Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
| техногендік морфогенез деген екі ұғым синоним ретінде бірдей
қолданылуда. Техноморфологиялық аудандастыру негізінде соңғы кездерде «антропогендік география», «антропогендік ландшафттану» жəне «антропогендік геоморфология» түсініктері пайда болды. Олар геоморфологиялық ортаға адам əрекетінің əсер етуімен түсіндіріледі. Бұл əрекеттер жер бедері құрылысына, оның дамуына жəне тұрақтылығына əсер етеді. Антропогендік геоморфология адамның шаруашылық əрекетінен қалыптасқан немесе өзгерген жер бедері пішіндерін зерттеумен айналысады. Сонымен қатар табиғи ортадағы процестер мен құбылыстардың өзара əрекеті жəне олардың жер бедерінің өзгерісіне ықпалы, олардың табиғи орта экологиясына тигізетін əсерін анықтаумен ай- налысады. Сондықтан да геоморфологияның жаңа ғылыми-қолданбалы бағыты мен экология ғылымның бір бөлімі ретінде экологиялық геоморфология ғылымы қарқынды дамуда. Бұл ғылым саласы жер бедері мен қазіргі бедер құрушы процестердің рөлін, қазіргі мор- фогенезге шаруашылық əрекеттің əсері артуынан табиғи ортадағы оның маңызды бөліктерінің өзгеруін зерттейді. Əрекеттерді жер бедеріне əсер ету дəрежесіне қарай – алғашқы жəне екінші реттік деп бөледі. Осы тұжырымдамалар негізінде қазіргі жер бедері төмендегідей типтерге ажыратылады: І Өзгеріске ұшырамаған табиғи жер бедері 1. Техноплагендік жолмен жасалған жер бедері: а) гипергипсометриялық (аккумуляциялық жағажай, селден қорғау бөгендері, құмды конусты төбелер жəне т.б.); ə) гипогипсометриялық (су бөгендерінің абразиялық, термоабразиялық жағалары, пайдалы қазбалар өндіру кезінде пайда болған атыздар, жыралар). 2. Техногендік жолмен өзгерген жер бедері: а) гипергипсометриялық (өзендердің жағалары мен арнасын қолдан бекіту, ойыс табандарын қолдан толтыру); ə) гипогипсометриялық (өзен арналарын қолдан кеңейту жəне тереңдету, грунт жолдарын қалыңдату); 174 б) аралас гипсометриялық (ауылшаруашылық жер телімдерінің беткі бөлігін өңдеу); в) инвариантты гипсометриялық (жер бедерін техникалық жол- мен мелиорациялау). 3. Техногендік жолмен жасалынған жер бедері: а) гипергипсометриялық (дамба, террикон, асфальт жəне бетон жолдар, жасанды аралдар); ə) гипогипсометриялық (карьер, шахта, катакомба, антропогендік террасалар, окоптар жəне т.б.); б) аралас гипсометриялық (магистральды құбырлар, қолдан тегістелген беткейлер жəне т.б.). жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|