Қостанай 019 ж. ӘОж 75/76 ббж 85. 15

40 
лейтін заттардың өлшем бірліктері қатынасының дұрыс болуына айрық-
ша көңіл бөлуі керек. Сурет салу барысында әрбір затты салыстыра 
қарау үшін көмекші жіңішке сызықтар пайдаланған жөн. Заттардың негізгі 
құрылымдық құрылымы табылған соң жарық пен көлеңкенің шека-
раларын көмекші сызықпен белгілеп қою керек.суретті штрихтау ісі 
көлеңкеден басталады. 
3. кезең. Жұмыстың үшінші кезеңі көлемі мен рельефті денелердің 
түрлерін одан әрі нақтылау ретінде жүргізіңіз. Заттардың бұл белгілері 
жарық болған жағдайда ғана қабылданады. Сондықтан Сізге үлкен жа-
рық пен үлкен көлеңкені белгілеу ғана емес, сондай-ақ жеңіл штрихтар-
мен барлық негізгі градацияларды (біртіндеп орналасуы) анықтау қажет. 
Жарықтың, жартылай тондардың, өзіндік және құлайтын көлеңкелердің 
таралуының осы заңдылықтары туралы оқулықта бір рет айтылған және 
олар туралы сіздер білесіздер. Тек қана табиғатқа мұқият қарау керек 
және қағазда бір заттың қараңғы немесе басқасының ашық болуын са-
лыстыру керек. Сонымен қатар, сурет салудың осы кезеңінде заттардың 
фактураларының айырмашылықтарын анықтау үшін қарындашпен жұ-
мыстың техникалық тәсілдерінің суреттеріндегі айырмашылықты ұмыт-
паңыз. Барлық бірге алынған және перспективалық құрылым, форманың 
көлемі мен рельефтілігі, тондық шешім, материалдылық тұрғысынан қа-
ралған натюрморт суретінің үстінен жұмыстың соңғы кезеңіне әкеледі. 
Заттардың жарық көлеңкесін штрихтау арқылы олардың пішінін, кө-
лемін шығарамыз. Заттың өңі жарық пен көлеңке арқылы айқындалады. 
әрбір заттың өңінің көмексі не қараңғы болуы жасанды және табиғи жа-
рықтың түсуіне байланысты. Суреттің өңін айқындағанда заттың ең жа-
рық, ең қараңғы жағын анықтап алу керек. Яғни реңдік қатынасты дұрыс 
айқындауға үйрену керек. Затты штрихтауды меншікті көлеңкеден баста-
ған жөн. Меншікті көлеңке дегеніміз – заттың сәуле түспеген бетінде пай-
да болған көлеңке. Жарық деп – табиғи сәуле мен жасанды жарық түскен 
бетті айтамыз. Жылт дегеніміз – жарықтың аса мол мөлшерде түскен же-
рі. Мұны шыны немесе жылтыр ыдыстарда айқын байқауға болады. Түс-
пе көлеңке дегеніміз– нақты бейнеленген заттан жазықтықтың бетіне 
түскен көлеңке. Жартылай көлеңке дегеніміз – меншікті көлеңке мен жа-
рықтың арасында пайда болған көлеңке. Рефлекс дегеніміз – заттың 
меншікті көлеңкесінің шет жағында, артқы жазықтық арасында пайда 
болған көмескі жарық тәріздес құбылыс. Сонымен затты штрихтау 
арқылы өңін, пішінін, көлемін анықтауда жоғарыда аталған сурет салу 
заңдылықтарына сүйену керек. 
4 
кезең. Қорытынды кезең жұмыстың аяқталу процесін қарасты-
рады – бейненің барлық сызықтық және тоналды құрылымын жалпылау. 
Егер алдыңғы және алыс жоспарлар егжей-тегжейлі жазылған болса, 
қойылымның екі денесі де суреттің тұтас қабылдануын бұзады, форманы 
тонмен үлгілеудегі өтпелердің жұмсақтығы жоқ, онда мұндай сурет 
жалпылау болып табылатын пысықтауды қажет етеді. Мұндай жағдайда 

41 
алыс жоспарды жұмсарту, онда нақты шекараларды бұзу (тереңдік әсе-
рін жасау), алдыңғы жоспарға бір затты «Жақындату» және басқа затты 
«беру» қажет, бір жерде қажетті жерде жарық түсіру, басқаша, керісінше, 
тонды нығыздау және осылайша суреттің тұтастығына қол жеткізу қажет. 
Бұл бейнеленген заттарды толықтай анықтау кезеңі деп аталады. 
Мұнда сурет салу ережелеріне сүйене отырып, кейбір елеулі артық кет-
кен жарық пен қараңғы дақтарды бәсеңдетеміз. Біртұтас реңдік қаты-
насқа бағындырамыз. Орындалған суреттің жарасымды болып шығуына 
баса назар аударамыз (сурет 14). 
Сурет 14. Заттардың геометриялық бейнелеу 
Натюрморт суретінің барлық кезеңдері бейненің бір-бірінен ажыра-
тылған кезеңдері болып табылмайды. Бұл жерде бірізділікпен және 
бөлінбестікпен қисынды негізделген процесс өтеді, оның нәтижесінде на-
тюрморттың дұрыс құрастырылмаған, нақты салынған, тон жасалған, 
мәнерлі оқу суреті болуы тиіс (сурет 15, 16). 
 
Сурет 15. Жарық, түспе көлеңке, рефлекс 

42 
Сурет 16. Геометриялық пішіндер салу кезендері 
Алдымызда қойылған натюрморт толық жан жақты көріну үшін одан 
қашығырақ отырған жөн. Ара қашықтық бір жарым, екі метрден кем бол-
мау керек. Отырғанда кез келген жерге отыра салмай натюрморттың 
композициясы қызықты көрінетіндей жерді таңдау керек. Орынды бел-
гілеп алған соң натюрморттың жан жағына қарап, ондағы заттардың 
жалпы пішішін, тұтас көлемін зерттеп көру қажет. Қандай суретті сал-
майық, оның барлығына ортақ белгілі бір жолы, кезеңі болады. Сондық-
тан сурет төмендегі кезеңдермен біртіндеп салынып, өрбіп отырады.
1. 
Зат бейнесінің орналасуын анықтау (компоновка). 
2. 
Құрылымын табу. 
3. 
Пішінін айқындау. 
4. 
Суреттің аяқталуы. 
Бұл тапсырманы орындағанда жоғарыда айтылған мол кеңестерді 
есте сақтау керек. Заттардың тақырыптық үйлесімдігіне, материалдық 
түрлерінің байлығына т.б. назар аудару керек. 
Олардың формалық ерекшіліктерін табу керек. Бұл жерде белгілі 
натюрморт шеберлері: XVII ғасырдағы голланд суретшілері, француз 
шебері Шарденнің картиналарын еске түсіру жөн.
Ол суретшілерде қойлымға әр түрлі, әр фактуралары заттар таңдап 
алынғаң, мысалы: қыш құмыралар, форфор ыдыстар, темір, ағаш заттар 
мен мата бұйымдар т.б. Композицияның діңгегі болып үлкен зат ортаға 
қойылады. Оған қоса кіші заттар орналастырылады (сурет 17).

43 
 
Сурет 17. Суреттер тұрғызылған тұрмыстық көлемді түрі 
Қойылымға қалай жарық түсіру де аса маңызды. Қойылымның ішкі 
мағынасын таба білу қажет. Оқу тапсырмасының шеңберінде көркемдік 
жолдар іздестіру қайшылық туғызбайды, керісінше мамандық шеберлігін 
ұштай түседі. Заттарды орналастыру жолдарын мұқият іздестіру қажет. 
Бірнеше кішкентай суреттер салып, соның ішінен ең қызықтысын таңдау 
керек. Суреттің кеңістігін көрсету үшін алдыңғы жағына ұсақ заттар қою 
пайдалы. Негізгі заттар тобының алдына ұзынша зат қойып, соның сызы-
ғы картинаға көрерменді біртіндеп «кіргізу» эффектін жасауға болады 
(мысалы: пышақ) (сурет 18). 
 
Сурет 18. Үй заттарынан құралған натюрморт 

44 
Суретте жарық–көлеңке арқылы заттардың реңдік қатынастарын, 
материалдық өзгешеліктерін тауып, суреттің тұтастығын жоғалтпау керек 
(сурет 19).
 
 
Сурет 19. Үй заттарынан құралған натюрморт 
 
Тапсырма: Қылқаламмен заттардың жылдам суреттерін салу. Әр заттың 
көркемдік сипатын таба білу. Жылдам суреттер – бейнелеу маманды-
ғының айқын жолы!
 
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар мен тапсырмалар 
1. 
Қағаз бетіне композициялық шешімін табу. 
2.
Құрылымдық құрылымын табу. 
3. 
Қағаз бетіне орналастыру.
4. 
Сызықты перспектива арқылы дененің құрылымдық құрылымын табу. 
5.
Жарық көлеңке арқылы модельдеу. 
6.
Бейнені толық аяқтау. 
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі 
1. 
Уалиев Б.М., Иманбекова Қ.К. Сурет. Оқу-әдістемелік құралы. – Астана: 
Фолиант, 2010.– 160 б. 
2. 
Өтепбаев, Н. Н. Академиялық сурет [Электрондыќ ресурс] : оқу құралы / Н. Н. 
Өтепбаев. – Алматы : Эверо, 2016. – 264 б.
3. 
Сәпиев Ә. С. Сурет негіздері: сурет пәніне арналған әдістемелік нұсқаулық / 
Ә.С. Сәпиев. – Қостанай: ҚМПИ баспасы, 2011. – б. 

45 

жүктеу/скачать 4.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: