Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік Фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті «Гигиена-1, дене шынықтыру және валеология»

- оқушылардың білім деңгейін бағалау

- келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

14. Үйге тапсырма беру: 2 минут (2%)
8- тақрып

1. Сабақтың тақырыбы: Тағамнан уланулар және олардың алдын алу.

2. Сағат саны:2 сағат

3. Сабақ түрі: түсіндірмелі, аралас сабақ

4. Сабақтың мақсаты:

- оқыту: оқушыларға тағамнан болатын уланудың алдын алуды үйрету және оқыту.

- тәрбиелік: берілген тапсырмаларды дұрыс және сауатты орындау

- дамыту: білім берудің жаңа әдістерін қолдану және оқытудың тәжрибелік дағдыларын дамыту

5. Оқыту әдісі: тақырыпты түсіндіру және сұрау

6. Материалды-техникалық жабдықталуы:

- техникалық құралдар: интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы

- көрнекі және дидактикалық құралдар: плакат, кеспе, тест тапсырмалары

- оқыту орыны: оқу бөлмесі

7. Әдебиеттер:

негізгі

1. У.И. Кенесариев, Р.М.Балмахаева, Ж.Д. Бекмагаметова, К.К. Тогузбаева, Н.Ж. Жакашов.<<Гигиена>> Алматы 2009

3. ҚР « Халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығы » туралы №361 заңы, 04.12.2002 ж.

3. Алтынбеков Б.Е., Бөлешов М.Ә.,Торгаутов Б.К., « Балалар мен жасөспірімдер

гигиенасы», Шымкент, 2000 ж.

4. Шарманов Т.Ш. - «Экономика здавоохранения и перспективы

государственной службы охраны здоровья в Казахстане», Алматы-Женева-

Вашингтон, 2000 ж.

5. Габович Р.Д.- « Гигиена», Мәскеу, « Медицина», 1990 ж.

қосымша

1. Шарманов Т.Ш. – « От здорового образа жизни к долголетию без болезней»

2. Сералиева М.Ш., Илақбаева Ү.С. - « Тағам гигиенасы », Шымкент, 2009 ж.

3. Көшімбаева С.А. - « Ауыз судың сапасын нормалаудың гигиеналық

негіздері», Алматы, 2002 ж.

4. Неменко Б.А. - « Коммуналдық гигиена », Алматы, 2005 ж.

5. Момынов Т.А., Рақышев А. - Медициналық орысша – қазақша сөздік,

Алматы, 1999 ж.

6.Подунова Л.Г. - « Руководство к практическим занятиям по методам

санитарно- гигиенических исследваний » Москва, « Медицина» 1990

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Сабақтың мақсаты мен міндетін хабарлау

Сұрау арқылы білімін тексеру. 14 минут (15%)

Органикалық химияның жетістіктеріне байланысты «птомаинді теория» пайда болды, бұл теорияға жүгінсек, тағам құрамындағы ақуыздар ыдырағанда тағам құрамында спецификалық улы заттар-птомаиндар жиналып, ауру тудырады.

Бактериологияның жетілуіне байланысты, аурудың бұрқ етпе кезінде ауырғандардан, тамақ қалдықтарынан аурудың қоздырғышы болған белгілі микроорганизмді анықтауға болады.

Ауру табиғаты тек жұқпалы ғана болуы мүмкін емес, ол тағам құрамына органикалық емес заттардың түсуінен де болуы мүмкін.Тағам құрамына түсіп, улану тудыратын, органикалық емес заттарға мыналар жатады: мырыш, мышьяк, қорғасын тұздары және фтор қосындылары.

Улану тағам құрамына органикалық химиялық қосылыстардың түсуінен

(ауылшаруашылықта қолданылатын улы химикаттар және т.б) және тағам ретінде улы өсімдіктерді қолданғанда да (қозықұйрықтар, ұнға түскен арам шөптер дәнегімен, жеміс- жидектердің улы дәнектерімен және т.б) болуы мүмкін.

Егер ауру адам ағзасына тірі микробтардың түсуінен немесе олардың өмір сүру кезеңінде пайда болған заттардан, яғни токсиндерінің түсуінен пайда болған болса, онда ол тамақпен улануды тағамдық токсикоинфекцияларға жатады.

«Тағамдық токсикоинфекция» деген сөз жинайтын дегенді білдіреді. Тағаммен уланудың бұл түріне клиникалық белгілері бір- біріне ұқсас, бірақ қоздырғыштары әр түрлі: ішек таяқшасы, протей, иерсиний, Cl. Perfringens, Bac. Cereus, Vibrio parahaemoliticus, энтерококктар және т.б аурулар жатады. Бұл ауруларда ең алғашқы симптомы – гастроэнтерит болып саналады. Бұл аурулардың симптомдарынан клиникалық көрінісі бойынша ботулизм ғана өзгеше болады. Ботулизм кезінде нерв жүйесі зақымдалады.

Егер ауру ағзаға микробтар мен токсиндердің түсуінен пайда болса, онда ол ауру «тағамдық токсикоинфекция» - деп аталады. Егер ауру организмге тек токсиндердің түсуінен пайда болса, онда ондай ауруды «тағамдық токсикоздар» - деп атайды. Тағамдық токсикоздарға стафилококты тағамдық интоксикация жатады, бұл ауру кезінде тағаммен бірге адам ағзасына энтеротоксин түссе болғаны, ал стафилококк тағам құрамында болмауы да мүмкін.

Тағаммен улану дегеніміз – микробтардың белгілі бір түрімен ластанған, олардың шығындыларымен –токсиндерімен ластанған немесе адам организміне улы әсер ететін микробты емес заттармен ластанған тағамды жегеннен жедел пайда болатын, (созылмалы түрі сирек кездесетін) аурулар.

Тағаммен уланудың – жаппай улану немесе отбасылы, топтасқан түрі болуы мүмкін және жеке спорадиялық түрі де болуы мүмкін.

Тамақпен улануды 3 топқа бөледі:

1. 
   микробты
   
2. 
   микробты емес
   
3. 
   этиологиясы белгісіз түрі
   

- Токсикоинфекциялар

• 
  Токсикоздар
  

• 
  Микстер (этиологиясы аралас түрі)
  

• 
  шығу тегі улы өсімдіктер;
  

• 
  белгілі бір жағдайда улы болған тағамдар;
  
• 
  химиялық заттармен улану.
  

Тағамдық токсикоинфекциялар- тамақ жегеннен кейін, жедел туатын ауру, егер ол тамақ әлсіз патогенді тірі ауру қоздырғыштарымен және оның токсиндерімен өте көп мөлшерде ластанған болса.

Тағамдық токсикоинфекцияларды мына бактериялар тудырады: E.Coli

(энтеропатогенді серотипі), протейлер, энтерококктар, споратасымалдаушы аэробтар (Bac. Cereues), споратасымалдаушы анаэробтар (Cl. perfringens), патогенді галофильдер (V.parahaemaliticus) және протеолиттік қасиеті бар аз зерттелген микроорганизмдер түрі.

Тағамдық токсикоинфекцияның ішек ауруынан айырмашылығы - ол өте көп мөлшерде қоздырғышпен ластанған тамақ жегеннен кейін пайда болады, ал ішек аурулары – іш сүзегі, холера, дизентерия - ағзаға микробтың аз мөлшері ғана түседі да, одан ауру туады, өйткені бұл аурудың қоздырғыштарының жоғары патогенді қасиеті бар.

Жасырын кезең орташа есеппен 6 - 24 сағ. арасында. Егер ластанған тағам сауда орындарында немесе қоғамдық тамақтану орындары арқылы көп мөлшерде таратылған болса, онда жаппай улану орын алады.

Егер отбасында немесе бірнеше адам жиналғанда улану болса, ондай улануды отбасылы немесе топтасқан улану дейді.

Ішек таяқшасы тудыратын тағамдық токсикоинфекциялар

Соңғы 20-30 жылдағы ғылым жетістіктеріне, ерекше энтеропатогенді ішек таяқшаларының биотиптерін ашу саналады, олар адамдар арасында ас

қазан –ішек жұмысының бұзылуын тудырады, бұл қоздырғыш тудыратын ауру жаппай немесе топтасқан болуы мүмкін.

Патогенді эшерихии адамдар арасында тамақпен уланудың спорадиялық түрін және топтасқан түрін де тудыруы мүмкін.

Ішек таяқшасының көптеген серологиялық топтарының арасынан тағам көп мөлшерде ластанғанда тағамдық токсикоинфекция тудыратын энтеропатогенді түрінен үш категориясы бөлініп алынған.

Энтеропатогенді ішек таяқшасының этиологиялық рөлі және тағамдық токсикоинфекцияның клиникалық сипаттамасы ғылыми түрде дәлелденген.

№11 кесте. Тамақпен уланудың жіктелуі

Улану топтары	Улану топшалары	Аурудың себеп факторы
1.Микробты түрі	1. Токсикоинфекциялар Токсикоздар Бактериотоксикоздар Микотоксикоздар Микстер (этиологиясы аралас)	- Е.Coli тобының бактериялары (энтеропотогенді серотиптер) - Proteus (proteus vulgaris et mirabilis) - Cпоратасымалдаушы анаэробтар (Cl.perfringens, Cl. cereus) - Патогенді галофильдер (Vibrio parahaemoliticus) - Аз зерттелген микроорганизмдер (Citrobacter, Hafnia,Yersinia, Pseudomonas) Энтеротоксигенді стафилококтар (Stafilococcus aureus, Cl.botulinum) Саңырауқұлақтар түрі: (Aspergillus, Penicillium, Fusarium) Bac.proteus және энтеротоксигенді стафилококк Bac. Cereus және энтеротоксигенді стафилококк
Микробты емес	Табиғаты улы тағамдар. өсімдік тектес жануар тектес Белгілі бір жағдайда улы болған заттармен улану. өсімдік тектес Жануар тектес Химиялық заттармен улану	Улы саңырауқұлақтар. Шартты түрде қолдануға болатын саңырауқұлақтар. Жабайы және мәдени өсімдіктер Улы шөптердің дәнегімен улану Кейбір балықтардың уылдырығы Сойған малдардың ішкі секреция бездері Абрикос, шиенің,бадамның сүйегінің ащы дәнегі - жаңғақтар - шикі бұршақ - өніп кеткен картоп Кейбір балықтың уылдырығы мен бауыры Пестицидтер.Тағамдық қоспалар. Қондырғы-лардан,құрал-жабдықтардан,ыдыстардан, буып-түйетін заттардан,темірдің ауыр тұздарының (қорғасын,мырыш,мыс және т.б.), синтетикалық полимерлі материалдардың өтуі.
Этиологиясы белгісіз түрі.	Юксов-сартлад ауруы (али-ментарлы пароксизмальді-токсикалық миоглобинурия; Гафф ауруы )

Ішек таяқшасының қоршаған ортаның объектілерінде, суда, тағамда кездесуі санитарлық тәжірибеде нәжісті ластануды көрсетеді, ал тағамды және өндірісті зерттегенде ішек таяқшасы сол санитарлық жағдайын көрсетеді.

8-12 % құрайды.

Ішек таяқшасы қоршаған ортада көп кездеседі, ішек таяқшасының энтеропатогенді түрі сирек кездеседі.

Энтеропатогенді ішек таяқшасы адамның және жануарлардың нәжістерімен қоршаған ортаға түсіп, лас қол, лас қондырғылар, ыдыстар, құрал-жабдықтар, су арқылы тағамдарды ластайды, егер көбеюге жағдай болса, ол тағам құрамында тез көбейеді.

Сүт және сүт тағамдарында,етте, колбасада энтеропатогенді ішіек таяқшасы жақсы көбейеді, сондықтан бұл тағамдар арқылы ауру жақсы беріледі.

Колитоксикоинфекциялар санитарлық ережелер мен талаптар тамақ дайындайтын жерде және сақталу ережесі өрескел бұзылған жерлерде, яғни тағм ластанып және микробтардың көбеюіне жағдай жасалған кезде болады. Көбіне дайын ет және балық тағамдарынан, соның ішінде термиялық өңдеуден өтпейтін тағамдарда кездеседі. Колитоксикоинфекция көбіне күннің жылы кезінде, яғни көбеюге жақсы жағдай жасалған кезде болады.

Қорыта айтқанда токсикоинфекция - тағам энтеропатогенді ішек таяқшасымен ластанғанда, тағамды дайындап жатқан кезде, сату кезінде, санитарлық ереженің, сақтау ережесінің бұзылуынан, термиялық өңдеу жеткіліксіз болғанда бәрі қосылып осы ауру пайда болады.

Клиникасы – жасырын кезеңі 2 сағаттан 18 сағатқа дейін. Жасырын кезеңнің ұзақтығы ағзаға түскен тірі қоздырғыштардың мөлшеріне, оның патогенділігіне, адамның асқорыту жолдарының жағдайына, адамның инфекцияны қабылдап алу жағдайына байланысты.

Ауру аяқ асты басталады. Адамның іші толғақ сияқты ауырады, қалтырайды, басы айналады, іші өтеді, құсқысы келеді, кейбіреулері жиі құсады, әлсіз болады, кейбіреулердің температурасы субфебрильді болады, көпшілігінің температурасы нормада болады.

Колитоксикоинфекциялар клиникалық жағынан көбіне жедел энтерит, гастроэнтерит, энтероколит симптомдарының қысқа белгілерімен сипатталады.

Іші өтпеу өте сирек кездеседі. Ауру көбіне жеңіл түрде өтеді, адам 1-2 күнде жазылады.

Бактериалды зерттеуге – күдікті тағамды алады, ауру адамның нәжісі, құсығы, асқазанды шайған су. Егер осылардың анализінен бір типті энтеропатогенді ішек таяқшасы көп мөлшерде табылса, яғни бұл токсикоинфекция.

Бактериалды зерттеуге бұдан басқа: қондырғылардан, жұмысшылардың қолынан, құрал-жабдықтардан, жұмысшылардың киімінен жұғынды алынады.

Ауырған адамдардың қанынан энтеропатогенді ішек таяқшасы табылса, ол диагноздың толық расталғаны. Тағамдық колитоксикоинфекцияны дәлелдеуде аггютинация реакциясын қою да үлкен көмек болып табылады. Агглютинация реакциясын динамикада қойған жөн, ол сол ауру адамдарда алдымен антитела титрының өскенін, содан кейін түсуін көрсетеді.

Дайын тағамдар мен шикі тағамдарды бір мұздатқышта сақтауға тиім салынады. Тағамдарды сақтау мерзімінің қатаң сақталуы. Дайын тағамдарды арнайы көлікте тасымалдау. Технологиялық процесс кезінде қолданылатын қондырғылар, құрал-жабдықтарды мұқият өңдеу (жуып, тазалау) және залалсыздандыру. Жеке бас гигиенасын қатаң сақтау. Құрал - жабдықтарды қатаң таңбалануына байланысты қолдану.

Қазіргі кезде көптеген тамақпен улануды зерттеушілер ішек таяқшасы тобының әр түрінде, оның ішінде протейлерде де, адам ағзасына патогенді әсер етіп, әр түрлі аурулар тудыратын бактерия түрлері бар деп есептейді.

Протейдің өзінің биохимиялық қасиетіне байланысты бес түрге бөлінеді. Pr. Vulgaris, Pr. Mirabilis, Pr. Merganii, rettgeri, Pr. Inconstant. Тағамммен улануды тудыратын түрлеріне Pr. Vulgaris, Pr. Mirabilis жатады. Бұл микробтар 25-37 градуста, рН – 3,5-12 арасында жақсы көбейеді. Кептіргенге төзімді. Натрий хлоридінің жоғары жоғары концентрациясына да төзімді. Натрий хлоридінің 13-17% пайызы бар ортада 48 сағаттан кейін өледі. Проейдің ішек таяқшасына антогонистік қасиеті де бар.

Эпидемиологиясы. Протей қоршаған ортада кеңінен тараған. Ол адамдар, жануарлар жүрген жерде және шіру процесі бар субстраттарда кездеседі. Қоршаған ортада протейдің болуы адамдар мен жануарлардың нәжістерінің болуымен және жануарлар текті органикалық заттардың болуымен тығыз байланысты. Жедел энтероколитпен, созылмалы колитпен, диспепсиямен және басқа да аурулармен ауыратын адамдар протейді сау адамдарға қарағанда 15 есе артық бөліп шығарады. Ауру адамдар мен ауру жануарлардың нәжістерімен қоршаған ортаға түскен протей тамақ тағамдарын ластауы мүмкін. Көбіне шикі тағам, жартылай фабрикаттар және дайын тағамдар ластанады. Протей көбіне құрамында ақуыз көп тағамдарда: ет, балық, меланж, колбаса, сілікпе, фарш, паштеттерде кездеседі. Инфекция көзі болып, өзінің нәжістерімен қоршаған ортаға протейдің патогенді штаммаларын бөліп шығаратын ауру адамдар және бактерия тасымалдаушылар да болуы мүмкін. Егер бактерия тасымалдаушы адам тамақ тағамдарын дайындайтын жерде немесе тамақпен байланысты жерде жұмыс істейтін болса, онда оның тағамдарды ластау рөлі артады.

Тамақтың протеймен ластануының экзогенді түрінен басқа, тамақтың эндогенді ластануы да мүмкін. Ол егер жануар протейлі этиологиялы гастроэнтеритпен немесе басқа да аурулармен ауыратын болса. Бірақ көбіне протейлі этиологиялы жаппай тамақпен улану сау малдың етінен жасалған ет тағамдарынан, бірақ тағамды дайындауда санитарлық- технологиялық режим өрескел бұзылған жағдайда кездеседі.

Протейлі этиологиялы тағамдық токсикоинфекцияның таралуында термиялық өңдеуден өтіп болған дайын тағамдардың ластануы үлкен орын алады.

Ол піскен етті немесе қуырылған етті шикі ет турайтын тақтайшада, шикі ет турайтын пышақпен турағанда және кухня ыдыстары антисанитарлы жағдайда болғанда туындайды.

Тамақ тағамдары жылы жерде ұзақ уақыт сақталғанда да протейлердің тамақ тағамдарының құрамында көбеюіне мүмкіндік туады.

Протейлердің құрамында әр түрлі ферменттер, протеиназалар болғанмен, аурудың себебі болған, протейлермен ластанған тағамдардың органолептикалық қасиеті өзгермейді, өйткені протейлер таза дақылдарда ақуызды ыдыратпайды, яғни шіру процесін тудырмайды.

Протейлі инфекцияға аурудан әлсіреген және жасанды тамақтандырылатын ясли жасындағы балалар сезімтал.

Клиникасы. Жасырын кезеңі 4-20 сағат аралығында, кейде 3 сағатқа дейін қысқаруы да мүмкін. Ауру жедел, гастроэнтерит түрінде басталады. Ауру кезінде жалпы әлсіздік, жүрек айнып, құсу байқалады. Іш қатты бұрап ауырады, өтеді, дене қызуы көтеріледі.

Тағамдық токсикоинфекцияның этиологиясы протейлі түрі көбіне жеңіл түрде өтеді, адам тез айығып кетеді. Ауру орташа ауыр түрде өткен жағдайда адамның дене қызуы 38 градусқа дейін көтеріледі, іші қатты бұрап ауырады, жиі өтеді, кей жағдайда тәулігіне 10 ретке дейін, кей жағдайларда қан аралас болуы да мүмкін.Тілі кебу, ақ таңдақ пайда болады, адамның іші кеуіп кетеді.

Ауру ауыр түрде өткен кезде эпигастральді амақ қатты ауырады.

Диагностикасы. Клиникалық диагозы клинико – эпидемиологиялық көрсеткіштеріне негізделеді.Бір уақытта бірдей тамақ жеген, тамақ жегеннен кейін көп емес уақыттан кейін көп адамның бір мезгілде ауыруы және симптомдарының бірдей болуы: гастроэнтерит және жалпы интоксикацияның анықталуы тағам токсикоинфекциясы деп күдіктенуді негіздейді.

Тағамдық токсикоинфекцияның протейлі түріне ғана тән белгі жоқ. Соңғы диагноды растау лабораториялық зерттеулердің қортындысынан кейін, оның ішінде бактериологиялық зерттеулердің қорытындыларының оң болуы маңызды орын алады. Ауырған адамдардың нәжістерінде протейдің көп мөлшерінің анықталуы, ал басқа микроб флораларына жасалған бактериологиялық зерттеулердің теріс шығуы диагноздың сенімділігін арттырады.

Нәжістен басқа ауру адамдардан бактериологиялық зерттеуге құсық, ас қазан шәйған су, ауру адамның қаны және күдікті (жеген тамақтарының) тамақ тағамдарының қалдықтары алынады. Егер нәжістен басқа ас қазан шәйған судан, күдікті тағам қалдықтарынан протей табылса, диагноздың сенімділігі артады.

Егер протей ауру адамның қанында анықталса, диагноздың расталғаны болып саналады. Диагнозды растау үшін, бөлініп алынған протей штаммаларымен 1:100 араластырғаннан бастап оң болып саналатын агглютинация реакциясы қолданылады.

Тамақ объектілерінде жұмыс істейтін адамдардың арасында протейдің патогенді серотипін тасымалдаушыларды және іші өтіп жүрген адамдарды анықтап, оларды уақытылы емдеу.

Жануарларды ветеринарлық–санитарлық тексеру жүргізіп, ауруларын анықтау.

Тамақ өнімдерін өндіретін жерлерде тамақ тағамдарын дайындау технологияларын қатаң сақтау, объектіде санитарлық режимнің үнемі қатаң орындалуын қадағалау, дайын тағамдарды және шикізатты дұрыс сақтау. Ыдыстарды жуу ережесі қатаң орындалып, тағамдардың сақтау мерзімі орындалу керек.

Cl.perfringens тағамдық улануды жиі тудырады. 6 серотипі болады: Cl.perfringens: А, В, С, Д, Е және F. Тағамдық токсикоинфекцияның қоздырғышы болып терморезистентті токсигенді штамм Cl.perfringens «А» және «Д» түрі саналады. В, Д, Е серотиптері ауруды жануарларда тудырады.

Cl.perfringens - тің вегетативті түрлері жоғары Т⁰-ның, қышқылдың, сілтінің, спирт, ауа құрамындағы оттегіне, антибиотиктерге және дезинфектанттардың әсеріне төзімсіз.

Эпидемиологиясы. Cl.perfringens қоршаған ортада кеңінен тараған, барлық жерде кездеседі: адамдардың, жануарлардың нәжістерінде, топырақта, шаңда, өзен суында.

Табиғи жағдайда қоздырғыштар әдетте жануарлар және адамдар ішегінде орналасады. Адамдар мен жануарлар ішегіндегі Cl.perfringens – тің вегетативті түрі болады, ал топырақта спора түрінде болады. Cl.perfringens-тің 1 гр. топырақтағы мөлшері 10000-70000 микробты клеткаға дейін жетеді.

Қоздырғыштың берілуі алиментарлы жолмен болады: кір қол арқылы, ол кезде қолда токсигенді термостабильді штамның көп мөлшері болады.

Ұн, жарма, дәмқосарлар Cl.perfringens-пен жиі ластанады. Еттен фарш жасаған кезде, ережелер қатаң сақталмаса фарш Cl.perfringens- пен ластануы мүмкін. Ауру малды сойғанда, жануардың ішегінен қоздырғыш патогенді және лимфогенді жолмен таралатындықтан қауіптірек болып саналады.

Жәй термиялық өңдеу Cl.perfringens- тің термотөзімді штамм спораларын жоймайды, ал керісінше ол кезде оған конкурентті микрофлоралар жойылып, Cl.perfringens-тің өсіп, көбеюіне жақсы жағдай туады.

Cl.perfringens – ет, балық және көкөніс консервілерінде, үй жағдайында тұздалған шошқа майында, сүт, сүт қышқыл тағамдарында, суықтай берілетін закускаларда және т.б тағамдардың құрамында ұзақ уақыт бөлме температурасында сақтағанда болады.

Cl.perfringens-тің «А» түрі тудыратын тағамдық токсикоинфекция белгілері көбіне гастроэнтерит белгілерімен бірдей. Жасырын кезең 6-24 сағат аралығында болады. Ауру жедел басталады. әлсіздік, іші приступ тәрізді қатты ауырады, іші өтеді, жүрегі айниды, кейбір түрінде құсу және қалтырау байқалады. Гастроэнтеритпен қатар бірте-бірте жалпы интоксикация симптомдары байқалады: әлсіздік, бас ауруы, бастың айналуы, тахикардия, гипотония.

Ауру ұзақтығы 12 сағаттан 2 тәулікке дейін созылуы мүмкін. Ауру ауыр түрде өткен адамдарда ол 10-12 күнге дейін созылуы да мүмкін. Ағзаның суды және тұздарды көп жоғалтуы әсеріне артериялық қысымның кенет түсуі, коллапс, пульстің жиілеуі, диурездің төмендеуі, қалшылдау байқалады.

Cl.perfringens-тің С және F түрі тудырған тағамдық токсикоинфекция әдетте ауыр түрде өтеді. Жасырын кезеңі 6 – 24 сағ., іш қатты шаншып ауырады, жүрегі айниды, құсады, нәжісі қан аралас, сұйық, тәулігіне 20 және одан да көп рет іші өтеді. Ағза суды көп жоғалтады, соның салдарынан гипотония байқалады, көбіне коллапспен аяқталады.

Некротикалық энтерит ішектің перфорациясымен және перитонитпен асқынады.

Диагностикасы. Клинико-эпидемиологиялық көрсеткіштері негізінде алғашқы диагнозын қою қиындық тудырмайды, бірақ соңғы диагноз, әсіресе спорадиалық түрінде, тек лабораториялық көрсеткіштерге қарап қойылады.

Лабораториялық зерттеу әдістерін қолданып қоздырғыштың, токсиндердің және спецификалық антителалардың бар екенін анықтау.

Cl.perfringens қоздырғышын анықтау мақсатында құсық, асқазан шайған су, қан, тамақ тағамдарының қалдықтары алынады. Cl.perfringens-тің түрін анықтау үшін агглютинация және споралардың термотөзімділігін зерттейді.

Алдын алу. Cl.perfringens тудыратын тағамдық токсикоинфекцияларының алдын алу үшін қоздырғыштың тамақ тағамдарының құрамына және дайын тағамдардың құрамына түсуін болдырмау. Етті бөлшектегенде ішек-қарынмен ластануын болдырмау, өйткені Cl.perfringens-тің көп мөлшері жануардың ішегінде болуы мүмкін.

Cl.perfringens қоршаған ортада көп таралуына байланысты. әсіресе топырақта, алдын алу үшін топырақтың тамақ тағамдарына түсуінен қорғау және топырақпен ластанған көкөністерді, шикізатты қолданар алдын топырағынан тазалап, жақсылап жуу.

Cl.perfringens-тің сүт өнімдерінен тағамдық токсикоинфекцияны тудырмас үшін сүт өндірістерінде, сүт фермаларында санитарлық режим қатаң сақталу керек, сүт өнімдерін өндіруге қатысы бар адамдарды бактериотасмалдаушылыққа - Cl.perfringens- тің терморезистентті токсигенді штаммасына тексеру.