Оьрму лажин кiялану ва чiявучин бусравну


ПАХРУ БАН ЛАЙКЬССА АДАМИНА ИЯ



бет5/6
Дата11.07.2016
өлшемі0.93 Mb.
#191551
1   2   3   4   5   6

ПАХРУ БАН ЛАЙКЬССА АДАМИНА ИЯ

Ттун бавунни ХIасанов Гьаруннул ХIусманов Аьвдулжалал Рамазаннул арсная, Ккуллал райкомрал цалчинма секретарьну хъунмасса хIаллай зий ивкIсса, лу чичлай ур тIий. Аьвдулжалал лу чичингу, кино дуккан дангу ва цаймигу ххуйчулий дакIний личIансса аьпалунсса давурттив дангу лайкьсса инсан ия. Ванал тIайлашиврия, даву ххуйну даврия ттигу чан къашай ихтилат жул ЦIусса Лакрал агьалинаву. Нагу чичинна Аьвдулжалаллуя ттунма дакIний ливчIмур.

Ккулув гьаннин ХIусманов А.Р. ЦIуссалакрал райкомрал цалчинма секретарьну уссия 6 шинай, цала шяраву колхозрал председательнугу тамансса шинну хьуссия. Колхозрал председатель хьуннингу цал колхозрал бухгалтерну, яла районналий следовательну зий ивкIссар. Циняр давурттайгу – ххуйсса ккаккиярдащал ва цIанищал.

Нава районналий зуннин ттун Аьвдулжалал къакIулссия. Бусанна райПОрал председательну нава цукун увчIуссарав Аьвдулжалал секретарсса чIумал. Ванал хъирив лаяву, личIлулшаву, бакI бушиву ва цала тIимур бацIан байсса ивкIшиву, инсантурахасса аякьа шикку чIалантIиссар. Та чIумал кадрардалсса райком партиялул байшиву цинявннан кIулхьунссар. Жул шярава, ДучIияту, ЦIуссалакрайн дия 8 км. Районналийн гьаншиврул машиналул ххуллийн гьан багьайва. Автобус цила чIумал къабукIлай, захIматшиву дусса чIунну чан дакъая. Бувксса цайми машинарттай лагайссияв, бацIан барча. Колхозирттал фермардайнгу ивну, ссят 8-ннин цала даврийн нанисса Аьвдулжалалущалгу щяикIан багьайва так-тук. Ванал бюхъавай инсан ххуллий къакьаитай тIун бикIайва ххуллийн бувкми. Укун ттун кIул хьуна цалчинма секретарь цумарив. Вананнив на къакIулссия. На зий уссияв ЦIуссалакрал райПОрал экономистну. 1965 шин къуртал хьуну, январь зуруй на уссияв райПОрал коридорданувусса «Доска показателей» дуцIин дуллай, кIанттуйнгу лавхъун. Паракьатну увкIун ттула чIарав авцIусса чурххалгу лахъсса адамина ттун цахъи чIалну хIисав хьуна. Кьариртун давугу, на кIанттуя увчIра. Гикку, коридордануву, кардугу дургьуну, жу кIул хьуру. «ЯхIия, ина цумур шяравату ура? Кулпат бувссарив? Даву захIматсса дурив? РайПОрал планну биттур къашайхха, савав ци дур?» – куну тамансса суаллу буллуна Аьвдулжалаллул. «Ина экономист ухьувкун, райПОравусса гьарзат щаллуну кIулну дикIан аьркинссар», – куну ва лавгуна гиччава.

Ца зурува ттуйн райкомрал цалчинма секретарь оьвтIий ур куну баян бувуна. Кабинетраву АьвдулжалаллучIа райисполкомрал председатель Къапланов Аьвдулхаликьгу ия. Ихтилат Аьвдулжалаллул байбивхьуна. Гьартану цIувххуна жул кулпатрая, гъан-маччаная, шяраваллия ва м.ц. КIинналагу тамансса суаллу буллуна. Яла райПОраяту, гивусса зузалтраяту биялсса суаллу буллуна. КIинналагу ца зумату кунма: «Ци бан багьлай бур, вил пикрилий, чанссарагу даву ххуй дан?» куна. Вайннал ихтилатраву къаоьккисса хIалашиву хьунуккива ттунгу, махъва махъ буллусса суалданун увкуссия: «Му суалданун жаваб дулун къабучIир, навагу тиву ухьувкун», – куну. КIинналагу бивзун, каругу дургьуну, на тIайла увккунав.

Шиккува бусан багьлай бур райкомрал цалчинма секретарь Аьвдулжалалгу, исполкомрал председатель Къапланов Аьвдулхаликьгу хъинну цаннащал ца бавкьуну зузисса, районналул производство кIулсса, агьалинайгу дакI цIий хайр банну тIисса арантал бия. Чачангу «жула кIанайн» тIий зана хъанай, захIматшивуртту чIяруя. Амма даву, цила-цила чIумал сантирай дуллай, агьалинал дяниву захIматшиву ялун личин къаритайва вайннал. Махъсса шиннардий ва хъиннува чIалан бивкIуна. КIа кIиннащалагу ихтилат хьуну цаппара гьантрава ялагу оьвкуна ттуйн Аьвдулжалаллул. Най уна айивхьуна: «РайПОрал даву хъинну яларайну дур, республикалийсса зузалтгу рязину бакъар, тиву низам дакъа. Виятусса халкьуннал пикри ххал буллай, шанма зуруяр ххишалагу лавгунни, зул ДучIиясса ацIуннаяр ххишаласса инсантурахь нава цIуххаву дав. Тти жу пикри барду, пайщиктурал батIаврий ина райПорал председательну увчIин ккаккан ан. Вил цукунсса пикри бур?» – куна Аьвдулжалаллул. На жаваб дуллуссия, нава му даврия архну ушиву, цанчирча райПоравату 4 председатель, 3 завсклад, 1 заместитель дуснакьравун багьунни махъсса шиннардий. Му бакъассагу Дагпотребсоюзрал председательнащал ихтилат хьуссар, на тайннал экономический отделданул хъунаманал хъиривчуну уцин, 15 гьантлува на кIихун гьан аьркинссара, куну. Ванал куна: «Райпорал 6-7 шинайсса анализ тIайлану даврий на рязира, зузалт тIурча Дагпотребсоюзраннияр жула районналун аьркинну бур, шанма гьантлул дянив жу увкумуний рязисса пикри хIадур бува», – куну.

Гара кьини ахттакьунай райкомрал кIилчинма секретарь Мирзоев Юсуплул, увкIун райПоравун, къачча, къаацIанна къатIий, рязи хьу тIий тамансса бувчIин баву дуруна. Гьунттиймур кьини тIурча Дагпотребсоюзрал председатель Темирханов Сабирдул телефондалувух оьвкуна: «Первый секретарь вашего райкома партии нам не разрешает взять тебя сюда, и надо его слушаться», – куну. Ганала хъирив ттула шяравучу, райгазетрал редактор Айдамиров Исрапиллул ва райисполкомрал заместитель Ккулатусса Каммаев Оьмарилгу ттухь райкомрал увкумур бан вил буржри тIий лахъину ихтилат бувна. Аьвдулжалаллул, иш багьарча, кумаг байссар, цала тIимургу къабувну къаацIайссар, куна вайннал. Хъирив гара кьини ца зурул хьхьичI ЧIурттал колхозрал главный агрономшиврия райком комсомолданул цалчинма секретарьну увчIусса ттула дус Рамазанов МахIаммадлулгу, цува увчIусса куцгу бувсун, рязи хьун аьркинссар увкуна.

На цаннахьхьуннагу рязишиву къадуллуссия, цанчирча райПорай зий буну, дуснакьравун багьми ттуяр аькьлулулгу ялттусса, агьалийнаву сийгу дусса бия. Шанма гьантлува оьвкуну Аьвдулжалаллул ттухь цIувххуна: «Ци пикри хьур?» – куну.

На увкуссия: «Ца захIматшиврувун агьарча, кумаг банмагу акъар, рязи хьун бюхълай бакъар», – куну.

«Та складрайгу низам дирхьуну, инавагу хIарачат буллай, тIайлану зурчан, вил чIарав на навагума уссара. Ца 5 гьантлува пайщиктурал собрание дурну, жу вил кадидатура дихьлай буру, вил къарязишивугу кьамул дуллай бакъару», – куна Аьвдулжалаллул. Укун хьугу хьуна.

РайПОрал председательну увчIуну цаппара гьантрава Аьвдулжалаллул, цачIанма оьвкуну, ттущал мадара лахъисса гъалгъа бувна райПОрал зузалтрая, строительство дурагу дакъашиврия, дахху-ласулуя ва цаймигу иширттая. Ттухь увкуна: «Гьарца зурул 5-нний кутIану чивчусса доклад райПОрал даврияту ттучIан биян булува», – куну. Мукун Аьвдулжалал зузиссаксса хIаллай байссия. Гьарца кьинисса даву райисполкомращал дархIуну дикIайва. Аь. Каплановлулгу кумаг байва. КIира шинал дянив бювхъуна дахху-ласулул планну 80 процентрая 140 процентрайн диян дан, гьарца шяраву сборно-щитовой магазинну бишин, хъунисса склад ва столовая бан, хъунмасса пекарня буллай байбишин, зузалтрал дахханашинна дан. Яла-яла цучIав дуснакьравун чари милицалийнвагу къаагьуна.

Вай давуртту цукунчIав дан къабюхъанссия Аьвдулжалаллул кумаг ва тIалавшинна дакъассания, ва цала мукъул заллушиву дайсса, хъуннасса тIалавшин хьхьичI цаятура, хъирив цащала зузиная дусса каялувчи акъассания. Аьвдулжалал дакI хъундакъасса, хIал бавкьусса, махъ учиннин щаллуну пикри байсса, иш багьнийгу кьянкьану ва багьавай тIалавшинна дайсса, махъгу учайсса адамина ия. На кIира шинай ванащал зий я цала ягу кулпатрал цичIав тIалав къадурссар райПОрая. Цува кунмасса бия Аьвдулжалалхъал кулпатгу. Мунал арсругу бур хIалимсса, дакI хъинсса, халкьуннан кумаг бан ччисса.

Республикалия ци къуллугърал инсантал бучIарчагу, хьхьичIсса цаппараннал кунма, авлахъирдайсса щаращай вана-танахь компаниярду дуллали къабайвача, цала шаппа хъамалугу бувну, тIайла буккайва.

Районналунсса аьркиншинна Аьвдулжалаллул кьянкьану тIалав дайва республикалия. ТIабиаьтрал ва захIматрал тIайлану тарбия увсса, аькьлулулгу увччусса, хъуннасса ссавургу дусса зунттал аькьлукар ия Аьвдулжалал. 1967 шинал кIилчинмур бутIуй Аьвдулжалал, райкомрал пленум бавтIун, Ккуллал районналийн цалчинма секретарьну тIайла уклакисса хIукму бувна, район хъуннасса дур, аьркиншиву дур тIий.

Пленумрая наними чIявуя, «Наш район осиротел» тIиссагу бия. Нагу ца 6 зурува ирглийсса пайщиктурал собраниялий, архIал зузиминнахь барчаллагьгу куну, даврия лавгссияв, гьарца чулуха нава цIуллусагъну уна.

Аьвдулжалал къаккавккун тамансса шинну хьуна. Ва дунияллуяту гьан 4 зурул хьхьичI на ваначIан шавай лавгссияв. Нузгу тIиртIуну: «Ухху, ЯхIияй», увкуна. Тамансса угьара хьуну ия. Жу ихтилатрай сайки 2 ссят ларгун дия. Ихтилат баврил, гъалгъалул логика, память даххана хьуну дакъая, 80 шин хьурчагу. Махъ бакъа пахру бан лайкьсса адамина ия Аьвдулжалал.

Аьзиев ЯхIия Шамсуттинович,

ш. ДучIи, ЦIуссалакрал р-он



ДАКI ЦIИМИЛУЛССА, АЬЧУХССА ИНСАН ИЯ

1957 шиная 1960 шин хьуннин ттул хъунама уссу Аьвдулжалал зий уссия колхозрал председательну. 1957 шинай на увцунав армиялийн. Жунма кIуллихха, та чIумал шадну, циняв жямат бувккуну армиялийн тIайла буккайссия. На тIайла уклайсса чIун дия давурттал ка цIаравусса. Колхозрал бувагу 2 кьай духхай автомашина бия. Уссил, жямат даврия къаличIаншиврул ва машинартту сельхоздавурттая къакьукьиншиврул, на армиялийн тIайла увккуна ца чайсса аьравалий. Ва ца иш.

КIилчин, жул буттал ХIусманов Рамазан ХIусманович ччяни ивкIуна – 1945 шинал нину лирчIуна 5 оьрчIащал – 4 оьрчI ва 1 душ. Жуву хъунама ия Аьвдулжалал. Мунан багьуна ниттищал жу чаннай бацIан буллан. Ва зун айивхьуна ччяни – 16 шинаву – колхозрал кассирну яла бухгалтернал хъиривчуну, м.ц.

Уссин багьуна жу дуккин бангу, ччаннай бацIан буллангу. 1951 шиная махъ му зий ия следовательну прокуратуралий. Му чIумал бия мунал цала кулпат – 3 оьрчI. ЧIун дия захIматсса, кьянатсса, му гьарзадрахгу къаурувгуну, жу кIия уссу – нагу ттуяр хъунама МахIаммадрасулгу цачIанма бувцуну ЦIуссалаккуйн, дянивсса кIулшивугу ласун бувну, хъирив армиялийн тIайла бувккуна. Вания махъ институтравунгу дуклан бавкьуна. Вана укун мачча-гъанми ххирасса, цума цаннангу ка-кумаг бан, чIарав ацIан хьхьичIунсса, жяматрай аьтIинасса уссия ттул уссу Аьвдулжалал.

КьурбанмахIаммад ХIусманов,

Аьвдулжалаллул уссу



ППУ ДАКIНИЙН УТЛАЙ

Ттунна кIулши хьуну махъ дакIний ливчIусса ца зад. Жу кулпатраву бияв 5 оьрчI: 4 арс ва ца душ. ПатIимат хъунмур, оьрчIру – мюрщими. Ттун дакIний бакъар жуйнма буттал чIукIа лахъ бувну ягу хъат рирщуну. Агарда жувату цуманал-дунугу чIири-хъунсса тIулдакъашиву хьурча, му оьрчIаща шайсса зад бурхха, жул буттал рахIатну бувчIин байва, анавар къаувккуну, паракьатну, ца-цал ришхантрайнугу, тиха-шиха ласлай.

Ссу, арулвагу къуртал бувну, лавгуна Хасаврайн педучилищалуву дуклан, жун оьрчIан багьуна ниттин кумаг буллан. Жун мукьагу оьрчIан буттал дуссия къатлуву цуманал ци давантIиссарив дарчIуну, ккаккан дурну: цаннан – постель лакьин, гаманан – хIаят дашин, шамулчинманан пол шюшин, м.ц.

Бутта зун ивкIуна цал ЦIуссалаккуй, хъирив Ккуллал районналий. Му чIумал кулпатраву бия кIия студент – уссу АхIмад ва на. КIинналвагу жу ласайссия стипендия. Амма ва институтравасса стипендия бакъа, бутталгу буссия кулпатравасса стипендия – гьарца зуруй ца чIумал жун буттал ккаккан дурну дуссия кьуния ххю-ххюра къуруш. Ттун дакIний дакъар цалвагу му «стипендия» ккаккан дурсса чIумал жучIанма къабувкIусса чIун.

Жул буттал жущал ихтилат буллалиний аьркинмур муксса бюхханну, бувчIинну бусайвахха кIилчин цIухлай – буслан аьркиншиву къадикIайва. Мунал мий затру бюххан бувна жун кунма, жул оьрчIангу. ВаницIун бавхIуну ца чIивисса ишираягу бусаннача, хъянсса бунугу. Ваччату къутаннайн нанисса ягу гила лавай най чIал хьусса чIумал, бутта гьантта ацIайва Гьамияхь ттучIа.

Ца хьхьуну шофер ПирхIусайннущал, цал бунагьирттал аьпа баннавча, бувкIун, уттубихьлан хIадур хъанай буру. ПирхIусайннул ттул оьрчIахь Ильяслухь (мунан дия му чIумал 3 шин) увкунни: «Улу, дядал, щин ласи», – куну. Кружкагу буллуну, тIайла увккунни. Му щин ларсун увкIуну, кружка дуллунни ПирхIусайннухьхьун. Га щин хIачIлай лахъилаглай хIисав хьуну, оьрчIал ганахь увкунни: «ПирхIусайн дядай, хьхьурай чIярусса щин хIачIлан къабучIиссархха, шанийн кIущайссара инава», – куну. Хъянгу ивкIун ПирхIусайннул цIувххунни: «Щил тIива вихь мукун?» – куну. Ганал жаваб дуллуна: «Ттаттал ттухь хьхьурай чIярусса щин махIачIаванна учай, шанийн къакIущиншиврул».

Вана укунсса ия ттул бутта чIивиманащалгу, хъунаманащалгу.

ХIусманов Рамазан, арс



ЖУЛ ППУ ЖУЛМИ ОЬРЧIАНГУ ХХИРАЯ

ТIайлану учайсса бур: «Нину ва ппу оьрчIан личIи бувну къабачIайссар», – куну. Амма укунсса мямма жул кулпатран личIи уллай лякъин къахьунссия. Жул кулпатраву хъуни хьуну бур ххюва оьрчI: хъунма-хъунмур жул ца бакъа бакъасса ххирасса ссу – ПатIимат, яла жу 4 арс: Рамазан, АхIмад, ХIусайн ва чIана-чIивима арс на – Билал. Хъуними уссурвавралгу ссилгу ва жул мюрщиминналгу дянив мадарасса шинну дия. Мукьва класс къуртал бувну ияв на, 6-мур класс къуртал бувну ия ХIусайн, мямма Лаккуйн Ккуллал районналул райкомрал 1-ма секретарьну тIайла увккусса чIумал. Мяммащал ва дадащал Лаккуйн ялапар хъанан бивзру ХIусайн ва нагу.

Мяммал даву дия захIматсса, паракьатшиву дакъасса. Хъунмур чIумал мямма икIайва даврий, Гьанжилив, Бажиганнай. КъадикIайва мяммал игьалагайсса кьинирдугу. Мунихтуну щала захIматгу, жу тарбия бавугу дия ниттихун дагьну.

Мямма шава усса чIун дикIайва оьну чансса, му чIунгума дикIайва хъуннасса ххаришиву ттунгу ХIусайннунгу.

Мяммал, шава усса чIумал, гьарзадрал хъирив лавну, жу цума ссаха зий урив, школалий цукунсса ларайшивурду, цукунсса диялдакъашивурду дуссарив кIул байва, жул дневникрах уругансса чIун лякъайва, дуккаврил тагьардания цIуххаву дувайва.

Гьалбатта, жулгу гьарзат тIайласса, ххуйссагу къадикIайва, ца-ца гъалатIгу, тIайла дакъасса тIул жущагу личайва. Мукунсса чIумал мяммал тачIав чIу лахъ къабайва, ка гьаз дурсса чIуннарагу жун цавагу арснан къакIулссар. РахIатну, иминну, жун дакIнийн къащунну бувчIин байва, цайминнайх бивхьуну, цайва бивхьуну, масаларду, бувцун жун гьарзат бувчIин байва. Ттигу дакIний бикIай мунал учайсса махъру: «на мукунсса тIул къадантIиссия», «на ттула мяммахь мукун къаучайссия, мяммал хьхьичI мукун щякъаикIайссияв, утту къаишайссия», «ттулла дадачIа укун икIайссияв», «ттула учительнахь, дуснахь укун учайссия, укун икIайссия»...

Уку-укунсса мисаллу мяммал чIявусса буцайва. Цала мукун учаймургу хъинну оьттувун, ттурчIаравун бюххансса куццуй учайва.

Мукун ттула мяммал бувчIин бувкун яла тIайла дакъасса тIул дуваврия арх на уцайва, махъал хьун айва. ТIайлассар, жун га чIумал ца-цал мяммал увкусса махъру къабувчIунугу личIайхьунссия, цIанакул цIунила цIунил бакIравун бухлай, цамур куццуй, мяммал увкусса, куртIсса мяъна дурчIлан дикIай. Жула оьрчIангума та чIумал жухьва увкусса мяммал мукъурттийну за бувчIин буллан бикIару.

Ца укунсса затгу мудангу дакIния къабуккай. Ттул ссу ПатIимат ца чIумал бувкIуна Ваччавн жучIан.

ЧIивисса чIумал цума-цагу оьрчIал къалиян цукун учайссарив ххал бан гъира бикIайхьунссия, жугу жула чIун архIалсса оьрчIаяр ссалчIав махъун къабайгьссияв.

Ссийн жуцIа кьанкь-за рирщуну, му зат мяммахь бувсун бия. Тти жу буру нигьачIий ялугьлай мяммал цукунсса «танмихI» бавивав жунма тIий. Яла-яла нач хъанай дур. Мяммал, тIурча, щя-бивтунну жу ца-ца чулух ца-ца, иминну айивхьунни жухь буслай цала мяммал Рамазаннул укун цува чIивиний пIапIрус тIий иривсса чIумал дурсса тIулуя.

Буттал ттухьхьун буллунни къалиян: «Ма, Аьвдулжалал, бугьи ца-ца пуркIу бичиннуча инагу, нагу», – куну. Ургу микку ттун хьусса начлих. Муния махъ на къалиян канил къабувгьуссар, – увкуна.

Ваний мяммал бувсса ихтилат жунгу дарсну хьуссар. ЦIанакулгума тай махъру вичIилухух бищлайнма бикIай. Укунсса мисаллу чIявусса буцин хьунссар. Мяммаяту жун дикIайва най иминшиву, паракьатшиву, хъиншиву, рахIатшиву. Мяммал лажиннарава тачIав пиш чан къашайва. Га пишлилгу жу рахIат байва ссайн-бунугу сси бивзсса чIумал. Нину чансса хъювуссул дурккусса чIумалгу мяммал дадал дакI паракьат хьунсса, рахIат хьунсса махъ бакъа къаучайва. Мямман мудангу бувчIлай бия дадал буллалисса захIматгу, щала къатта-къушгу, багьу-бизугу, бувкIунмасса хъамалгу хъунмасса кулпатгу бусса ниттил хъачIунттай душиву.

Дадал цал-цал гъалгъа багьний мяммахь тIун дикIайва: «Ина кунма даврийсса арантурал оьрчIан къатри дуллай бур, машинарду ласлай бур, ва дур, та дур, ина тIурча цичIар къадуллай ура», – тIий. Мунихун мяммал мудан учайва: «На ттула оьрчIан дунияллий ххуйсса цIа къаритлай ура», – куну. Ми мяммал тIисса махъру буниялттунма мяйжан хьунни. ЧIун гьарчангу, лаккуй бикIу, Новолакрай бикIу мямма кIулсса инсантурал так ххуйшиврия марцIшиврия, инсаншиврия бакъа жул мяммая цамур махъ къаучай. Махъру учаврицIун ххуйсса даву дунни Ваччав мямма яхъанай ивкIсса къатлул чIирай лачIун дунни мунал аьпалунсса мемориал ула. Жул кулпат мудангу дакIнихтуну къумаса барчаллагьрай буссару ва даву дуваншиврул хIарачатгу бувну, захIматгу бувсса гьалмахтурайн: Хъюхъиял Нахаев Нариманнуйн, Ккуллал ХIасанов Гьаруннуйн, Ккуллал районналул администрациялул хъунаманайн Саэд Сулеймановлуйн, Ваччиял жяматрайн, мяммал дустурайн, ЦIуссалакрал жяматрайн ва цинявгу мямма дакIний усса инсантурайн.

Жул мямма ия ххирасса жул кулпатирдангу жулми оьрчIангу. Мяммал цала куццуй пишгу тIий, хъярчирахунгу бивхьун, тачIав къалмакъал хьун къадитайва цавагу жул уссурваврал кулпатирдавугу. Жул цинявгу оьрчIан му куна ххирасса инсан дунияллий акъахьунссия, муначIан бия хъунмасса хIурмат, ларайсса сий ва дакIнихтунусса пахру-ххаришиву. Ттатта ия миннансса хIакьсса эбрат, иширайну ккаккан буллалисса цукунсса бикIан аьркинссарив оьрмулуву инсантал. Жун жула мямма тачIав дакIния къагьанссар, жула оьрмулуву ганаха лащансса, ганал аьпа марцIну ябансса куццуйсса багьу бизулий щуруйгу буссару, махъ ливчIсса жулгу жул оьрчIал кулпатругу. Аьпабаннав, цал гьав нурданул дуцIиннав!

Билал ХIусманов, арс



ХХАЛЛИЛССА ЛАККУЧУНАЛ АЬПАЛУН

Ттун Аьвдулжалал Рамазанович цалчин ккавккуна 1963-ку шинал Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул институтраву мув заочнайну, на очныйну дуклакисса чIумал.

Мунащал дуклакисса ттун кIулминнал бувсуна Аьвдулжалал КПСС-рал ЦIуссалакрал районналул цалчинма секретарь ушиву. Ца шиннагу къархьуну институт къуртал бувну махъ, агрономну зий Аьвдулжалаллул оьвкуну райкомрайн ттуяту райком комсомолданул секретарну зун учIанна тIисса рязишинна ларсуна. Аьвдулжалаллун институтрал отличниктурал доскалий ттул сурат ххалшайхьунссия, ва институтрал, МахIачкъала шагьрулул жагьилтурал общественный оьрмулуву дуллалисса ттул гьурттушинна кIул дурхьунссия.

Аьвдулжалаллул ттухь бувсса цалчинсса гъалгъалуву увкуна: «ТтучIан кьутI къаувкуну уххайсса къуллугъчитураву ца инара икIантIисса», – куну. Мув хIурмат ттул бакъаяча, жагьилтурансса хIурмат чIалай бия. Мунинсса барашинна хъанай дия жагьилтал-комсомолтал Алхулаев АхIмад районналий хъуннасса ва авадансса ТIюхчардал колхозрал председательну итаврил. Укунмасса мисаллу чIявусса буцин бюхъанссар. Аьвдулжалаллул кабинетраву, исполкомрал председатель, прокурор, милицанал начальник бухьурчагума, на, гацIана кьамулгу увну, гайннащалсса гъалгъагу бяличIин бувну, ттух вичIи дишайва. Байсса ихтилатгу иминну, чIу лахъ къабувну байва. Гъалгъа тIимагу аьличIин къаайва, тIайламур, мюнпат бумур буслай ухьурча. Кьини лях учирчагу, Аьвдулжалал къурув, фермардайн ияйва, ризкьичитурал, механизатортурал, къурнил зузалтрал дакIниймургу ласайва, лях-карах нагу цащала аьрхIал изан айвав, цува нанисса чIумал. Мув кьини, личIи-личIисса суаллу буллай, ттуяту экзаменгу кьамул дайва.

Хъама къабитай Аьвдулжалаллул ца чIумал цала маслихIат кьамул къабувну тIий, нава начливун агьсса куц. Комсомолданун цIусса куклу машина бувкIусса чIумал, на шофёрну итлай уссияв цIуну курсру бувккусса оьрмулул угьарасса адамина. Аьвдулжалаллул 2-3 мисал дурцуна хъинну вардиш акъасса шофёр уцаврия хьусса иширттая, ттухьгу му мауцара увкуна. Амма на мунах вичIи къадирхьуссия. Хъун хIал къавхьуну ганал авария дурна. Нагу учинмур бакъа ливчIунав.

Аьвдулжалаллун оьрмулул багьу-бизу, хаснува шяраваллил хозяйстволул даву ххишала дакъа ххуйну кIула. Секретарьну увчIиннин му зий ивкIун ия маэшатрал авадансса Кировлул цIанийсса Гьамиящиял колхозрал председательну, институтгу заочныйну дуклай унува ххювардай къуртал бувна.

Та чIумал кадрарду личIи баврих, мий даврий битаврих цуксса хъуннасса аякьа диркIссарив чIалай бур Аьвдулжалал, ларайсса кIулшиву дакъанува, колхозрал председательшиврия КПСС-рал райкомрал цалчинма секретарьну увчIаврил. Ванал бюхъу чIалай бухьунссия.

Уздансса пикрилул заллу, тарбиячи, даврил усттар Аьвдулжалаллул анавар увксса, пикри къабувсса махъ къаучайва, къабанмургу банна къаучайва, банна увкумургу къабувну къабитайва. КIира шиннагу къархьуна ттул Аьвдулжалаллущал зий. Мукссава хIаллай ялагу мунащал зий ивкIссания бюхъайва ттунгу ссавур дангу, учайсса мукъуву анавар къауккангу лахьхьин.

1967-ку шинал Аьвдулжалал Ккуллал районналийн КПСС-рал райкомрал цалчинма секретарьну увцуна. Му гьан уллалисса кьини райкомрал пленумрайн увкIсса КПСС-рал обкомрал секретарь Ш.А. Исмаиловлухь увкуссия на: «Зу ЦIуссалакрал комсомол ятинну кьабивтунни», – куну. Тихунмайсса оьрмулул нава тIайлану ушивугу чIалачIи бувна.

КIийгу ЦIуссалакралмурнияр ацIлийну захIматсса районналий зий, сайки 14 шинай уссия Аьвдулжалал. Мунаяр хьхьичI, ягу махъ зий бивкIминнал мунал бувсса бачIи хIалвагу къабувссар цанналвагу. КIияхун, буттал билаятрайн лавгнийгу, ххяххабаргъ куна ца-цал пар учайва, аьпа биву, цала ххаллилсса зузалтращал ва дустуращал: Ярагъинащал, Камалуттиннущал ва чIявусса цайминнащал. Аьвдулжалал уттигу сагъссар тIиссара. Му уссар цIанагу цува яхъанай ивкIсса къатрал чIирая Ваччав, Ваччату нанинахь ххуллухъин баннав, тIайлабацIу хьуннав зун тIий, уруглай.

Аьпа баннав, гьав нурданул дуцIиннав, ша бивзсса кIану ххуй буллай, дунияллий оьрму бувтссар Аьвдулжалаллул.

М. Рамазанов, СССР-данул журналистурал член.

ЦIуссалакрал район, ш. ЦIуссалак.

ИНСАНШИВРИЙ БУВТССА ОЬРМУ

ЧIявуну жуна ххуйсса инсан дакIнийн агьай, ца оьдру хьуну жула хьхьичIа увкьукун, жуна хъама итансса ишругу шай. ДакIнин утлай, кIицI ан ччай ура аьпа бан ХIусманов Аьвдулжалал Рамазанович.

На шоферну зий, чIявуну ттущал давурттайн учIайва. Аьвдулжалал аьпабиву мудангу инсантал цачIанма кIункIу буллалисса, мюрщиминнан бикIу, хъунанан бикIу хъинмур, ххуймур лахьхьин бан ччисса, цащала цалчин кIул хьусса инсаннавун оьрмулиясса ххаришиврул гьавас бутлатисса инсан ия. ТачIав къаучайва анавар увксса, пикри къабувсса махъ. Аьвдулжалал Рамазанович гьан увуна колхозрал председательну, та чIумал 30-тысячниктал тIий, колхозру гьаз дуван гьан буллай буссия кIулшиву дусса, жагьилсса къуллугъчитал. Муниннин мув зий уссия районналий следовательну. Вай дия 1958-59-ку шинну. Аьвбдулжалал цалчин айивхьуна инсантураха зий, хьхьичIа-хьхьичI цIусса клуб буллай. Таксса мискинсса чIумал кIира шинал дянив бувну бацIан бувуна 200 инсан уххан бюхъайсса клуб, гивува бия библиотекагу.

Дурна 200 оьлинсса мащи. Лавсуна Краснодардая 50 красностепной гьаннарал кIира шин хьусса чIава оьл. Ца кIира шинавату циняр ризкьилул жинс даххана хьуна, красностепнойлийн кIура бавуна. Ризкьилул аьдад гьаз хьуна, дурна кIилчинмур ферма. Миннун аьркинну бия кормовая база, бувгьуна шагьналлачIа. Та чIумал силос дишайссия хъунисса къуйрду дурккуну, къуйрдаву 50-60 т дишайхьунссия. Микку миннуяту пайда бакъашиву чIалан бивкIукун, пикри бувна курганний кьяйдалий, ялура аьрщарай дишин, трактордах ккуччу дан дурну. Мигу къулай къадирзун, мунал 7 м уттасса, 50 м лахъишиврийсса къуви дуван дурну, 800-1000 т шагьналлачIал силосрал дишайва шинай.

Колхозрал цалчинсса кIану бугьайссия районналий хьуннав, республикалий хьуннав накI ттизаврил. Ми мунал дуллалисса давурттив чIалай, Гьамияхь опытно-показательный хозяйство дуруна, кутIану – ОПХ.

Бивхьуна «ёлочка» тIисса оьллуттизай установккарду. Дайдирхьуна ризкьи ппалав бакъавхIунма ябуллалаву. Циняр районная бучIайссия опыт ласун. Яла-яла миннан ххуй дизайва силос дирхьусса къуйрду. Тракторду ккуччу дуллай дунува хъахъисса къат дишайва ялтту шагьналлачIал, мунияту ризкьилул накI кIилийну ххи шайва. Мира шиннардий дурна дунгъузирттал ферма. Лавсуна ОПХ Кирова Хасавюртовский районналия 8 свиноматка, миннул аьдадгу кIира шинал дянив 100 лирчусса хьуна. Гьарца шинал 5-6 т дунгъузрал дикIул хIукуматран даххайссия. Кандициялийн къабивну ца бакIрай 80-100 кг къархьуну баххангу къабитайссия.

Хъинну лащинну бия яттил щаллушиннагу. Ларсуна Нугъайнава аьрщи, дурна фермарду, ятту машан лавсуна Кизлярдал районналия колхоз Нечаевкаллаща. КIира шинал дянив 3 яттил бригада бувну, Къалмукьнавун бизан бувна. Аьвдулжалал ХIусманов председательну уссаксса хIаллай царагу шин къархьуна 20-25 ц яларай лачIал къаларсса, мукунна – 40-60 ц шагьналлачIал. Шинай кIилла бакIлахъия ласайва къурату. Хъа ттивхIуну, га цIана бугьайва шагьналлачIа. КIинттул марххалттанивух циняв жяматрал арантал батIлан лагайссия шагьналлачIа. Жагьилми къурату батIлан, бугьарами шагьналлачIа ккирттая марцI буллан. 1000-хъул гектарду дикIайва гъай чайсса аьрщарал, мунияту яржа бивхьун, хьувайгу гъай тIун бикIайссияв.

Оьрмулул 82 шин хьусса тракторист Мусиев Рамазан буслай ур: «Му ялтту уккан учIаншиву кIулну щилчIав шилтагъшиву къадайва, му ия Аллагьу тааьланал инсантуран ва аьрщаран ляхъан увсса инсан», – тIий.

Оьрмулул 80 шин хьусса, цала щала оьрму хIухчуну гьан бувсса, Нугъаев Апанни буслай ур: «Аьвдулжалаллул яла хьхьичIунмур даву дикIайва хIухчалтрахсса аякьа, гайннал багьу бизулух, цIуллусагъшиврух. Цувама шавай наникун къутанная хавар бакъа лавгуну лякъайва, цахьхьунна дикI-за къадишиншиврул».

Трактористурал бригадалул бригадирну зий ивкIсса Исакьов Камил (чачаннал миллатраясса) буслай ур: «Аьвдулжалал ялун бучIанмур кIулсса ия. Иминсса хасият, чувшиву, инсантурал чулухунмайсса хIурмат, заэвнал чIарав ацIан кIулшиву, кулпатращал акьаву – гьарцагу инсаннан аьркинсса ххуйшивуртту дия ванаву», – тIий.

Аьвдулжалалул инсаншиврия ца укунсса загу: 200-300 т къалмул дичайссия комбикорма бан Хасаврайн аьркин хъанайкун къутаннайн бикIу, шяравун ризкьилун бикIу ласун лагайссия.

Аьвдулжалал Хасаврайн шофернащал ца кIичIиравух шавайн най уна, ванал шофернан хавар хьуну бур арх бакъа комбикорма бахлай жула машина. Ва шофернал куну бур: «Абдулжалал уссай, ургу жула машина комбикорма бахлайсса», – куну. «КьаикIуча, хьхьичIун урувгун ачу», – чайва тIар Аьвдулжалаллул. Ва иширавугума чIалай ур Аьвдулжалал цукун инсаншиву дусса урив.

Жула тIун бикIай бахтти бунанни ххалилсса щарсса бакIрайн дагьайсса тIий. Вагу тIайлар, Аьвдулжалал бахтти бакъама акъахьунссия, ххуйсса оьрмулул дусгу, щарссагу, гьалмахчугу, ххаллилсса хъамитайпа ПатIима нясив хьусса. Ва куннащал кув бавкьусса кулпатраву лявхъуну бур 4 арсгу, 1 душгу. Вайгу дуккин бувну, кьянкьану ччаннай бацIан бувссар.

Кьурван Муртазалиев, гъанчу.

ш. Гьамиящи



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет