А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол

75 
4.6 Экспериментатордың жұмыс орнын ұйымдастыру 
 
Экспериментатордың жұмыс орны - бұл зерттеу процесінде тікелей әсер 
ететін жұмыс кеңістігінің бӛлігі. 
Жұмыс кеңістігі - қажетті тәжірибелік құралдармен жабдықталған және 
бір немесе зерттеушілер тобы қызмет кӛрсететін зертханалық немесе ӛндірістік 
бӛлменің бӛлігі. Жұмыс кеңістігі болуы мүмкін: 
- 
стационарлық, 
мысалы, 
зертхана, 
ғылыми-зерттеу 
мекемесі, 
полигондар және т. б.; 
- 
мобильді, мысалы, жұмыс істейтін зертханалар; 
- 
шартты-стационарлық, мысалы жылжымалы зертханалар, уақытша 
полигондар. 
Эксперименттік зерттеулер жүргізілетін арнайы жабдықталған үй-жай 
зертхана болып табылады. Жұмыс кеңістігінің ерекшеліктеріне сәйкес зерттеу 
зертханаларының үш түрі бӛлінеді: стационарлық, жылжымалы және 
жүрістік. 
Стационарлық зертханада жұмыс орны арнайы жұмыс үстелімен 
жабдықталған. Зертхананың мақсатына байланысты әр зертханалық үстел 
электр, газ, су, бу, Сығылған ауа және жалпы вакууммен қамтамасыз етілуі 
керек. Үстелдерде қалың жайма асбест кесектеріне орналастырылған электр 
аспаптарын, компьютерлерді, үстел шамдарын, қыздыру аспаптарын 
(дәнекерлегіштер, тақтайшалар) қосуға арналған штепсель орналастырылады. 
Жұмыс орнын жарықтандыруға ерекше назар аудару керек. 
Құрал-жабдықтар жылжымалы зертханаларды тиіс жақындатылған 
стационарлық, бірақ бірнеше оларға жол береді жетіспеушілігінен алаңдар. 
Мысалы, зертханалық үстелдің орнына жылжымалы зертхана эксперимент 
барысында қажетті жазбаларды жүргізу үшін жиналмалы үстелмен 
жабдықталған. 
Зертханадағы экспериментатор ӛте жауапты жұмыс атқарады. 
Теориялық немесе практикалық есепті тұтастай шешудің дұрыстығы кӛбінесе 
оған байланысты болады. Тиімді эксперименттік жұмыстың негізгі шарттары: 
дәлдік, 
экспериментті 
дайындаудың 
мұқияттылығы, 
Әдістеменің 
нұсқауларын орындаудағы дәлдік, эксперимент кезінде ұқыптылық. 
Экспериментті бастаған зерттеуші тағы бір рет әдіснаманы қарастырып, 
нақтылауы керек, эксперименттердің барысы мен нәтижелерін тіркеуге 
арналған барлық қажетті құжаттарды (актілер, зертханалық дәптерлер, 
журналдар) дайындауы керек. 
Барлық бақылаулар, анықтамалар мен талдаулар арнайы журналға 
жазылуы керек. Оның формасы барлық фактілер мен олардың пайда болу 
жағдайларын барынша ескере отырып, зерттелетін процеске сәйкес келуі 
керек. Орындаушы бір статистикалық қатарда кӛрші ӛлшемдерден күрт 
ерекшеленетін нәтижелерді алған кезде барлық деректерді бұрмаламай 
жазып, кӛрсетілген ӛлшеммен бірге болатын жағдайларды кӛрсетуі керек. 
Болашақта бұл ауытқулардың себептерін анықтауға және оларды сәйкесінше 

76 
жіктеуге мүмкіндік береді. Егер ӛлшеу процесінде қарапайым есептеулер 
жүргізу қажет болса, онда олар журналға немесе тәжірибе ӛткізілген күнді, 
тәжірибенің нӛмірі мен сериясын кӛрсете отырып, жеке дәптерге енгізілуі 
тиіс. 
Зертханалық журналдар мен дәптерлер зерттеушінің маңызды бастапқы 
құжаттары болып табылады, сондықтан олар тәртіппен ұсталып, логикалық 
тексеру мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек. Оларға түзетулерге жол бермеуге 
тырысу керек, қажет болған жағдайда түзетулер есептеулерде шатасулар 
болмайтындай етіп жасалуы керек. Кез-келген түзету экспериментатордың 
түсіндірмесімен және түзетулердің себептері туралы қысқаша анықтамамен 
бірге жүруі керек. Зертханалық журналдар мен дәптерлерде іске қатысы жоқ 
жазбалар немесе белгілер жасалмауы керек. 
Орындаушы ӛлшем құралдарына жүйелі түрде тексеру жүргізуге 
міндетті. Эксперимент жүргізу кезінде Орындаушы ӛлшеу құралдарын, 
олардың кӛрсеткіштерінің дұрыстығын, қоршаған ортаның сипаттамасын, 
аппараттар мен қондырғылардың орнықтылығын үздіксіз қадағалауға және 
жұмыс аймағына бӛгде адамдарды жібермеуге тиіс. 
Экспериментатордың шығармашылық ерекшеліктері нәтижелерді 
алдын-ала ӛңдеу және оларды талдау кезінде кӛрінуі керек. Мұндай талдау 
зерттелетін процесті бақылауға, техниканы жақсартуға, экспериментті 
түзетуге және оның тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді. 
Эксперименттік жұмыстар барысында ӛнеркәсіптік санитария жӛніндегі 
нұсқаулықтарды, қауіпсіздік техникасының талаптарын, ӛрттің алдын алуды 
сақтау қажет. Эксперимент кезінде шуды азайтуға, газ шүмектері мен электр 
жабдықтарының жағдайына ерекше назар аудару керек. Газ крандарын 
мамандар газдың ағып кетуіне мезгіл-мезгіл тексеріп отыруы керек. Барлық 
электр аспаптары жерге тұйықталуы тиіс. 
Ӛндірістік эксперименттерді орындау кезінде жоғарыда аталған барлық 
талаптарды қатаң сақтау қажет. Жұмыстың үлкен кӛлеміне және олардың 
едәуір күрделілігіне байланысты эксперимент барысында жіберілген 
қателіктер зерттеу ұзақтығын едәуір арттырып, сәйкесінше олардың дәлдігін 
тӛмендетуі мүмкін. 
Барлық ӛлшеу нәтижелері алдымен әртүрлі сипаттамаларға сәйкес 
кестелерге азаяды, содан кейін бақылаулардың статистикалық қатарынан 
күрт ерекшеленетін күмәнді сандарды мұқият зерттейді. Сандарды талдау 
кезінде тәжірибелі деректерді ӛңдеудің дәлдігін анықтау керек, яғни ӛңдеу 
дәлдігі ӛлшеу дәлдігінен жоғары болмауы керек. 
Эксперименттік зерттеулер жүргізу кезінде эксперимент нәтижелерін 
талдау маңызды орын алады. Бұл қорытынды бӛлім, оның негізінде ғылыми 
зерттеу гипотезасын растау туралы қорытынды жасалады. Экспериментті 
талдау зерттеудің шығармашылық бӛлігі болып табылады. Кейде сандардың 
артында процестің физикалық мәнін елестету қиын болғандықтан, процестің 
барысын анықтайтын себептер мен фактілерді мұқият салыстыру және 
гипотеза мен эксперименттің барабарлығын анықтау қажет. 

77 
Кейбір зертханалық және кӛптеген ӛндірістік эксперименттердің 
нәтижелері эксперимент жүргізуші мен ӛндіріс жетекшісі қол қоятын 
хаттамамен ресімделеді [3]. 

жүктеу/скачать 1.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: