щаллу дан хIарачат байва. Иш багьний, ми шаппай биян бан райкомрал машинагума гьан байва. Га чIумал щархъавунсса транспортгу даиман къадикIайвахха. Райкомрал бусса кIивагу машина, оьнма бухьурча, машиналух мюхтажма иян уван тIайла буккайва.

Даврия зузалт шаппа-шаппай нанисса чIумал, увкIуна АьвдулжалаллучIан Ярагъи ХIажикьурбанов, ЦIувкIуллал машгьурсса пагьламан. Кабинетравун уххайхту, ала-ссаламгу бувну: «Ина куна аькьлу бусса бухьувкунни ва районналул цIа машгьур хьусса, – кунни, – нагу хIарачат бувара жула ЦIувкIуллалгу, районналулгу, республикалулгу цIа гьаз дуван». Яла цала хъун портфельданува цала наградарттал хIурматрал лишаннал патта личин дунни.

«Вил цIа Дагъусттаннай, СССР-даний дакъассагу щала дунияллийх машгьур хьушиву циняннан кIулссар, – кунни Аьвдулжалаллул, – хIарачат бува душвавралгу, инара кунна миннулгу цIа бюхттул дуван». Ттул чулийнай урувгун, Ярагъинал: «Вагу ттул хъинирвури, – увкунни, – жу кунначIан кув буххайссару, амма цIана уххан къабюхълай бур, на ялавай гьан багьлай бур, гьунттий кIюрххилсса самолётрайн билет лавсун буссар».

– Туну ялавай машина бухьунссархха, – кунни Аьвдулжалаллул.

– ЦIана кьатIуппай букканну, транспорт хьун хьуви, – увкунни Ярагъинал.

– КьурбанмахIамма, оьвча Кариннуйн, – увкунни Аьвдулжалаллул, – тIайла укки ва цIанава МахIачкъалалийн.

– Вин барчаллагь, Аьвдулжалал Рамазанович, ина кунма ненттабакI тIивтIусса, хъунмасса бакI бусса каялувчитуралли укунсса хIурмат байсса, ина мукуна бусравнува абадлий личIаннав, – кагу чIуен дурну, барчаллагьгу увкун Ярагъи лавгуна.

Укунсса кумагру чIявуссаннан байва Аьвдулжалаллул.

Райкомрал зузалтрайн хьуннав, шяраваллал хъуниминнайн хьуннав, районналул идарарттал каялувчитурайн хьуннав, дансса давуртту тапшур дуллалисса чIумал, цIуххаву дайва, цукун дуванна, ци харжи бишин багьлай бур, кумагчитал цума хьунссар, цуксса чIун аьркинни му даву щаллу дан, транспортрал тагьар цукун щаллу хьунссар, куну. Цалагу контрольданийн ласайва, жуйн райкомрал зузалтрайнгу, тапшур байва чIун дияннин, чIун-чIумуй ххал бигьаван тапшур бувмур цукун щаллу хъанай бурив.

ЧIявуми масалартту бикIайва строительствалул, хъу-лухччинул давуртту чIумуй давриясса. Агарда ккаккан дурсса му даву чIумуй щаллу къадуллай бухьурча, оьвкуну, цIухху-бусу байва: ци захIматшиву хьуна дакьлай дур, ци дахчилай дур, цукунсса кумаг аьркинни уттигу давуртту къуртал дан, куну. Багьантту ляхълай, биччибакъулшиву дуллай ухьурча, бюххянсса, хъама къабитансса ихтилат байва. Гай давуртталсса бан буржулвминнал давривух аьркин бакъа хIала къауххайва, амма ялув ацIайва Райком партиялул пленум, активрду бакъассагу, райисполкомрал сессияртту, идарарттал совещание – семинарду баву Аь. ХIусмановлул низамрайн руртуна. Ккаккан дурсса чIумуйнин цимурца хIадур даву, доклад, хIукмурдал проектру хьхьичIава хIадур баврий ялу ацIаву дайва, хаснува диял дакъашивуртту, аьй-бюкьу дуванма тIайлану ккаккан аврих, савав ци хъанахъиссарив чIалачIи даврих къулагъас дайва.

Докладру, агьамсса масалартту ххал бигьинсса материаллу, хIукмурду щаллу баврил ялу кьянкьану ацIайва. Доклад хIадур бан, пленум актив хIадур буллалисса зузалан паракьатну, хъирив лавну даву дансса сант щаллу дан хIарачат байва, ми цамур давриха зун, дуллалимуния уцан уллан къабитайва.

ЧIявуну докладру, аьркинсса материаллу хIадур даву, идарарттая, каялучитурая справкартту, данныйрду, цифрарду тIалав даву ттун дуллан багьайва. Аьвдулжалаллул ттуйн оьвкуну: «Ина ва нюжмардий ягу ххишала чIумуй щинкIуй ххал къахьун аьркинссара, лавкьун кабинетгу, пленумрайнсса докладраха зун аьркинссара», – учайва.

Кабинет лавкьуну зун къабюхъайвахха, аьркинсса инсаннайн оьвчин, аьркинмур тIалав дан багьлан бикIайва, жула отделданул зузалтгу щурущи бан багьайва. Аьвдулжалаллун хавар хьурча, ттучIан инсантал занай, кабинетгу тIивтIуну, бухху-букку буну, увкIун ттучIан: «На вихь учав кабинет лавкьуну, паракьатну зузу куну, аьркинмур телефоннавух оьвкуну дучIан дува», – куну, кабинетрал нуз цIакь дуван айвав. Ванан кIула доклад хIадур буллалисса чIумал цукссара паракьатшинна, чичаймур хъинну пикри бувну, хъирив лавну дуван.

Райком – исполкомрал дуллалисса мероприятиярду, шяраваллал активращалсса батIавуртту Аь. ХIусманов учIаннин хъинну захIматну хъанан дикIайва, ккаккан дурсса чIумуй нажагьгу къашайва, ссят урчIунний батIин ккаккан дурну духьурча, ацIунний дакъа къашайва. Активрал низам хьхьарасса дия, чIявуссаннал шиккун чIал хъанахъаву аьдатравун дагьсса кунна дикIайва.

Аьвдулжалаллул цува секретарьну учIайхтува кIукIлуну, бюхханну бувчIин бувна чIявусса агьали батIавурттал низам цукун дикIан аьркинссарив, ккаккан дурсса чIумуй батIаван аьркиншиву, цаннах ца ялугьлагьи уллай, циняннал чIун зия дуллалаву къадикIан аьркиншиву, циняннал ссятру саргъунну зун аьркиншиву. ХIусмановлул дирхьусса низам аьдатравун даргьуна. Гьарца пленум, актив, совещание, сессия ккаккан дурсса ссятрай, минутрал чIал къавхьуну, буллан бивкIуна.

Ца ппурттуву давурттал кIацIалахIинсса чIун дия. Ххалал, хъунил давурттая кьинибархан зузалт, каялувшинначитал давурттая буцин буллан заралсса иш бия. Райкомрал пленумгу батIин аьркинну бия агьамсса масалалул хIакъираву. Аьвдулжалаллул ттухь увкунни: «Жула пленум кIюрххила батIирча цукун хьунавав, ссят 9-10 хьуннин къуртал бан? На аьжаивну кIихIулла хьусса куна ура. Яла учав, ссят арулунний батIин баян банну, мяйннил дачIиннийвагу бучIанхьуви, куну. Баян бува кунни, бюхъайсса кIюрххила, чIумуй даву къуртал дан хIарачат баннуча, куну. Жугу баян барду, бувчIингу бувну кIюрххила батIаврил мяънагу.

КIюрххил ссят арулуннил дачIинний най ура даврийн, щархъайн оьвкун, чIал къахьун дакIнин бутанна тIий.

Даврийн най унува хьуна бавкьунни цала ризкьи газулувун тIайла бувккун нанисса хъами, аьжаивну гьалак бувккун, ттухь цIухлай: «Ци иш хьуну бур, дяъви байбивхьусса хаварвагу бакъарив? – тIий, – шяраваллаватусса инсантал дучрай, машинарттай батIлай бурхха площадрайн, райкомрал лагма-ялтту», – тIий. Хъамигу паракьат бувну, гай оьвкуну бувкIшиву бувсун, ивра даврийн. Ссят арулла хьуннин сайки циняв щархъавату бувкIун бур. Аьвдулжалалгу, жула зузалтгу арулла хьуннин бувкIуну бур.

Доклад, цимурца хIадурну дуссия, дурусну ссят арулунний пленумрал даву дайдирхьуну, ацIуннил дачIи хьуннин щаллу хьуна, циняв гьуртту хьумигу хъинну рязину цала-цала давурттайн зана хьуна.

Укунсса низам активращал душаврил гьарца давурттан тIайлабацIу, буллугъшиву хъанай дия, тамансса колхозру ва район гьарца ккаккиярттал хьхьичIун дуккаврин, занази ятIул ттугъру ва бахшишру ласласаврил гьану укунсса низамраву, тIалавшинна душавриву хъанай бия.

Аьвдулжалал Рамазановичлул ссавур душиву, анавар къауккаву, маслихIат-насихIат бусаву ва цаймигу ххаллилсса хасиятру циняннансса эбрат дия. Ванал маслихIатрайн бувну, ттущавагу кIива-шанма ишираву бакIрай ацIаву, сситтуй ссан дизаву дуван бювхъуна.

КIуллихха цанма ччимур къабарча, хIукуматрал, халкьуннал аьмсса хъуслийн ка тIитIлатIими, тили-тихъи дувулт, кьюлтIну дацулт, ччайнугу, къаччайнугу бацIан барча, миннан ххуллу кьукьирча, миннаву оьхIалшиву, лавмартшиву хIасул шайшиву.

Мукунсса инсантурал лавмартшиву дурну, на райкомрал орготделданий зузисса чIумал, къалпсса документругу бувну, кIира шинай суд-диваннайн занази увнав. Арулла шинал хьхьичI (на колхозрал председательну зузисса чIумал) Бахалаев КьурбанмахIаммадлул цакуну инттухунмай ахьния бивчусса арулва кьунча, муная лахъаву дуван ветстанциялул зузалтрал актагу дурну, хIукму бувсса, га чIумал лазуни дакъа ккашил литIун бувссар тIисса къалпсса актагу дурну, къалпсса бардултгу лявкъун, ттуй тахсир буллай, Ккуллал, Лакрал, Агъуллал ссудирттайх дело занази дурну, минналгу тахсир къаляхълай, дело тихуннай рутлай. Ялагу прокурортуралул протестру чичлачи бувну, дело цIу лаган дуллай, цIунил ххал дигьлай, ялагу Лакрал районналул ссудиянал на тахсирлувсса хIукму бан бувуна, лакрал прокурорнал кьюч баврину. Му хIукму Верховный ссудралгу тасттикь бан бувуна. Ттун багьуна ми къалпсса документру (акта, правлениялул хIукму), къалпсса бардулт чату, цукун бувссарив хъирив агьан. Ми къалпсса бушиву тасттикь бувну, ми документру бувултгу чIалачIи бувну, республикалул прокурорнал протест ва Верховный судрал хIукмугу гьану бакъасса, законналийн къаршисса бушиву чIалачIи бувну, республикалул прокурор ва Верховный судрал судия къатIайласса делолул ва судрал хIукмулул хъирив лаян къабюхъайшиву чIалачIи бувсса кьянкьасса чагъар гайннайнгу, обкомрал партиялийнгу чивчуссия. Яла гайннал Лакрал ва Ккуллал районналийсса прокурортал ва ссудияталгу цала зумуну ссуку бувну, цала протест ва хIукму тIайлашиву чIалачIи бувну, циняв ччаннай бацIан бувну бия. Хьхьувайгу дяхттагу бардулт кьянкьа бацIан буллай, документру тIайлашиву тасттикь бан буллай, кIива-шанма гьанттагу бувну, цIунил суд бан Верховный судрал коллегиялул член тIайла увккун ия, Левашатусса заседательталгу бувцуну.

Ци бан бюхъанссия Коллегиялул членнащагу, цукссава бардултрайн кьюч бигьларчагу, суд баврил низам зия дуллай дия, гьужум булларчагу, хIакьсса документру ва мяйжансса фактру на хьхьичI дирхьукун, прокурортал ва судиятал кьаст лархIуну тIайла бакъасса хIукмурду ва профессиональный кодекс лиян буллалисса судиятурал ва прокурортуралул лажин чIалачIи дурукун, Коллегиялул член банмур бакъа, цичIав мяйжансса бакъахьукун, Верховный судрал судиянал республикалул прокурорнал тапшур бувмур бан къабювхъукун, судгу къабувну лавгуна, яла гила гьан бувну бия хIукму дело прекратить дурсса, гьану бакъа тIий, хIакьмур тасттикь бан къавхьун тIий.

На яла ссукку хьура мий къалпсса документру бувсса, на зия уван кьаст лархIуми, ваксса судирттал волокита дурминнан ва судрал кодексрал низам зия дурсса судиятал танмихIрайн цивппа кIункIу буван (2-3 шин дуснакьрал дагьайсса статьярду бия).

Аьвдулжалаллул оьвкуну: «Ина районналми бакъа, республикалул прокурор ва Верхсудрал судия лув бивчун, лякьлуй ник дирзунни. Му иш обкомпартиялун чIалай бур, гайннал миннан цала суд банссар. Ина му ишираву ссавур дуварча хъина, ми лавмартшиву, кьадарсса даву дурсса инсантал буххан кIанттухгу луглаги бунни, районналул жяматрал дянив мий духIин къашайсса кьюкьалалул хьунни, му судрал бувсса хIукмулул мий кьуркьу буллай личIантIиссар. Пикри бува, ми дуснакьрайн бакьирчагу, миннал гъан-маччаминнал вил чулухуннайсса тIааьншиву къадикIантIиссархха, куну.

– Инава пикри бува, – учав, – цуксса хIаллай цукун лагма уклаки унна на миннал. Му бухIан бюхъайсса иш бурив?

– Инагу тIайлара, амма на увкумур бакIравун ласурчагу бучIия, – кунни.

Аьвдулжалаллул маслихIатрайн бувну, нагу ссавур дурссар, лавмартъталгу чан къашайшиву цума-цаннангу чIалан бикIайхха, куну.

Укунма кунмасса иш хьуна на колхозрал председательшиврия увкьуну махъ. Вайва хIусудчитурал аьрзирдайн бувну колхозрай ревизия буллан бивкIуна. Нагу буллай бухьунссар куну, паракьатну ттула ччаруллал цIуцIаву хъин даврилсса буллай ура. Цаппара хIал хьувкун хавар бувккунни «КъутIаевлул щаллусса вагон тIаннул цалалуш бувну бивкIун бур» тIий. На, хъяхъавугу дурну, къулагъас къадав. Яла цаппара гьантрава ревизор МирзамахIаммадлул оьвкуну бувсунни, 50-хъул кубометра тIаннул чан хъанай дур, ми колхозрал складрайн къадуркIун дур МахIачкъалалия, мий ликкан дурсса базалияту гьан дуварчагу, куну.

Гьан дурну духьурча, чун дакъахьуну дурив ххал дувара учав, цавагу ттала бакъахьун къабучIиссар, куну.

«Вагон тIаннул бакъашиврия, КъутIаевлул цалалуш бувну бур тIаву цаняннавун багьну бия, ревизорнал чIалачIи бунни» тIий, хIатта цаппара дусталгума аьжаивну ттуяту арх бувцун, кIихIуллану ливчIун чIалай бия, цаппара «хъючча дустал» ххаришиву кIидачIлайгума бур чайва.

На лавгун ревизорначIан цIуххаву дував, хъирив лаврав, куну. Ца вагон тIаннул чан хъанай бур, гила гьан дурну дур, гилусса завскладнал журналланийгу, накладнойрдайгу гьан дуршиврий бур. Туну ми лавсусса, духлахисса шофёртурахь цIуххав, ци дарду мий куну? ЦIуххав, миннал диян дарду тIар, амма шийсса завскладначIан дирну дакъар.

Завсклад Шивтаев Садикь уссия, яла мунан кIанай Джамалова Кубра бивтун буссия. ТIама къадирну дур Садикь усса чIумал. Садикьлухь цIуххав: «Ина циняв документру биян бував бухгалтериялийн?» – куну. Бував кунни, копиярду ттучIавагума буссар. Ласила кIай копиярду учав. Лавсун увкIунни. Ца къурши ппив бував, цалчинми экземплярду накладнойрдал къуршилувува бур. Лавсун бухгалтериялийн ххал барду 54-хъул кубометра тIаннул накладнойрду. Вай тIаннул дуркIумийннуяр ххишаласса кубометрарду хьунни, ялагу духсса фермарду зевххусса тIама ялун дирну.

Ревизиялул ялагу чIалачIи дунни, гай дакъассагу шофёртурайгу ялагу 5-7 кбм тIаннул чан хъанай душиву. Мигу миннал ласун аьркиншиву. Складрай циняв хIисав дурукун ацIниясса кбм тIаннул ххишала хъанай дия, фермардая зевххусса тIама приход къадурну.

Укун гужрай вагон тIаннул ттуй бахIавай ливчIссар. Яла на мий лявкъукун, мий ттуй дахIлахIими, мий чан хъанай ххари хъанахъими, ттуйн лажин дугьан къашайсса даражалийн багьуна. Багъишла бивтуссия мигу…

Аьвдулжалаллул цайминнан эбратрансса хасият цамургу дия. Дустуращал, кIулминнащал укунмасса (рядовойсса) колхозник-ризкьичинащалгу щяикIан, изан, хъамалу хьун уххаву цала кулпатращал куннасса дикIайва, намус, нач-карчI дакъа дакI аьчухну ккуранналий буми пиш-пиш тIутIи бувну, тяхъану компания гьан дайва.

Дан-дитанмуния, хьхьичI бавцIсса масаларттая ихтилат багьукун, гьарцаннал дакIнимур, пикри, шартIру аьчухсса бусансса хайр-мюнпатмур чIалачIи бансса тагьар щаллу дайва. Яла, цала пикрилул кьукьавугу кIицI дурну, гайминнал бувсмургу хIисавравун лавсун, ссаяту байбивхьун цукун ци даву дуван аьркинссарив ккаккан дайва, ци кумаг, ци техника ишла данссарив, танин дуван бюхъянссарив цIувххуну, га чIумуй тапшур дурмургу щаллу даврий ялу ацIаву дайва.

ЛяличIисса магьиршиву дикIайва Аьвдулжалаллул жяматийсса давуртту, субботникру сакин давриву, райцентрданий хьуннав, шяраваллаву хьуннав. Ваччавсса чIявусса идарарттал къатри, хаснува цIанакул къуллугъчитал ялапар хъанахъисса, субботникру дуллай, неххая чартту батIлай, машинартту буцIлай, ххилай дурсса къатрир. Гьарца субботникрай цува хIала увххун, аьрхIал зун икIайссия.

Райком партиялул зузалтрансса къаттагу мукунъя бувсса. Ва домравусса квартирарду бачIлачIисса чIумал, нагу ура ттула хьхьичIа заманнайра дурсса, ххялчIай магъивгу лавкьусса къатри зерххун, цIулаган даннатIий, тахта-тIама хIадур даврилсса буллай.

Аьвдулжалаллул оьвкуну кIицI бунни: кIай къатри зехлай, дакьин дуллай, цIусса къатри даннияр захIмат хьунтIиссар. Ина, ва жула райкомрансса къатлува ца секция-квартирагу лавсун, паракьатну даву дуллалу куну.

На, аьжаивну пикрирдавунгу лавгун, учав: «Вин хъунмасса барчаллагь, мукунсса аякьа жуха дуллалаврихлу. Амма ттул намусрал кьамул къабанссар, ттула цукунсса дунугу къатри дунува, лагма щархъаясса инсантал яхьунсса къатта бугьлай бунува, нава га къатлуву квартира лавсун яхъанан, куну.

Аьвдулжалаллул, пиш-пишгу тIий ттухгу уруглай: «Инава пикри бува. Ва жула райкомралми зузалтран бувсса къаттар, на вин къулаймурда буллалисса», увкунни.

– Ттун кIулли, цими инсаннал ттуй аьй-бюкьу, ришхант дулланссарив. Щин-бунугу мюхтажнан була ттунмур секция учав.

Амма Аьвдулжалаллул тIимур хIакьсса бивкIун бия, ппухълуннала дурсса къатри зехлай, санти дуну ремонт дуванна тIий, цIусса къатри кIили дувануксса захIматгу, харжи-хуржигу хьуна.

Укун аькьлу буссагу, аякьагу дуссагу икIайва аьпа баннав цал Аьвдулжалал Рамазанович.

КьурбанмахIаммад КъутIаев,

Ваччатусса




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет