Қажетті құралдар мен заттар

46 
тіршілік əрекетіне жəне генетикалық табиғатына тəуелді болады. 
Сондықтан оны өсімдіктің жас ерекшелігін, онтогенездік жəне 
генетикалық ерекшеліктерді сипаттайтын физиологиялық көрсет-
кіш ретінде қарастыруға болады. Пигменттердің мөлшері өсім-
діктің өніп-өскен жеріне де байланысты болады. Осыған орай, 
физиологиялық зерттеулерде өсімдіктің əртүрлі мүшелерінде 
хлорофилл мен каротиноидтың жинақталу заңдылықтарын зерт-
теу мəселесі туындайды. 
Пигменттерді бөліп алу мақсатында əртүрлі полярлы ерітін-
ділер (этил спирті, ацетон) немесе полярлы жəне полярсыз 
ерітінділер қоспаларын (пертолейн эфирі, гексан, бензин, бензол) 
қолданады.
Əдістеме. Ацетон сүзіндісін алу. Өсімдіктің белгілі бір яру-
сында өскен жапырақты (0,1-0,5 г) алып, фарфор келісінде қай-
шымен майдалайды. Оның үстіне бір шөкім кальций диоксидін 
жəне кварц құмын қосып фарфор келсаппен жақсылап езеді. Езу 
барысында үстіне 2-3 мл 85% ацетон ерітіндісін құяды. Осыдан 
кейін езінді массасына 4-5 мл ацетон ерітіндісін қайта қосып 
бірнеше минут жақсылап езгілейді. Езіндіні біраз тұндырғаннан 
кейін сүзеді. Ол үшін фарфор келінің жиегіне вазелин жағып, 
ерітіндіні шыны таяқшаның көмегімен №2 фильтрлі воронкаға 
құяды. Сүзіндіні воронкаға құймас бұрын, воронканы каучук ты-
ғыны арқылы насоспен жалғанған Бунзен (немесе градуирленген 
вакуумды пробиркаға) колбасына орнатады. Экстракциялауды 
ацетон ерітіндісінің аздаған мөлшерімен жуу арқылы пигмент-
тер толық алынғанша жалғастырады. Осыдан кейін фильтратты 
құрғақ воронка арқылы 25 мл колбаға ауыстырады. Бунзен колба-
сын ацетон ерітіндісінің аздаған мөлшерімен екі қайтара шайқай-
ды. Шайындыны колбаға құяды. Колбадағы экстрактінің жалпы 
мөлшерін ацетон ерітіндісімен 25 мл-ге дейін жеткізіп, аузын 
каучук тығынымен жабады. Колбаны жақсылап шайқап пиг-
менттердің концентрациясын спектрофотометрмен анықтайды. 
Пигменттерді анықтау бөлме температурасында жүргізіледі. 
Қатты жарық түскен жағдайда хлорофилл фотототығуға ұшы-
райтындықтан, сүзіндіні қараңғы, суық жерде сақтайды. 
Пигменттер концентрацияларын спектрофотометрде анық-
тайды. Бұл пигменттердің мөлшерін өте дəлдікпен сандық əдіспен 
анықтауға мүмкіндік береді. Пигменттердің концентрациясын 

47 
спектрофотометрде анықтау фотоэлектроколориметрдегідей 
(ФЭК) оптикалық тығыздығы бойынша анықтайды. Əйтсе де спек-
трофотометрдің ФЭК-тен артықшылығы пигменттерді сіңіру 
спектрлары өзара жақын ерітінділер қоспаларынан да анықтауға 
мүмкіндік тудырады. Бұл монохроматордың қолданылуымен тү-
сіндіріледі, оның нəтижесінде хлорофилдің жəне каротиноидтар-
дың мөлшерін бір сүзінді ерітіндісінен (ерітіндіден пигменттерді 
бөлмей-ақ) анықтайды. 
Спектрофотометрде экстрактінің оптикалық тығыздығы хлоро-
филдің сіңіретін
қызыл спектрдағы 
a мен b толқын ұзындықтарына 
жəне каротиноидтар сіңіретін максимум толқын ұзындықтарына 
сəйкес өлшенеді. Қолданылатын ерітінді түріне қарай сіңіру мак-
симумы ерекшеленетінін ескеру керек. 
Пигменттердің концентрациясын төмендегі теңдеулермен 
есептейді:
100 % ацетон ерітіндісі үшін (Хольм-Веттштейн бойынша): 
С 
хл.а
= 9,784 D
662 – 
0,990 D
644
; 
С 
хл.b
= 21,426 D
644 – 
4,650 D
662
;
С 
хл.а +
хл.b
= 5,134 D
662 
+ 20,436 D
644
; 
С 
кар.
= 4,695 D
440,5 – 
0,268 С 
хл.а +
хл.b. 
85 % ацетон ерітіндісі үшін (Реббелен бойынша): 
С 
хл.а
= 10,3 D
663 – 
0,918 D
644
; 
С 
хл.b
= 19,7 D
644 – 
3,87 D
663
;
С 
хл.а +
хл.b
= 6,4 D
663 
+ 18,8 D
644
; 
С 
кар.
= 4,75 D
452,5 – 
0,226 С 
хл.а +
хл.b.
80 % ацетон ерітіндісі үшін (Вернон бойынша): 
С 
хл.а
= 11,63 D
665 – 
2,39 D
649
; 
С 
хл.b
= 20,11 D
649 – 
5,18 D
665
;
С 
хл.а +
хл.b
= 6,45 D
665 
+ 17,72 D
649.
96 % этонол ерітіндісі үшін: 
С 
хл.а
= 13,70 D
665 – 
5,76 D
649
; 
С 
хл.b
= 25,80 D
649 – 
7,60 D
665
;
С 
хл.а +
хл.b
= 6,10 D
665 
+ 20,04 D
649 
= 25,1 D
654. 
Этил эфирі үшін:
С 
хл.а
= 9,93 D
660 – 
0,78 D
642,5
; 
С 
хл.b
= 17,6 D
642,5 – 
2,81 D
660
;
С 
хл.а +
хл.b
= 7,12 D
660 
+ 16,8 D
642,5. 

48 
226
.
25
,
7
.
52
,
0
480
100
в
хл
С
а
хл
C
D
с



, 
мұндағы С 
хл.а
, С 
хл.b
, С 
хл.а +
хл.b
, С 
кар. 
–
сəйкесінше хлорофилл 
а, 
b мен олардың жалпы мөлшері жəне каротиноид концен-
трациялары, мг/л; D – толқын ұзындықтарға сəйкес тəжірибелік 
оптикалық тығыздықтар.
Алынған мəліметтер математикалық өңдеуден өткізіліп, нəти-
желер 15-кестеге енгізіледі. Осы көрсеткіштер арқылы тиісті 
қорытындылар жасалады.
15-кесте

жүктеу/скачать 0.78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: