Орны: 209-кабинет

ІІІ. Зертханалық жұмыс №2

жүктеу/скачать 4.63 Mb.

бет	5/13
Дата	13.06.2016
өлшемі	4.63 Mb.
	#132851
түрі	Сабақ

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 13

ІІІ. Зертханалық жұмыс №2

Рефлекс доғасы бөліктеріне сәйкестігін көрсетіңдер.

1. Рецептор.

2.Қимыл-қозғалыс жүйке ұштары.

3.Нейронаралық синапс.

4.Сезімтал жүйке талшықтары

5. Қимыл-козғалыс жүйке талшьщтары

а)қозуды жұмыс мүшесіне өткізеді;

ә) қозуды жұмыс мүшесіне береді;

б) ішкі мүшелерге тітіркенуді қабылдайды;

в) бір нейроннан басқасына жүйке импульсін береді;

г) қозуды ж.ж орталық бөліміне өткізеді;

ғ) сыртқы ортадан тітіркенуді қабылдайды.

ІV. §14.

V. Сұрақтарға жауап беру.

Бүгу рефлексі нөтижесінде колды тартып алу

Нейрон дегеніміз не?

2.Мидың сұр заты жене ақ заты неден құралған?

- (^ерік-жасушалар қандай қызмет атқарады?

1 Кандай жүйке жасушасын сезімтап нейрон

дейді? 5 Қимып-қозғалыс нейрон қызметі қандай?

2-зертханалық жүмыс

6. Арапық нейрондар жұйке импульсін өткізуде қандай рөп атқарады?

7. Қандай жүйке импупьстері бір жүйке жасушасынан екіншісіне беріледі?

8. Жүйке импульстері бүлшық ет талшықтарына қалай беріледі?

9. Рефлекс дегеніміз не?

10. Рефлекс доғасы деген не?

Тізе рефлексін зерттеу және тәжірибе жүзінде тізе рефлексін бақылау

Бір окушы орындьщқа аяғын бірінщ үстіне бірін қойып, яғни аяғын айкастырып отырады. Екінші окушы резеңке балғамен немесе алаканның кырымен тізенің төменгі бөліғін жайлап үрады. Осы кезде сідір жалғамасында пайда болған козу санның алдынғы кабырғасыньщ бүлшык етіне беріледі де, аяк тізе буынынан бүгіліп, алға жоғары қарай тебіледі. Бүгілу сезімтал және кимыл-козғалыс нейрондар есебінен болады, сондықтан тізе рефлексі деп аталады.

Рефлекс доғасының суретін салындар. Оның бөліктерін түрлі түсті бояумен корсетіңдер. Бүл жүмысты түрлі түсті кағаздан аппликация (жапсырма) түрінде де жасауға болады.

Биология. 8-сынып. 26. 10.2009.

Сабақтың тақырыбы: ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды жүйке жүйесінің құрысы мен қызметтерімен таныстыруды жалғастыру .

2. Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып,дене құрылысын толық білу.

3.Оқушыларды еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ

Сабақтың түрі: ақпараттық

Сабақтың әдісі: слайдтармен жұмыстар, трек-сызба құру.

Сабақтың пән аралық байланысы: математика

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар «жүйке жүйесінің құрылысы»

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру.

Жүйке жүйесін орналасуына қарай орталық және шеткі деп бөледі. Орталык, жүйке жүйесін ми мен жұлын, ал шеткі жүйке жүйесіне жүйкелер, жүйке түйіндері мен жүйке ұштары жатады . Жүйке деп ми мен жұлыннан шығатын жүйке жасушаларының ұзын өсінділерінің шоғырын айтады. Шоғыр жүйке қабығын түзетін дәнекер ұлпасымен жабылған. Жүйке түйіндері — орталық жүйке жүйесінен тыс нейрон денелерінің шоғырлануы (жиналуы). Жүйке жүйесінің бір бөлігі қаңқа бұлшық еттерінің жұмысын реттейді, бұл сомалық деп аталады. Ол организмнің сыртқы ортамен байланысын қамтамасыз етеді. Ал жүйке жүйесінің вегетативтік деп аталатын басқа бөлігі ішкі мүшелердің жұмысын реттейді.

Жұлынның құрылысы. Жұлын омыртка бағанасының ішінде орналаскан. Ол сопақша мидан басталады, массасы 35— 39 г, ұзындығы 42—45 см, диаметрі, 1 см ақ цилиндр тәрізді болады. Жұлынның алдыңғы және артқы жақтарында оны оң және сол бөлікке белетін жүлге (борозда) орналаскан. Ол жұлын сұйықтығына толы. Жұлын ақ және сұр заттан тұрады. Сұр зат ортасында орналасқан ж\е ол қанатын жайған көбелек тәрізді. Сұр затты қимыл-қозғалыс және аралық нейрон денелері құрайды. Ақ зат май қабығымен — миелинмен қапталған өсінді болып табылады. Жұлын сұр затының алдынғы бөлігінде ("көбелектін" ал-дыңғы қанатында) атқарушы нейрондар, ал артқы бөлігі мен орталык өзек жанында аралық нейрондар орналаскан.

Жұлын 31 сегменттен тұрады. Әрбір сегменттен аралас жүйкені құрайтын алдыңғы жөне арткы екі тамыршадан баст-латын аралас жұп жұлын жүйкелері шығады. Алдыңғы тамыршаларды қимыл-қозғалыс

талшықтары, ал артқы тамыршаларды сезімтал талшықтар құрайды.

Жұлын екі негіз рефлекстік және ө кізгіш қызмет amқарады.тамыршаларда сезімтал нейрон денелерінен күралған төмпешіктер — жүйке түйіндері болады.

Жұлынның қызметі. Жүйкелер жұлынның мойын және кеуденің жоғары бөлігінің сегменттерінен бас, қол бүлшық еттеріне, кеуде қуысындағы мүшелерге, жүрек пен өкпеге бағытталады. Кеуде мен белдің қалгған сегменттері құрсакқ қуысындағы мүшелер мен дене бүлшық еттерін басқарады, ал жұлынның белден темен және сегізкөз сегменттері аяқ бұлшық еттері мен құрсақ қуысының төменгі бөліктерін

Жүйке талшықтарының шоғыры

Жұлын екі негізгі:1. рефлекстік .өткізгіш қызмет аткарады.

1.. Мысалы, аяк-қолдың бүгіліп, жазьілуы, қолды тартып алу, тізе Рефлексі, 2. сондай-ак ми бакылайтын күрделі рефлекстер, т.б. Әрбір доғасы жұлынның белгілі орталығы — жүйке орталыгы арқылы өтеді. Жуйке орталыгы — мидың белгілі бөлігінде орналаскан ж\е қандай да бір мүшенің немесе жүйенің қызметін реттейтін жүйке жасушаларының жиналуы (27-сурет). Жұлынның жүйке орталығы рецепторлармен және мүшелермен байланысқан.Жүйке импульстері ішкі мүшелер мен тері рецепторларынан жұльшның ақ затымен мига, ал импульстер мидан жұлынныңқимыл-қозғалыс (атқарушы) нейрондарына бағытталады.

Бұл — жұлынныц өткізгіш қызметі.

Жүйке талшығының шоғыры

Жүйке қабығы

ІІІ.

Жүйке жүйесінің бөлімі н\е оның бөлігі

Құрылысы мен атқаратын қызметі

Ми

Жұлын

Шеткі жүйке жүйесі

Сұр зат

Ақ зат

Жұлын тамыршалары

Аралас жұлын жүйкелері

Нейрондар қызметі

Нейрон түрлері

1 Тітіркенуді жүйке импульстеріне түрлендіреді.

а) сезімтал;

ә) аралық;

б) қимыл-қозғалыс

2 Миға ішкі мүшелер мен сезім мүшелерінен жүйке импульстерін береді.

3 Мида бір нейроннан екіншісіне жүйке импульс-терін беруді жүзеге асырады.

4. Оларды бұлшык етке, бездерге және баска аткарушы мүшелерге береді.

Жауап жазу

1

2

3

4

ІV. §15.

V. Сұрақтарға жауап беру.

Мына сұрақтарға жауп беріңдер.
1. Жұлынның құрылысы қандай?

2. Жұлынның ақ және сұр заты дегеніміз не?

3. Жұлынның ақ және сұр заты қалай орналасқан?

4.Жұлын тамыршасы қалай аталады? Олар не

құрайды?

5. Жұлыннан қанша жұп аралас жұлын жүйкелері таралады?

6.Жұлында жұлын өзегі қалай орналасқан? Ол неге толы?

7. Қандай рефлекс доғасы жұлын арқылы өтеді?

Ойланып, жауап беріңдер

Жұлынның арткы тамыршалары закымданганда адам өзін калай сезінеді? Алдыңғы тамыршалары закымданса ше?

Жұлын жарақатының салдары қандай?

32-сурет. Мидың басты аймақтары

Қимыл-козғалыс

Күрделі ойлау

Сейлеу

1. Ми қайда орналасқан?

2. Ми қандаи бөпімдерден түрады?

3. Ми діңінің қүрамына қандай бөлімдер кіреді?

4. Жұлын мен ми діңі қызметінің үқсастықтары

5. Сопақша ми қызметі қандай?

6. Көпір қандай қызмет атқарады?

7. Орталық ми қызметін атаңдар.

8. Мишық қандай қызмет атқарады?

мен аиырмашылықтары недеі

33-сурет. Мидын кан тамырлары

Биология. 8-сынып. .

Сабақтың тақырыбы: Ми діңінің құрылысы. Мишық

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды жүйке жүйесінің құрысы мен қызметтерімен таныстыруды жалғастыру .

2. Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып, ми дың құрылысын оның бөлімдерінің атқаратын қызметін білу.

3.Оқушыларды өзін ортада сыпайы ұстауға, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ

Сабақтың түрі: ұжымдық ойлау.

Сабақтың әдісі: слайдтармен жұмыстар, трек-сызба құру.

Сабақтың пән аралық байланысы: математика

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар «адам ми құрылысы» модель

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру

Адам миы — ақпараттын үлкен көлемін қабылдап, өңдеуге кабілетті күрделі мүше. Мидың пішіні күрделі ол бас сүйек қуысында орналаскан. Ересек адам миының орташа массасы 1300—1400 г.организмнің жалпы массасынын 2%-ы. Бірақ жұмыс істеген кезде ми организмде түзілген энергияның 25%-ын жұмсайды.

Адам миы негізгі үш белімнен: ми діні (сопақша, көпір, ортанғы, аралық), мишық және үлкен ми сыңарынан тұрады

Сопақша ми — жұлынның жалғасы. Олардың құрылысы мен қызметі ұқсас. Ақ зат бетінде, ал сұр зат ядро түрінде ішінде орналасқан. Сопақша ми да өткізгіш және рефлекстік қызмет атқарады. Сопақша мидың сүр затының ядросы арқылы тіршілік үшін маңызды көптеген рефлекстердің доғасы өтеді: ас қорыту (copy, жүту, ас қорыту безінің қызметі); қорғаныс (жөтелу, түшкіру, құсу); жүрек- қан тамырлары (жүрек іс-әрекетін реттейтін, тамыр қозғалтқыш); тыныс (тыныс қозғалысын реттейтін, тыныс орталығы). Сопақша мидан тіл, жұтқыншақ, көмей, қалқанша ірі қан тамырлары мен ішкі мүшелердің іс-әрекетін басқаратын жүйкелер шығады.
Үлкен ми сыңары

Аралық ми

Ортаңғы ми

Көпір

Мишық

Сопақша ми

Сопакша ми көпір арқылы ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарына қозуды өткізеді. Көпір сопақша миды ортаңғы мимен жалғастырады. Сонымен катар көптеген рефлекстік кызмет аткарады.Сопакша ми мен көпір зақымданса, нейрондар тіршілігін жояды да, белгілі мүшелерге өткізгіш қызмет тоқтайды, бұдан тіршілік тоқтап қалуы да мүмкін.

Ортаңгы ми жарық пен дыбысқа жылдам реакция көрсетуді қамтамасыз етеді. Басты бұруға және жарққа байланысты көз бұршағының қисықтығын; қарашық мөлшерін өзгертеді, бұлшық ет тонусын сақтайды. Жарқ еткен жарыққа немесе бір дыбыска жалт бұрылып қарау адамға қауіпті.

Аралық ми. Аралык ми арқылы импульстер барлық рецепторлардан (көру, есту, тері, дәм сезу және т.б.) үлкен ми сыңарларының қыртысына түседі. Жүру, жүзу сияқты күрделі козғалғыш рефлекстердің үлкен бөлігі аралық мимен байланысты. Оның ядролары әр түрлі ішкі мүшелер жұмысын үйлестіреді. Аралық ми зат алмасуды, су мен тамақ ішуді, дененің тұрақты температурасын сақтауды реттейді.

дралық мидың кейбір ядроларының нейрондары гуморальдық реттелуді жүзеге асыратын биологиялык белсенді заттар өндіреді.

Мишық. Мишык өзара байланыскан екі сыңардан тұрады. Оның беті көптеген көлденең ойыстардан — жүлгелер мен иірімдерден түрады. Мишықтың жұқа беткі қаты қыртыс деп аталады.

Мишыктьщ ең басты кызметінің бірі — қимылды үйлестіру, тепе-теңдікті сақтау. Мишыкқзакымданғанда адамның қимыл-қозғалысы бұзылады, ол тепе-теңдікті сақтай алмайды, қисалаңдап жүреді.

ІІІ.Сәйкесіп табу әдісімен

Ми бөлімдері

Атқаратын қызметі

Сопакша ми

Көпір

Ортаңғы ми
Аралық ми

Мишық

Сопақша ми рефлекстері

Қандай рефлекстер болады?

Қорғаныш

Ас қорыту

Тыныс
Жүрек-қан тамырлары

ІV. Үйге тапсырма беру. §16.

V.Мына сұрақтарға жауп беріңдер.

1. Жұлынның құрылысы қандай?

2. Жұлынның ақ және сұр заты дегеніміз не?

3. Жұлынның ақ және сұр заты қалай орналасқан?

4.Жұлын тамыршасы қалай аталады? Олар не

құрайды?

5. Жұлыннан қанша жұп аралас жұлын жүйкелері таралады?

6.Жұлында жұлын өзегі қалай орналасқан? Ол неге толы?

7. Қандай рефлекс доғасы жұлын арқылы өтеді?

Ойланып, жауап беріңдер

Жұлынның арткы тамыршалары закымданганда адам өзін калай сезінеді? Алдыңғы тамыршалары закымданса ше?

Жұлын жарақатының салдары қандай?

Биология. 8-сынып. 2.2009.

Сабақтың тақырыбы: Үлкен ми сыңарлары.Жүйке жүйесінің гигиенасы

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды үлкен ми сыңарларының құрылысымен атқаратын қызметімен және жүйке жүйесінің гигиенасымен таныстыру.

2. Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып, адамың ми құрылысын ғылыми түрде сипаттай білу .

3.Оқушыларды өзін ортада сыпайы ұстауға, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ

Сабақтың түрі: Еврикалық сұбхат

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, трек-сызба құру.

Сабақтың пән аралық байланысы: математика

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар Ми дың муляжы

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру

ІІ.Үлкен ми сыңарларының құрылысы. Үлкен ми сыңарлары (сол ж\е оң) — мидың ең үлкен және эволюциялык тұрғыдан ең жас бөлімі. Адамда үлкен ми сыңарлары күшті дамыған және бас сүйек сауытының ми бөлімінде орналаскан Үлкен ми сыңарларының беті сұр заттан — қыртыстан түзілген. Қыртыстын жалпы ауданы 2200—2500 см², оны 14—18 млрд нейрон денесі құрайды. Қыртыс астында ақ зат орналаскан, оның қалыңдығынан қыртыс астындағы ядро түзіледі. Үлкен ми сыңарларының беті қыртыс ауданын ұлғайтатын жүлгелерден, иірімдерден түзілген қатпар болып табылады. Қыртыстың 2/3-ден көп беті жүлгелер мен иірімдерден тұрады. Әрбір ми сыңары ірі жүлгелермен маңдай, тебе, шүйде, самай бөліктеріне бөлінген . Ең терең жүлге — маңдай бөлігін тебе бөлігінен белетін орталық жүлге және самай бөлігін шектейтін бүйір (самай) жүлге.

Қыртыстың өткізгіш жолдары ақ заттан түзілген, ол қыртыстың барлық бөлігін өзара және қыртысты орталық жүйке жүйесінің басқа белімдерімен байланыстырады.

Үлкен ми сыңарларында сенсорлық — сезімтал аймақтар орналасқан. Самай бөлігінде есту аймағы, ал иіс сезу және дәм сезу аймағы төбе жөне самай бөліктерінің шегінде, шүйде бөлігінде — көру аймағы орналаскан. Қимыл-қозғалыс аймағы орталык жүлге алдында, мандай бөлігшде орналаскан Орталық жүлге артында тері-бүлшык ет сезімінің аймағы орналаскан. Олардың зақым-дануы саңыраулыққа, иіс сезудін жойылуына, көрудің бұзылуына және т.б. апарып соғуы мүмкін.

Үлкен ми сыңарларының қызметі. Оңқайдың сол жақ ми сыңарында, ал солакайдың оң жақ ми сыңарында есту және қимыл-қозғалыс орталықтары, адам туылғаннан кейін қалыптасатын сөйлеу мен жазу орталықтары орналаскан. Оларда ауызша жене жазбаша сөзді қабылдау мен қалыптастыру өтеді. Бүған түсетін ақпарат талданады, қорытьшдыланады. Оң жак ми сыңары музыка және көркем шығармашылық, музыкалық дыбыс, т.б. жауапты бейнелі ойлау процестеріне қатысады. Десе де, ми біртұтас әрекет етеді. Онымен адамның санасы, ойлауы, акыл-есі, еңбек іс-әрекеті байланысты, бұл — тек адамға тән қасиеттер Жүйке жүйесінің гигиенасы. Адам өмір сүретін және еңбек ететін жағдай жүйке жүйесінід іс-әрекетімен тікелей байланысты.. Шамадан тыс дене, ақыл-ой еңбегі, Шүйде психикалық күйзеліс жүйке іс-әрекеті-нің бұзылуына апарып соғуы мүмкін. Бүл өз кезегінде әр түрлі жүйке ауру-ларын ғана емес, баска да ауруларға себеп болады. Адамның жүйке жүйесіне қысқа уакыт аралығында

ақпараттын көп көлемін талдау қажеттілігінен туатын акыл-ой және эмоциялык аскын жүктеме де қатты әсер етеді. Сондықтан педагогтер, физиологтер,

психологтер мен дәрігерлер оқу ж\е шығармашылық еңбекті тиімді ұйымдастыруды мақсат тұтады еңбегімен және белсенді демалыспен кезектестіру болып табылады. Окушылардың үзақ уакыт сабак. окитын орындары жылы, жарык және желдетілген болуы тиіс. Сабак кестесінде акыл-ой және дене еңбегі бағытындағы пәндерді кезектестіру, үзіліс кезінде қимыл-қозғалыс ойындарын ұйымдастыру талабы сақталуы керек.

Үлкен ми сынарының бөліктері

аңдай төбе

шүйде

Самай

Адам өміріне бас сүйек-мидың закымдануы ете қауіпті. Алкогольдің жүйке жүйесіне әсері. Алкоголь асказанда сіңіріледі де, 2 минуттан кейін қанга түсіп, қанмен барлык, Жасушаларға тасымалданады. Алкогольге үлкен ми сыңарларының жасушалары сезімтал келеді. Алкогольдін әсерінен адамның шатты рефлекстік іс-әрекеті бұзылады, күрделі қимылдар жасауы баяулайды, орталық жүйке жүйесінде қозу және тежелу процестерінің арақатынасы өзгереді. Сонымен катар еркін қозғалу бұзылады. да, адам өзін баскару қабілетін жоғалтады. Әсіресе жас организм алкогольден қатты зардап етеді. Алкогольді жиі ішу жүйке жүйесінің бұзылуына, маскүнемдік (алькоголизм) ауруына апарып соғады. сау нейрондар дәнекер ұлпасына

ІІІ. 1.сәйкесін тап. Үлкен ми сыңарлары қыртысының сенсорлық аймақтарынын қызметі

Аймаң атаулары

Қызметі

1.Көру аймағы.

2. Есту аймағы.

3.Иіс сезу және дөм сезу орталығы.

4.Тері-бұлшық ет сезім аймағы.

5.Қимыл-ңозгалыс аймағы.

6. Ассоциациялық аймақ.

а) маңдай бөлігінің алдынғы орталың иірімі;

ә) төбе бөлігінін артңы орталык иірімі;

б) шүйде бөлігі;

в) төбе бөлігі;

г) самай бөлігі;

ғ) самай ж\е маңдай бөлігінің ішкі беті.

2. «Мидың құпиясы көп» қосымша материал

ІV. §17

V. 1. Үлкен ми сыңарлары қыртысының құрылысы қандай?

3. Үлкен ми сыңарлары қандай бөліктерден тұрады?

2. Үлкен ми сыңарлары қыртысы қандай қызмет атқарады?

4. Үлкен ми сыңәрпары қыртысында қандаи аймақтарды бөледі?

5.Алкоголь жүйке жүйесіне қандай әсерін тигізеді?

Ойланып, жауап беріңдер

Қыртыстың дөм сезу аймағы зақымданса не болады?

Миға операция жасау кезінде хирург орталық жүл-ге алдында орналаскан қыртыс бөлігіне тиіп кеткенде неліктен ауру адам аяғын немесе колын кимылдатады?

Биология. 8-сынып. 13.11.2009.

Сабақтың тақырыбы: Вегетативті жүйке жүйесінің құрылысымен қызметтері

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды вегетативті жүйке жүйесінің құрысы мен

қызметтерімен таныстыру.

2. Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып, вегетативті жүйке жүйесінің атқаратын қызметін білу.

3.Оқушыларды өзін ортада сыпайы ұстауға, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ

Сабақтың түрі: ұжымдық ойлау.

Сабақтың әдісі: слайдтармен жұмыстар, трек-сызба құру.

Сабақтың пән аралық байланысы: математика

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру

ІІ.Вегетативті (автономды) ж. ж-ң іс-әрекеті еріксіз, санасыз

жүзеге асырылады және адам еркімен басқарыл майды.

адамның қалауы бойынша ас қорытуды жылдамдатуға,

жүрек жұмысын баяулатуға, тамырлар арнасын кеңейтуге

н\е тарылтуға, тер бөлуді тоқтатуға және т.б. болмайды.

вегетативті жүйке жүйесі тамырлар мен ішкі мүшелердін

бірыңғай салалы бүлшық ет ұлпасының қызметін қамтасыз етеді.

Вегетативті жүйке жүйесі симпатикалық және пара-симпатикалық бөшадерге бөлінеді. Олар мүшелерге қарамакарсы әрекет етеді. Мысалы, егер симпатикалык бөлім жүрек іс-әрекетін қоздырса, парасимпатикалық бөлім баяу-латады. Симпатикалык бөлім ішектің жұмысын тежейді, ал парасимпатикалык жүйе қоздырады. Симпатикалық және парасимпатикалық болімдерде орталық және шеткі бөліктер бар. Симпатикалық бөлімнің бірінші нейрондарының денесі жұлынның ұзына бойында орналасып, вегетативті ядролар түзеді. Ядролардан тарайтын талшықтар омыртқа жотасы бойында орталық жүйке жүйесінен тыс симпатикалыкқ жүйке түйіндерін түзеді. Осы түйіндерден талшықтар барлық ішкі мүшелерге, теріге, қан тамырларына, тер бездеріне, сезім мүшелеріне таралады. Мүшелерге қозу ұзын өткізгіш жол арқылы өтеді

Парасимпатикалық ядролар ортаңғы, сопакша ми бөлімдерінде және жұлыннын сегізкөз бөлімінде орналасады. Жүйке талшықтары сопакша ми ядроларынан кезбе жүйке құрамына кіреді. Парасимпатикалық ядролар орталык жүйке жүйесінен тыс, мүшелерге жақьін түзіледі және олардың талшықтары жүйке импульсін ішкі мүшелерге, теріге, қан тамырларына, тер бездеріне, сезім мүшелерге береді. симпатикалык бөлім:

А)қан тамырларын тарылтуға байланысты кан қысымын көтеруді

ә) кез қарашығының ұлғаюына әсер етеді;

б) жылу беруді жоғарылатады;

в) жүректің жиырылу мөлшерін арттырады;

г)ас қорыту мүшелерінің іс-әрекетін тежейді;

ғ) куыктың бірыңғай салалы бұлшык ет ұлпасын босңсытады.

Парасимпатикалык бөлім қарама-қарсы әрекет
С

импатикалық түйіндер

Кезбе жұйке

Парасимпа

тикалық

ядролар
Жүректің

вегетативті

түйіндері
Симпатикалық жүйке

ұштары

Мүшелердің ішкі қабырғасындағы вегетативті түйіндер
ІІІ.

Мүше немесе жүйке	парасимпатикалық	симпатикалық
Мидың тамыры	тарылады	кеңейеді
Көз қарашығы	тарылады	кеңейеді
Сілекей безі
Шеткі артерия тамырлары	тарылады	кеңейеді
Аша кеңірдек	тарылады	кеңейеді
Жүректің жиырлуы	баяулайды	жылдамдайды күшейеді
Тердің бөлінуі	азяды	Көбейеді
Асқазан	Қазғалыс белсенділігі күшейеді	Қазғалыс белсенділігі баяулайды
Бүйрек үсті безі	гормон бөліну азяды	Гормон бөліну күшейеді
Қуық	жырлады	босаңсиды

ІV. §18

V. Карточка 2, Кестенің сол жак бағанында келітірілген орталык жүйке жүйесінің әрбір бөліміне тән қызметті табындар

1. Жұлын.

2. Сопақша ми.

3.Мишық
4. Ортаңғы ми.

5. Аралық ми.

6. Үлкен ми сыңарының қыртысы.

а) жоғары жүйке әрекеті;
ә) дене қимылын үйлестіру, бұлшьщ ет тонусы;

б) тыныс алу, ас қорыту, жүрек-кан тамырлары жүйелерінің орталыңтары;

в) бағдарлау рефлекстері, бұлшық ет тонусын реттеуге қатысу;

г) зат алмасу, дене температурасью реггеу, нейрогуморальдық реттеуге қатысу;

ғ) қимыл-қозғалыс жөне вегетативті шартсыз рефлекстерді жүзеге асыру.

Биология. 8-сынып. 16.11.2009.

Сабақтың тақырыбы: СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды сезім мүшелері және олардың маңызымен таныстыру .

2. Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып, сезім мүшелерімен олардың маңызын білу.

3.Оқушыларды адамгершілікке, бас гигиенасын таза ұстауға тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ

Сабақтың түрі: ақпараттық

Сабақтың әдісі: иллюстративті баяндау. трек-сызба құру.

Сабақтың пән аралық байланысы: математика

Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық,сызба-нұсқалар

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру

ІІ АНАЛИЗАТОРЛАР — СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ§19.

Бізді коршаған дүние туралы барлық мәліметті арнайы сезімтал мүшелер — көру, есту, иіс сезу, сипап сезу және дәм сезу анализаторлары арқылы аламыз. Анализатор — рецепторлы мүше, жүйке жолдары мен үлкен ми сыңарлары кыртысын қоса ми орталықтарынан тұрады. Анализаторлардың әрқайсысының көмегімен адамда әр түрлі сезімдер: температура, ауыру, иіс, жарық, дыбыс және т.б. қалыптасады.

Анализаторларға байланысты бір мезгілде қоршағаң дүние құбылыстары мен заттарын егжей-тегжей талдау арқылы әр түрлі сезімнің үздіксіз синтезі жүреді. Сондықтан бізді қоршаған дүниені тұтас қабылдау жүзеге асырылады.

Адамның қабылданатын тітіркендіргіштердің жеке белгілерін ажырата білу қабілетін жаттыктыруға болады. Мысалы, парфюмерия өнеркәсібінде жұмыс істейтін иіс дегустаторлары бар. Солар ғана дәл аспап анықтай алмайтын әр түрлі иістін химиялық құрамындағы шамалы ғана айырмашылықты бағалай алады.

Анализаторлар жұмысына байланысты пайда болатын сезім қабылданатын тітіркендіргіш әрекетінің сипаты, белгісі бойынша бөлінеді:

а) арақашықтыққа (көру, есту, иіс сезу);

ә) жанасқанда (тері жене дәм сезу сезімталдығы);

б) химиялық (иіс сезу, дәм сезу);

в) механикалық (есту, сипап-сезу);

г) жарық (көру).

И.П. Павлов анықтағандай, кез келген анализатор негізгі үш: рецепторлар (қабылдаушы буын), жүйке жолдары (өткізгіш буын) және ми орталығы (орталық өндейтін буын) буынынан тұрады.

Адам денесінің әрбір бөлігіңде рецепторлардың бірнеіие түрі бар. Мысалы, ауыз қуысында дәм сезу рецепторларынан баска ыстық, суық және ауыруды сезу рецепторлары да орналасқан. Сондықтан кәдімгі жағдайда бізде жеке сезімдер емес, сезімдердің; тұтас үйлесімі пайда боладьі. Жеке анализаторлардан жүйке жолдары мидың қатаң түрде белгілі бір орталығына бағытталады.Мысалы, шүйде аймағында — көру анализаторының жоғарғы бөлімі, ал самай аймағында — есту, төбе аймағында тері бөлімі орналасады.

адам дыбысты естігенде, осы дыбыстың физикалық

белгілеріне аз мән беретіні белгілі. Мағыналық мазмұны,

дыбыс не туралы белгі, хабар, акпарат беретіні

маңызды болып саналады. Бұл сезімталдыктың барлық

түріне қатысты. Сонымен, анализаторлар акпаратты талдау ж\е өңдеу процестерін жүзеге асырады.

ІІІ.

1.Бізді қоршаған дүние туралы ақпәратты қалай аламыз?

2. Анализатор дегеніміз не?

Сәкестігін аныктаңдар.

жүктеу/скачать 4.63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 13