Оқулық Орал 015 44. Г жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық техникалық

107 
Сары тат ауруының қоздырғышы физиологиялық нәсілдер (расалар) 
мен биотиптерге жіктеледі. Қырғыз және Ӛзбек республикаларының 
Қазақстанмен шекаралас аймақтарында сары тат ауруының 30-ға тарта 
физиологиялық нәсілдері тіркелген. 
Сары тат дертінің салдарынан ӛсімдіктің жапырағы қурап, дәнектері 
семіп, залалданған тұқымның ӛнуі 20%-ға, ал егін ӛнімi – 18-30%-ға 
кемиді. 
Сҧлының тәжді таты. Тәжді тат ауруы сұлы егілетін барлық 
аймақтарда кездесіп, республиканың солтүстігінде – Қостанай, Солтүстік 
Қазақстан облыстарында жаппай тарлған. 
Тәжді тат ауруының белгісі – сұлының шашақтану кезеңінде 
жапырақтың екі бетінде, кейде жапырақ қынабында және масақша 
қауыздарында дӛңгелек пішінді қызғылт-сары түcтi бӛртпелер түрінде 
білінеді. Вегетация кезеңінің соңында урединийлердің айналасында қара, 
жылтыр, беті эпидермиспен кӛмкерілген телий бӛртпелер түзіледі (31-
сурет). 
Ауру қоздырғышы – Puccinia coronifera Klеb. саңырауқұлағы. 
Қоздырғыш толық циклді дамиды, аралық иесі – итшомырт. 
Урединиоспоралары сопақтау, кӛлемі – 28-37 15-28 мкм, бip клеткалы, 
түci сары, ұсақ тікенді, қабығы қалың. 
Телиоспоралардың кӛлемі мен пішіні әр түрлі – 34-56 13-20 мкм, 
түсі қара-қоңыр, кӛбіне шоқпар пішіндес, екі клеткалы, сабағы қысқалау, 
жоғарғы бӛлігінде 1-8 тәж тәрізді ӛсінділері бар, сондықтан да кеселді 
"тәжді" тат деп атайды. 
Еліміздің солтүстік ӛңірінде бұл саңырауқұлақ вегетация кезеңі 
бойына 5-6 урединий ұрпағын береді. Бұл кеселмен негізінен сұлы, 
сондай-ақ қара сұлы залалданады. Осыған байланысты қара сұлы да 
аурудың негізгі қоры болып табылады. Сұлының тәжді тат ауруының 
жетіліп таралуына қолайлы температура – 16-22°С және ұзақ уақыт (4 
сағат) бойына сақталатын шық немесе майда ақ жаңбыр. 
Ауруға шалдыққан ӛсімдіктің физиологиялық, биохимиялық 
үрдістері бұзылып, дәннің саны мен сапасы тӛмендейді.

жүктеу/скачать 7.93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: