Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
| Зандрлы жазықтар (неміс тілінде, zandr – құм деген мағына
береді) – негізгі моренаның сырт жағындағы құм, қиыршық тас, малтатас үйіндісінен қалыптасқан кең аумақты жазықтар. Мұздық кең ойпатты алаптарға жеткен кезде еріген су емін-еркін жайылып көптеген арналарға бөлініп кетеді. Сол кезде сумен ағып келген үгінділер біртіндеп шөге бастайды. Алдымен соңғы моренаның жиегіндегі ірі кесектер – малтатас, қиыршық тастар əрі қарай құмдар, одан əрі судың ағыны əбден басылғанда, ұсақ құмдар, құмайт, лай жыныстар шөгеді. Мұздық-экзарациялық процесс, əсіресе, биік таулы аймақтарда қарқынды жүреді. Олардың ең көп таралған түрлері – каралар мен цирктер. Каралар дегеніміз тау-аңғарлық мұздықтар негізінде қалыптасқан фирндік алаптар. Олардың одан əрі дамуы мен өзгеруі, яғни қарқынды мұздық үгілу процесі – нивация деп аталады. Осы 162 əрекеттер негізінде караның аумағы ұлғайып, ол тұғыр тəрізді пішінге ие болады, оны үш жағынан биік құзды жартастар қоршай орналасады. Олардың мұздықпен өңделген үшкір шыңдарын кар- линг деп атайды (78-сурет). 78-сурет. Мұздықпен өңделген Хан тəңірінің үшкір шыңы Каралар бір-бірімен жалғасу арқылы біртіндеп цирктер- ге айналады. Каралардың аумағының өсуі оларды бөліп жатқан жоталардың нивальдық денудация əсерінен тегістелуіне себепші болады. Олар қар сызығынан жоғары орналасқан, төбесі тегістелген жоталарды – эвиплендерді қалыптастырады. Алайда, олардың түзілуі ұзақ геологиялық уақытқа созылады, өйткені олардың қалыптасуы тұрақты климаттық жағдай мен жай жүретін тербелмелі қозғалыстарға тəуелді болады. Биік таулардағы əртүрлі биіктіктегі каралардың түзілуінен жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|