209
а
ə
110-сурет. Бұлттардың түрлері: а - будақ бұлттар, ə - шарбы-будақ
бұлттар
Жауын-шашынның мол түсуіне
ықпал жасайтын будақты-
жауынды бұлттар, олар əдетте, жаз кезінде 4-5 км биіктікте түзіледі.
Бұл бұлттардың жоғарғы шекарасы стратосфера қабатына дейін жет-
кен кезде, бұлттар қоюланып, дауыл тұрып, күн күркіреп, найзағай
ойнап, соңы нөсер жаңбырға ұласады.
Найзағай – күн күркіреуі кезінде болатын электрлі құбылыс. Ол
бұлттар құрамындағы су молекуларының өзара үйкелуі нəтижесінде
пайда болады. Бұлттар ішіндегі ауаның жылдам қозғалысы үйкеліс
күшінің ықпалын күшейтіп, электр өрісінінің қуаты артады. Қуат
күші шырқау шегіне жеткен кезде, күн күркіреп, найзағай ойнайды
(
111-сурет).
111-сурет. Нөсер жаңбыр кезіндегі найзағай
Найзағай жарқылы кезіндегі сəуле
жарық жылдамдығымен
қозғалады. Найзағайдың алыс немесе жақын екендігін анықтау үшін,
оның жарқылы мен дауысының аралығындағы
уақытты есептеу
210
қажет. Найзағай жарқылы бір километр қашықтықты үш
секундта
жүріп өтеді. Егер күн күркіреуі найзағай жарқылынан тоғыз секунд-
тан кейін естілетін болса, найзағай (жасын) үш километр жерге түсуі
мүмкін.
Бұлттар түзілуінің жоғарғы шекарасы поляр аймақтарында 3-8
км, қоңыржай ендіктерде 5-13 км, тропиктік ендіктерде 6-18 км-ге
дейін жетеді. Тропосфера шегінде қалыптасатын жоғарыда аталған
бұлттардан басқа, 20-30 км, тіпті 70-80 км биіктіктерде түзілетін
маржан жəне күміс түсті бұлттар да кездеседі.
Маржан тəріздес бұлттар өте сирек, Солтүстік Еуропа мен Аляска
жерінде Күн көкжиектен сəл ғана көтерілген сəтте ғана байқалады.
Күміс түстес
бұлттар өте жұқа, тіпті,
олар арқылы жұлдыздарды
да көруге болады. Олар мезосфераның төменгі бөлігінде 70-90 км
биіктікте 50-250 м/с жылдамдықпен қозғалады. Олардың түзілуіне
жанартаулық жəне ғарыштық тозаңдар ықпал етуі мүмкін деп бол-
жанады.
Достарыңызбен бөлісу: 
