Кәсіптік педагогиканың ерекше ұғымдары

14 
лады [8]. 
Өндірістік күштер өндірістің қоғамдық тәсілінің құрамдас 
бөлігі болып табылады, оған еңбек субъектілері (адамдар) және еңбек 
объектілері (еңбек құралдары мен заттары) кіреді. 
Бұл анықтамадан кәсіптік мектептерде, колледждерде, ҚІЖК-де 
және кейбір мектептерде оқушылар шартты түрде айтқанда, өндірістік 
күшке айналуға дайындалады. Әрбір адам үшін сөзсіз бұл қоғамдық 
функцияны орындау үшін олар жеткілікті дамыған және кәсіби дайын 
болуы тиіс. Адам өндіргіш күштердің басты элементі болып табылады. 
Ол материалдық игіліктерді немесе зияткерлік қызмет өнімдерін жасау 
бойынша өндірістік еңбек жасайды. 
Қызметкер – өндіріске (мемлекеттік немесе жеке) жалданған, 
өндірістік еңбекті жүзеге асыратын және өз еңбегіне ақы төлеу 
есебінен тұратын адам. 
Жұмысшы – бастауыш немесе орта білімді талап ететін дене 
еңбегінің қызметкері.
Қызметші – зияткерлік қызметке негізделген қызмет көрсету 
еңбегінің қызметкері.
Маман – бұл арнайы білімі, шеберлігі мен дағдылары, 
өнеркәсіптің немесе ғылымның белгілі бір саласында жұмыс 
тәжірибесі бар, білімі немесе практикалық қызметі бойынша 
мамандық алған адам [3]. 
Қызметкер, жұмысшы және қызметші (маман) болып табылады 
субъектілері еңбек және ұсынады өндірістік күштер. Оларды дайындау 
кәсіптік білім берудің оқу-тәрбие мекемелеріне, кәсіпорындардың 
техникалық оқыту бөлімдеріне, оқу-өндірістік комбинаттарға және 
кейде өндірістік оқыту енгізілген мектептерге, кәсіби және бастапқы 
кәсіби дайындық жүктелді. Оқу кезінде болашақ жұмысшылар мен 
қызметкерлер елдің еңбек ресурстарын ұсынады. 
Еңбек ресурстары – бұл қажетті физикалық және ақыл-ой 
дамуы бар, еңбекке қабілетті, бірақ оған әлі тартылмаған халықтың 
бөлігі. 
Қызметкерлерді, оның ішінде жұмысшылар мен қызмет 
етушілерді кәсіптер бойынша бөлу еңбек бөлу негізінде жүргізіледі. 
Бұл бөлу белгілі бір жұмыстарды орындау үшін арнайы дайындықты 
көздейді. Қызметкер болу үшін қандай да бір мамандықты игеру 
қажет. 
Мамандық – бұл арнайы дайындықты талап ететін және өмір 

15 
сүру көзі ретінде пайдаланылатын еңбек қызметінің түрі. 
Мамандық – бұл еңбек қызметінің түрі шеңберінде белгілі бір 
мамандық. 
Қызметкердің жеке әлеуеті – бұл белгілі бір кәсіп (мамандық) 
бойынша еңбек қызметін жүзеге асырудың табыстылығын 
айқындайтын оның жалпы және кәсіби даму дәрежесі. 
Тұлғалық (еңбек) әлеует өзіне:
— психофизиологиялық әлеует – еңбек функцияларын табысты 
орындауды қамтамасыз ететін дене дамуының деңгейі, денсаулық 
жағдайы, жұмысқа қабілеттілік, шыдамдылық; 
— біліктілік әлеуеті – нақты кәсіби қызмет атқару қабілетін 
негіздейтін жалпы және арнайы білім мен білік жүйесі; 
— әлеуметтік-педагогикалық әлеует – азаматтық сананың 
деңгейі, еңбек пен мамандыққа қарым-қатынасы, қызығушылықтары, 
еңбек тиімділігін арттыруға ықпал ететін мәдениет деңгейі. 
Жеке тұлғалық әлеует болашақ қызметкердің даму үдерісіне 
кәсіби бағытталғанын байқаймыз. Сонымен қатар, ол жас адамның 
дамуының бір бөлігі ғана бар, өйткені оның өмірі кәсіби қызметпен 
шектелмейді. 
Қызметкердің жеке әлеуетін дамытуға кәсіптік тәрбие, кәсіптік 
білім беру, Кәсіптік оқыту арқылы қол жеткізіледі. Бұл үш ұғым 
бұрын зерттелген – тәрбиелеу, білім беру, оқыту болып табылады. 
Специфика болашақ маманның еңбек әлеуеті ретінде жеке 
потенциалын дамытуға бағытталуынан тұрады. 
Сондай-ақ кәсіби өзін-өзі тәрбиелеу, кәсіби өзін-өзі білім беру, 
кәсіби өзін-өзі оқыту сияқты ұғымдарды қолдану заңды. Олар да 
бұрын зерттелген – өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі оқыту, өзін-өзі оқыту. 
Олардың өзіндік құралдарымен қызметкердің жеке әлеуетін дамытуға 
бағытталған ерекшеліктері. 
Бұл кәсіби тәрбиемен, біліммен, оқытумен бірге жүзеге 
асырылатын, жеке тұлғалық әлеуетті дамытуға бағытталған кәсіби 
өзін-өзі тәрбиелеудің, өздігінен білім алудың, өзін-өзі оқытудың 
күрделі үдерісі қызметкердің кәсіби қалыптасуы деп аталады. 
Маманның кәсіби қалыптасуы барысында оның кәсіби шеберлігі 
артып келеді[8]. 
Кәсіби шеберлік – бұл тәжірибе үдерісінде пайда болатын және 
кәсіби білімді, дағдыларды, іскерлікті және шығармашылық қызмет 
элементтерін меңгерудің жоғары деңгейін білдіретін жеке тұлғаның 

16 
қасиеті. Шеберліктің даму деңгейіне байланысты жұмысшылардың 
біліктілігі ерекшеленеді. 
Кәсіби біліктілік – бұл белгілі бір сапада және белгілі бір 
күрделілікте белгілі бір еңбек түрін орындауға қызметкердің кәсіби 
дайындығының сатылары. 
Жұмыс мамандықтарында біліктілік разрядтарда анықталады. 
Олар алтыдан астам, бірақ 6-разрядты тор жұмыс істейді. Кәсіптік 
мектептерден көбінесе 3-4-разрядтағы жұмысшылар шығады. Қарай 
разрядты біліктілігі жұмыс болып бөлінеді төмен, орта, жоғары және 
премиум. Жоғары және ең жоғары жұмыс біліктілігі жұмысшының 
кәсібилігін сипаттайды. Кәсібилік – бұл кәсіпті (мамандығын) шебер 
меңгеріп қана қоймай, сонымен қатар азаматтық жоғары жетілу, 
жауапкершілік және кәсіби борыш сезімі болуы. 
Сонымен, сіз кәсіби оқыту педагогы мен технология пәнінің 
мұғалімі жасөспірімдер мен жасөспірімдердің жалпы дамуымен ғана 
емес, ең алдымен олардың кәсіби дамуымен ғана жұмыс істеуге тура 
келетініне көз жеткіздіңіз. Бұл экономика, өндіріс, қоғам және білім 
алушылардың өздері алдындағы жауапкершілік. Кәсіби дайындық 
нәтижелері кәсіпке қатысты еңбек өнімділігінен, қызметте 
шығармашылық компоненттің бар болуынан көрінеді. Нәтижесінде 
бәсекеге қабілетті қызметкердің жаңа түрі қалыптасады. Бәсекеге 
қабілетті қызметкер – бұл еңбек және жұмыс күші нарығында өзінің 
шебер қолдарын, ақылды басы мен тәрбиелі жан, яғни тауар ретінде, 
оның және оның отбасының әл-ауқатын қамтамасыз ететін лайықты 
баға үшін өз сапасын ұсына алатын адам. Бәсекеге қабілетті қызметкер 
– бұл бүгінгі күні мемлекеттік және мемлекеттік емес 
кәсіпорындардың (және мекемелердің) нақты қажеттілігі бар, нақты 
қажеттілігі бар өнім шығара алатын адам. Әйтпесе, қызметкер оңай 
жұмыссыз болады. 
Жұмыссыз – жұмыспен қамту қызметінде (еңбек биржасында) 
жұмыс іздеуші ретінде мынадай жағдайларда тіркелген адам: қолда 
бар кәсіптік білімге, дағдыларға және іскерлікке жауап беретін 
жұмыстың болмауы; тиісті кәсіби даярлықтың болмауына, бұрынғы 
мамандығы бойынша жұмыстарды орындауға қабілеттерінің 
жоғалуына байланысты лайықты жұмысты таңдаудың мүмкін 
еместігі; 
қолда 
бар 
кәсіптер 
(мамандықтар) 
бойынша 
жоғарылатудың қажеттілігі. [8]. 
Көріп отырғанымыздай, кәсіптік білім беру педагогына негізгі 

17 
және қосымша кәсіби маңызды ұғымдарды білу қажет. Оларсыз, 
мысалы, өндірістік оқыту шеберінің қызметі өзінің бағыттылығы мен 
мақсаттарын жойар еді. 
 
ӨЗІН-ӨЗІ БАҚЫЛАУҒА АРНАЛҒАН СҰРАҚТАР 
1. "Тәрбие", "білім", "оқыту" ұғымдары неге "өзін-өзі тәрбие-
леу", "өзін-өзі тану", "өзін-өзі оқыту"ұғымдарымен толықтырылған? 
2. Неге кәсіби педагогикада "біліктілік", "мамандық" санаттары 
қолданылады? 
3. Жұмысшылар мен қызметкерлер арасындағы айырмашылық 
неде? 
4. Жеке (еңбек) потенциалын не қамтиды? 
5. Кәсіптік даму дегеніміз не?
6. "Кәсіби шеберлік", "кәсібилік"ұғымдарына анықтама беріңіз. 
7. Болашақ кәсіби білім беру педагогының тұлғалық әлеуетін 
талдап беріңіз (өзін-өзі сипаттаңыз). 

18 

жүктеу/скачать 1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: