Оқу жылы І. Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясы. Негізгі тақырыптары мен өзекті идеялары
Иірім кітабын Жазмыштан кейін елдегі ел ағаларына рақмет айту мақсатында жаздым деп айтқан
жүктеу/скачать 1.63 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1960-2000жж әдеби үдерістегі жаңа бағыттардың көріністері
| Иірім кітабын Жазмыштан кейін елдегі ел ағаларына рақмет айту мақсатында жаздым деп айтқан.
Көреді сені дала данасындай Қабылда ҚазМУ біздІ баласынбай Ауыл мен астананың екІ арасы Жарық пен қараңғыныҢ арасындай! – деп басталатын кітабында алғаш КазГу түскендегі емтиханын орыс тілін білмей қиналып, сондағы бір апайдың қазақша болса да айтқан еңбегімді қабылдап, ауылдан жалғыз сиырын сатып Алматыға білім қуып келген баланы қалайша қабылдағаны туралы айтады. Ол кезде мен университетті бітіріп, жақында ғана ашылған «Балдырған» журналында қызмет істеп жүргенмін.Екінші қабатта Сәбеңмен жолыға кеттім.Сәлем бердім. - Сен осы қай баласың ? – деді Сәбең маған жылы жүзбен. - Қадыр Мырзалиев деген балаңызбын! – дедім. - Е, Қадыр Мырзалиев деген ақын сен бе едің ? – деді ол. –Мен сені сыртыңнан жақсы білемін.Қазақ балалар бақшасына баратын немерем сенің өлеңдеріңді жатқа біледі. «Сөзін жазған Қадыр Мырзалиев» дейді талқылдап.Өлеңдеріңді ғана емес, сын мақалаларыңды да үзбей оқып тұрамын. Кітапта С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, Есенберлин, Жұмекенмен достығы,Ғ.Қайырбеков,Ә.Тәжібаевтармен бірге өткен естеліктері жөнінде сөз қозғайды. Абылай хан көшесінің бойынан көк базарда жұмыс жасап жұрген әйіліне сыйлық етіп алған үйлері туралы жылы естеліктер де кездеседі. Әуелде «Жазмыш» та, «Иірім» де газеттік нұсқада, «Жас Алаш» беттерінде жарияланған болатын. 1960-2000жж әдеби үдерістегі жаңа бағыттардың көріністері 1960-2000 жылдары әдебиет саласындағы жаңаша ізденістің бір үлгісін Мұхтар Әуезов көрсетті. Ол «Өскен өркен» (1962) романы арқылы бүгінгі күн тақырыбын игеруде өзгеше ізденіс танытты. Әдебиетте өз замандастарының бейнесін этикалық түрде бейнелеуді ойлаған жазушы өмірінің соңғы кезінде республиканы көп аралап, еңбек адамдарымен танысып, өмір сырына ой жібере қарады. «Өскен өркенде» ол Қазақстандағы бүгінгі мал шаруашылығының жайы және онда еңбек етіп жүрген адамдар тағдырын суреттеуді мақсат ете отырып, сонымен байланысты моральдык-этикалық, ұлттық дәстүрлер мен олардың жаңаруы, салт-санадағы ескі ұғымдар мен өзгерістер, жаңа адамды тәрбиелеу мәселелері тәрізді көптеген проблемаларды қозғады. 1960 жылдардың аяғынан бастап 2000 жылдарға дейін қазақ әдебиетінде жаңа бағыттар мен ағымдардың пайда болуымен байланысты маңызды және қызықты оқиғалардың едәуір саны орын алды. Төменде олардың кейбіреулері келтірілген: 1. "Жаңа верификация": 1960 жылдардағы қазақ әдебиетіндегі негізгі бағыттардың бірі верификацияның жаңа түрлерін зерттеумен және қолданумен байланысты болды. Абай Жұмағұлов пен Төлеубек Құнанбаев сияқты ақындар өлең жолдарының метрімен, ритағымен және өлшемімен тәжірибе жасай бастады, бұл мүлдем жаңа поэтикалық стиль жасауға әкелді. 2. Концептуалист ақындардың пайда болуы: 1970 жылдары қазақ әдебиетінде "концептуализм" деп аталатын жаңа ағым пайда болды. Жамбыл Көшішбеков пен Рашид Нұғманов сияқты осы бағыттың өкілдері ерекше сюжеттік және поэтикалық тұжырымдамалардың көмегімен қазіргі қазақстандық қоғамның проблемаларын зерделеу және көрсету міндетін қойды. 3. "Гармонизмнің" прозалық ағымы: 1980 жылдары қазақ әдебиетінде "гармонизм" деп аталатын жаңа театрлық-драмалық жанр пайда болды. Дулдыз Майлина мен Мұхтар Шаханов сияқты осы бағыттың өкілдері қазақ және әлем әдебиетінің элементтерін біріктіретін үйлесімді және теңдестірілген туынды жасау міндетін қойды. 4. "Абай" әдеби қозғалысы: 1990 жылдары Қазақстанда қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаевтың құрметіне аталған әдеби қозғалыс құрылды. Мұқағали Мақатаев пен Ғабит Мүсірепов сияқты бұл қозғалыстың өкілдері Абайдың идеялары мен дәстүрлерін жалғастырып, дамытатын туындылар жасауға ұмтылды. 5. Феминистік әдебиет: 20 ғасырдың аяғында қазақ әдебиетінде феминистік идеялармен және әйелдік бірегейлік мәселелерімен байланысты бағыт пайда болды. Мардана Айбашева мен Гүлжан Ясауи осындай авторлардың жарқын мысалдары. Бұл 1960-2000 жылдар аралығында Қазақ әдеби процесінде пайда болған жаңа бағыттардың кейбір мысалдары ғана. Олардың әрқайсысы қазақ әдебиетінің дамуына өз үлесін қосты және осы уақыт ішінде Қазақстанда болып жатқан әлеуметтік және мәдени өзгерістерді көрсетті. 1960-2000 жылдардағы қазақ әдебиетінің әдеби эстетикалық,саяси әлеуметтік дамуы қадамдай, қарыштай қарқындады. Жалпы қазақ әдебиетінің сол кездегі бүкіл әлемдік көркемдік дамуға қосқан өзіндік өзгешелігін пайымдағанда, ең алдымен, оның жоғары идеялы, асыл мұратты әдебиет екені ойға оралады. Адамзаттың рухани қазынасына айналған шығармалар тек белгілі бір құбылыстар мен байланыстардың, күрестер мен тартыстардың шыншыл шежіресі ғана жасап қоймай, сан миллион еңбекші қауымға әділ ұстаз, тамаша тәлімші қызметін де атқарып келеді. 1970-1980 жылдар қазақ прозасына өз жаңалықтарын әкелді, өз үлесін қосты. Айталық, аталмыш он жақты жылдың қазақ прозасында бой көрсетіп, танымал болған жазушылар саны жиырмадан асады екен. Бұл кезеңде заман проблемаларын игеруге, замандастар образын жасауға Қазақстан жазушылары күш салды. Ол үшін ауыл мен қала еңбеккерлерінің, өндіріс жұмысшылары мен ғылыми және творчествалық интеллигенция өкілдерінің өмірімен тығыз қатынас жасауда. Мұнда қазақ пен орыс әдебиетінің проблемалары мен ізденулерінің ұқсас бірлестігі анық байқалады. Ол көркемдік ізденудің жанрлық – тақырыптық географиясын да, идеялық – эстетикалық концепцияның бірлестігінен де көрінеді. Бұл ретте жаңалыққа көшбасшы болатын орыс әдебиеті жетекші рөл атқарады. Еліміз егемендігін алғаннан бері роман жанрына келер болсақ, 1990 жылдардан 1996 жылға дейін әдеби жыл қортындысы тоқырап қалды. Көп жылдар бойы жұмысы тоқтаңқырап қалған әдебиетшілер үйінің кең залына жан кірді, тамырына қан жүгірді. Соңғы кезеңдерде жарық көрген туындылардың көркемдігі мен мазмұн байлығына үңілер болсақ, көңілге сенім ұялатар бірінші жай – қаламгерлеріміздің тақырып аясын кеңейтіп, өмір мен тарих белестеріндегі запыраны ащы шындықтардың бет – пердесін айқара ашуға ұмтылған талпыныстар. Осы бір кезең ішіндегі көркем прозаны елекке салғанда ендігі бір ел көңілін елеңдетер оқиғаның бірі - әдебиетке ойы, сөз пайымы тәуелсіз талантты көркемсөз иелерінің келгендігі. Алды өз оқырманын тауып, аттың қасқасындай танымал дәрежеге жеткен, арты жүйрікті шамасынан аңғарар кірпияз әдеби ортаның назарына іліге бастаған Талаптан Ахметхан, Роза Мұқанова, Асқар Алтай, Айгүл Кемелбаева, Мақсат Ізімұлы, Серікқали Хасан, Әділбек Ыбырайұлы, Дәурен Қауат тағы басқаларды айтуға болады. жүктеу/скачать 1.63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|