БАҒДАРЫМЫЗ - БЕСІНШІ МАРШРУТ!

419 
Картада қызыл белгілермен біздің қорғанысымыздың тізбектері, кӛк 
қарындашпен дұшпанның алдыңғы шебі және оның әскерлерінің ту тіккен 
жерлері кӛрсетілген болатын. Неміс дивизиялары мен полктерінің аттары, 
номерлері, олардың орналасқан ӛңірлірі айқын танылады. Қара-кӛк белгілер, 
оның ішінде моторлы-механикаландырылған және танк бӛлімдерін 
кӛрсететін белгілер де, біздің дивизияның сол жақ қанатына қарама-қарсы 
тұста ӛте-мӛте жиілей түскен. 
Бесінші маршрут нақ сол жаққа апаратын-ды. Генералдың бұдан 
бірнеше күн бұрын маған берген нұсқауы бойынша батальон Волоколамск 
тас жолының бойындағы Горюны деревнясына және одан біраз қиыстау 
жатқан Матренино станциясына орналасуға тиіс. Аса маңызды жолдар 
торабы нақ осы деревня маңындағы дӛңесте болатын, ал темір жол нақ осы 
арадағы күркенің тұсында негізгі асфальт жолды кесіп ӛтетін. 
- Сіздің учаскеңіз мынау. Мұнда болып па едіңіз? 
- Иә. 
- Мен оны кеңейте түспекпін. 131,5 белгісін де қамтыңыз. 
Генералдың қарындашы осы қалың орман ішінде түйісетін қара 
жолдар торабын нұсқады. Енді батальонның қорғаныс ӛңірі дивизияның ең 
шеткі сол жақ қанатына қарай ойыса түскен еді. 
- Сӛйтіп, сіз Горюныға сол жақтан келетін жол біткенді бӛгейсіз, - 
деді генерал. 
Тағы да картаға жүгінген Панфилов жағдайды түсіндірді, біздің 
алдыңғы шептегі бекінісімізді кӛрсетті. Мына жерде - біздің дивизияның 
полкі, әне жерде - Доватордың кавалеристері. Немістер сол жақ қанаттан 
келіп тиіседі. 
Бұл жолы ӛз ойларын ежелгісінше тізбектеген жоқ. Кӛңілінде бірер 
күдік қалса да, әр қилы қияпат кездесуі ықтимал деп санаса да, қазір бұл 
сырын ешбір сездірген жоқ. Бәрін де ойластырып, берік шешім қабылдағаны 
байқалады. 
- Жау бір жерден бұзып ӛтіп, сіздің батальоныңызға келіп соқтығады. 
Сіздің міндетіңіз - біз ӛзімізді тәртіпке келтіргенше табан тіреп тұру. 
Мұны ол жайбарақат айтса да, менің тұла бойым түршігіп кетті. 
Мұндай ӛңірге қалайша ірге жаймақпын. Менің айналдырған бес жүз 
жауынгерім бес километрдей майдан шебіне қалай қорған болмақ? 
- Жолдас генерал, мұндай шепті мен қалайша қорғап қалмақпын? 
- Е-е, сіз бен біздің мұны талай рет талдағанымыз қайда? Бәрін қорғап 
тұру шарт емес. Тұтасқан қорғаныс шебін құрамын деп әуреленбеңіз. Тек 
тораптарға орналасыңыз. Бірінші ротаңыз Горюныда, екіншісі Матренинадо, 
үшіншісі белгі межеде болсын. 
Генералдың бізге үйреткен сабағы, біздің болашақ міндетімізді 
тәптіштеп түсіндіргені есіме түсті. Міне енді осыны жүзеге асырар күн туды. 
Қазір Панфилов маған оңашада және бәрімізбен сабақ ӛткізгенде 
айтқан пікірлерін қайталап түсіндірді: 

420 
- Ашық ӛңірді ойлап алаңдамаңыз. Әрбір рота қоршауда ұрыс 
жүргізуге әзір тұруға тиіс. Ал басқару дегеніміз… 
Ол жауап күткендей, маған қарады. 
- Басқару дегеніміз - міндетті ұғынуда, - дедім мен. 
- Міне, міне… Сыңайына қарағанда, жау ертең таң ата бастап, бірден 
тас жолға, дивизияның тылына шығуға әрекеттенеді. Ал біз оны тұралатып 
тастауға тырысамыз… Сіз, жолдас Момышұлы, тӛрт күн табан тіреп тұруға 
тиіссіз. 
Панфилов бұл күндерді саусағымен санап шықты. - Он алтысы. 
Бірінші тәулік. Бұл сізге жеңіл болады. Он жетісі. Енді сізге ауырлау тиеді. 
Он сегізі… Сіз қоршауда қаласыз. Он тоғызы… - Біраз бӛгелсе де, бұл күнге 
ешқандай сипаттама берген жоқ. - Иә, он тоғызы тағы бар. Қысқасы, жолдас 
Момышұлы, жиырмасына дейін беріспеу керек. 
Менен ол ежелгісінше; «Ұқтыңыз ба?» деп сұраған жоқ, бірақ мен 
бәрін де ұқтым, бәрін де түсіндім. Менің кӛзімнен ӛзі де осыны байқаған 
сияқты. 
- Сізге, сіздің батальоныңызға ӛте ауыр болады, жолдас Момышұлы. 
Ӛте ауыр болады. 
Бұл сӛздерді оның қиналып айтқаны аян. Егер мен міндетті түсінбеген 
болсам, мұны жеткізе айтуы қиынға соғар еді. Маған бар шынын айтты ол. 
Қолдаймын деп те, құтқарамын деп те уәде еткен жоқ. Еш нәрсені бүкпей, 
бәрін ақтарып салды. Мен оның алдында үнсіз тұра бердім. Сіз ӛз әңгімеңізде 
осы сәтті жеткізіп бере алар ма екенсіз? Генерал сӛздерінің әрі қатал, әрі 
мейірімді нәшін дәл тауып айта алар ма екенсіз? 
- Қайтуыма рұқсат па? 
- Кідіре тұрыңыз. 
Генерал буфетке барып, орталау шарабы бар шӛлмекті алды да, екі 
үлкен шыны-аяққа толтыра кагор құйды. Тағы бір жерден екі конфет тапты. 
- Ізгі үміт бойыңызға қуат берсін, - деді ол. 
Біз кесемізді соғыстырдық. Генерал маған бір конфет ұсынды. 
- Ал, жолын болсын, қазағым. 
Мені тұңғыш рет осылай атады ол. Бұл лебізі әрі жылы, әрі қатал 
естілді. Ауыр тиді де. 
Мен ізет етіп, кілт бұрылдым да, кеттім. 
2 
Дивизия тобы оперативтік бӛлімінің бастығы, ӛзіме кӛптен таныс 
капитан Дорфманға бір минутқа кіріп шықтым. 
Алдында оперативтік карта жатыр. Дивизия командирінің резерві - 
менің батальоным - карта бетінде жаңа шепке кӛшіріліп қойылған. Тылда 
Горюны деревнясының орман ішіндегі дӛңеске дейін тікенекті қызыл сызық 
тартылған. Тағы бір сызық… Біз бұрынғы линиялық тактикамызды 

421 
әлдеқашан бұзған болатынбыз, сонда да оперативтік бӛлім бастығының 
қарындашы үйреншікті дағды бойынша тұтас сызық жүргізуден танбапты. 
Дорфман орнынан тұрып, менімен амандасты. Оның ежелгісінше екі 
айырып, әсемдеп тараған қара күрең шашы жылт-жылт етеді. Ӛзінің әрдайым 
күлімдеп тұратын ілтипатты кӛздерінен мен бұл жолы жылы шырай 
нышанын байқай алмадым. Бізге ауыр міндет қойылғаны, келешектегі 
қысылшаң жағдайымыз оған, әрине, аян. 
- Жолдас капитан, телефон соғуыма рұқсат етіңіз. 
- Рұқсат. 
Мен батальон штабын шақырдым. 
- Рахимов? 
- Мен. 
- Бесінші мартшрут бойынша әзірлік жасалсын. 
Бұйрықтың бар мазмұны осы. Батальонды аттандыру үшін осының ӛзі 
жетіп жатыр. Ӛзіміз егжей-тегжейлі жасаған документ күшіне кірді. Мен 
трубканы ілдім. 
- Сау-саламат болыныз, жолдас капитан. 
- Ал Момышұлы, сапарың сәтті болғай… 
Енді Дорфман ептеп күлімсіреген болды. Ішімнен қошайтысқаны ғой 
бұл дедім. 
Рождественоға жай аяңмен кетіп барамын. Жел басылған. Аспаннан 
аңда-санда қар қылаулайды. Ойымды тиянақтап, батальонға ширақ қалпымда 
барғым келеді. 
Демек, ертең жаңа шайқас лауламақ. Жиырмасына дейін табан тіреп 
тұру керек… «Сізге ауыр болады, ӛте ауыр болады». Бірақ мерт болар шағын 
жетсе де, ақылмен, айламен қимылдап бағу шарт. Ӛзім туралы ойлаған сәтте 
маған сенім артқан адамдардың жүздері, самсаған найзалар мен винтовка 
шаппаларының ызғарлы жарқылы, жауынгерлердің қаһарлы тізбегі кӛз 
алдыма келді. Сын сағат таянды. Менің тағдырым - батальон тағдыры. 
Алдымызда тӛрт күн бар. Осы тӛрт күн ішінде тағдырымыз шешілмек. 
Бәлкім, ӛз ӛмірімнің шегі де осы болар. Ендеше, осынау мезгеулік шақты 
абыроймен атқарғаным абзал. Тас жолға тосқауыл болу, немістердің 
тегеурінді соққысына тӛтеп беріп, табан тіреп тұру қиын-ақ. Менің 
батальоным бұрын-соңды мұндай ұрымтал шепке орналасып керген емес, 
мұндай соққыны бастан кешірген емес. Бірақ «Үмітсіз шайтан болсын» 
дегендей, алдағы тӛрт күннің ауыр жүгін арқалауға, ардақты міндетін 
атқаруға жарап қалуым да ғажап емес. Менің сертім - бар ӛмірімді, 
командирлік, жетекшілік ақыл-парасатымды, күш-қабілетімді осыған 
бағыштау. 
Қалың ойға шомған қалпымда Рождественоға келіп жеттім. Күннің 
кӛмескі сәулесімен жылтыраған қар арасынан қарауытқан үйлер кӛрінеді. 
Кӛше бойында Заев басқаратын басқа рота легі тізіліп тұр. Винтовкаларын 
кезей ұстаған әрбір жауынгердің арқасында солдаттың азын-аулақ мүлкі, жол 
азығы салынған қапшығы: 

422 
- Смирно! - деп Заев ӛңешін кере ақырды. 
- Вольно, - деп үн қаттым мен. 
Осынау сұрғылт аспан аясында тұрғындардың бәріне, тағдыры бір 
майдандас серіктеріме сенімім кәміл. 
Еңсемді кӛтеріп, кӛңілімді бірден демдеген, сенім қуанышына бӛлеген 
осы сәт әлі есімде. 
3 
Штаб үйінде мені Рахимов қарсы алды. Бізге қонаққа келген 
Ысламқұлов та маған достық шыраймен бас иіп, сәлем берді. 
- Ғапу ет, Мұхаметқұл. Хал осындай - еркіне жібермейтін қарбалас 
уақыт қой. 
Мұны ол жайбарақат тыңдады, бірде-бір сұрақ берген жоқ. 
- Неше минуттан кейін аттануға бұйырасыз? - деді Рахимов. 
Бәрі дайын ба, бӛлімшелер жиналу кестесін түгел сақтады ма деп 
сұрап жатудың қажеті жоқ еді. «Неше минуттан кейін» деген сӛздің ӛзі-ақ 
осының нақты жауабы болатын.
- Заев жолға шықсын. 
Рахимов телефонға Заевты шақырды. 
- Жолға шығыңдар. Байланыс жабдығын жинаңдар. 
Бұдан соң басқа роталармен сӛйлесіп, жорықтып басталғанын 
хабарлады. 
- Кестені сақтаңдар. Әзірше тыныстай тұруға болады. 
Бұл сарбаз, батальон штабының бастығы, ешбір айқай-шусыз, 
әбігерсіз жұмысты міне, осылай реттеумен болды, кем-кетігін ӛздігінен 
түзетіп отырды. 
- Толстунов қайда? - деп сұрадым мен. 
- Филимоновқа кетті. 
- Бозжанов ше? 
- Заевтың қасында. 
- Ендеше, келіңдер, тамақтанып алып, біз де аттанайық. 
4 
Синченко тамақ әкелді, стақандарға «нарком нормасы» құйылды. Біз 
қонағымыздың денсаулығы үшін іштік. Мен картаны шығарып, бізге 
кеңейтіліп берілген ӛңірді кӛрсеттім. Рахимов сәл абыржығандай, қара 
кӛздері кенет мұңды пішінде мұнарта қалды. 
Шынында да, батальонға берілген осындай ӛңірге - бес километр 
майдан шебіне - бір қарағанда-ақ күйзелмеген адамды мен командир деп те, 
штаб бастығы деп те атамас едім. Мен міндетті түсіндірдім. Үш жерде 
қарсыласу торабы болмақ. Табан тіреп тұру керек. Біздің бӛлімдеріміз 

423 
шегінген кезде де ӛзіміз тапжылмауымыз керек. Дұшпанның қоршауында 
жалғыз қалсақ та тӛтеп беруге тиіспіз. 
Мен шайқастың ертең басталатынын да, жиырмасына дейін ұрыс 
жүргізуге міндетті екенімізді де айтпадым, генералдың: «Сізге ауыр болады, 
ӛте ауыр болады» дегенін жеткізуді де жӛн кӛрмедім. 
Синченко бос стақандарға тағы да аз-аздап арақ құйды. Мен қарап, 
былай дедім: 
- Әттең, әңгіме-дүкен құруға соғыс мұрсат бермейді. Әйтпесе сенің 
ана жолғы сӛзіңе орай мен де: «Айтқаның орынды, Мұхаметқұл!» - дер едім. 
Ысламқұлов менің сӛзімді бӛлмеді, тіпті асықтырарлық ишаратта 
білдірмеді. Істің мән-жайын түсіндіріп беретінімді ӛзі білген еді. 
- Бұйрықтың ӛктем күші де, жанашырлық лебізі де болады екен, - деп 
толғадым мен. - Жүре келе мен осыны түсіндім. Генерал Панфилов осыны 
үйретті. 
Ысламқұлов та Панфилов туралы әңгіме қозғап, кеше біздің 
генералдың екінші батальонда болғанын, асхананы, шаруашылық взводын 
кӛріп шыққанын, бірақ дәм татпай кеткенін айтып берді. Аспаз дәм 
татқызып, ӛнерін кӛрсетпекші болған екен, бірақ генерал кенеттен: «Оқ ата 
білесіз бе? Кәне, винтовкаңызды кӛрсетіңізші!» дейді. Винтовкасы 
тазаланбаған, лас болып шығады. Панфиловтың тамақ ішуден бас тартқан 
себебі сол екен. «Егер сізге немістер тап болса, оларға қалайша қарсылық 
кӛрсетпексіз? - дейді ол аспазға. 
- Ӛзіңіз мені ренжітіп тұрған болсаңыз, сіздің кӛңіліңізді мен қалайша 
ауламақпын?» Бұл хабар бүкіл батальонға тарап кеткен. 
Сырттан қой кӛзді Тимошин келіп кірді. 
- Жолдас комбат, аппаратты алып кетуіме рұқсат па? 
- Рұқсат. 
Рахимов сағатына қарады. 
- Бәрі жолға шықты, жолдас комбат. 
Біз де үйден шықтық. Аспан ашық, аяз бетті қариды. Синченко Күрең 
тӛбелді әкелді. Оның қолынан тізгінді алған Ысламқұлов мені қолтығымнан 
сүйеп, атқа мінгізді. Біздің қазақта аса сыйлы қонағын осылайша 
аттандыратын салт бар. Рахимов та ӛз атына мінді. Баспалдақ алдында 
Ысламқұловтың шанасы да күтіп тұрғанды. Мен одан тағы да кешірім 
сұрадым.
- Шепке баратын уақыт жетті. Қош бол. 
Сол шепте даңқың шықсын, намысыңды кір шалмасын, - деп тілек 
білдірді Мұхаметқұл. 
Бұған дейін менің батальонымның алдына қойылған міндет жайында 
бір ауыз сӛз айтқан жоқ еді. Ал қазір лұғатты да парасатты пікірін түйіп 
айтты. Мен ӛз қонағыма ат үстінен ізет етіп, жүріп кеттім. 

424 

жүктеу/скачать 3.49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: