Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

98 
Сауалнамаға қатысқан әйелдердің кӛбі ӛздерін эмпатияға қабілетті немесе 
басқалардың жай-кҥйін тҥсінетін сезімтал – қуанғандармен бірге қуана алатын 
және жылағандармен бірге жылайтын – адам ретінде сипаттаған. Эмпатиядағы 
айырмашылықтар зертханалық зерттеу нәтижелерінде былайша кӛрініс табады: 
Қыздар кӛрсетілген суреттер мен баяндалған әңгімелерді қабылдайда 
жоғары эмпатия танытады. 
Зертхана жағдайында немесе нақты ӛмір жағдайында кҥйзелген адамға 
– еркектермен салыстырғанда әйелдер, дәл ӛз басынан ӛткендей, әлдеқайда 
жанашырлық білдіреді. 
Ми аймақтарында эмпатиялық жақындықы білдіретін белсенділік 
біреудің ауырсынғанын кӛрген әйелдерде арта тҥседі, ал еркектерде бҧл 
қҧбылыс байқалмауы да мҥмкін. 
Бҧл айырмашылықтың барлығы еркектермен достық қарым-қатынасқа 
қарағанда, әйелдермен достық қатынастың неғҧрлым жақын, жағымды және 
дамытушы болатынын кӛрсетеді.
Кӛптеген зерттеулер нәтижесі бойынша адамдар басшылардың сенімді, 
кҥшті, тәуелсіз және ашық болғанын және оларда мәдениеттілік пен ер-
азаматқа тән қасиеттер болғанын қалайтынын кӛрсетті. Ерлердің қарым-
қатынас стилі олардың әлеуметтік белсенділігін айқындайды. Кӛшбасшылық 
рӛл арқалы еркектер кӛбінесе директиваға, тапсырмалар беруге жҥгінетін 
басшылар сияқты басқалардан озып, алға шығуға ҧмтылады. Ал әйелдердің 
кӛбі шабыттандыратын және командалық рух қалыптастыратын ҧйымдардағы 
сияқты «тҥрлендіруші» немесе «реакциялық» басшылықты артық кӛреді.
Ӛздерін еркектерге ҧқсатса, бҧл әйелдерге жағымсыз тиеді. Ал енді 
олармен салыстырғанда ер адамдарды әйелдерге ҧқсату еркектерді тіпті кӛбірек 
алаңдатады. Сонымен қатар, ер адамдар албырт әрекеттерді кӛбірек жасайды 
және тәуекелге кӛп барады. Тіпті жоғары деңгейдегі гендерлік теңдікпен 
ерекшеленетін Финляндиядағы қор нарығында ер адамдар кӛбірек тәуекелге 
барады. Алайда қоғамда ӛз ойын ашық айтып, тың пікір білдіру сияқты 
әлеуметтік 
тәуекелдерге 
баруда 
әйелдер 
мен 
еркектер 
арасында 
айырмашылықтар болмайды [5].
Қоршаған ортаға зиян келтіруге бағытталған мінез-қҧлықты психологтер 
агрессия арқыды тҥсіндіріледі. Бҥкіл әлемде аң аулау, тӛбелесу және соғысу, 
негізінен, еркектерге тән іс-әрекет ретінде қарастырады. Сауалнамаларда 
еркектер әйелдерге қарағанда ӛздерінде агрессияның кҥштірек болатынын 
мойындаған[6]. 
Енді, қазақ қоғамына ойысайық. Негізі, қазақта гендер баяғыдан бар. 
Ресми емес болса да, солай қалыптасқан. Халқымыз бҧрыннан әйелдерді 
қҧрметтеген. Бірақ, қҧрметтеу деген еркіне жіберу емес. Белгілі бір деңгейде 
шектеп те отырған оларды. Басқа бір жолға тҥсіп кетпеуіне, қоғамдағы 
қайшылықтарға кезікпеуіне жағдай жасаған. «Қызға қырық ҥйден, ҧлға отыз 
ҥйден тыйым» дейді.
Неге қызға отыз ҥйден, ҧлға қырық ҥйден тыйым болмайды? Немесе екеуі 
неге тең болмайды? Ӛйткені, қазақ әйел затына ерекше қҧрметпен, тым 
сақтықпен және отбасына мән кіргізуші ретінде қараған. Мысалы, «Жаман әйел 

99 
жақсы еркектің басын жерге сҥйрейді, жақсы әйел жаман еркектің басын ӛрге 
сҥйрейді» деген. Неге «жақсы еркек жаман әйелді ӛрге, жаман еркек жақсы 
әйелді жерге сҥйрейді» деп айтпаған? Демек, әйел адамның отбасындағы 
функциясы ӛте зор. Қазақта батыстағыдай әйел деген бір ғана ҧғым жоқ – қыз 
бала, ару бойжеткен, жар, ана, әйел, әже бар.
Олардың әрқайсысының мәртебесі әртҥрлі. Мысалы, қыз балаға әдеппен, 
тыйыммен қараса, әжеге ерекше қҧрметпен қарайды. Біз, әдетте ажырасу 
жӛнінде, қыз баланың тәрбиесі туралы кӛп айтамыз, бірақ, соның алдын алу 
жолдарын ҧсынбаймыз, мемлекеттің мойнына артып қоямыз. Біреулер ӛз 
қызына әмірі жҥрмей отырып, қыз мәселесін айтады, ӛзінің бала-шағасы 
орысша сӛйлейді де, «тіл жойылып бара жатыр» дейді. Қазір трансгуманизм 
деген терминдер пайда болды.
Ер мен ердің, әйел мен әйелдің некеге тҧруы кей мемлекеттерде 
заңдастырылды ғой. Трансгуманизм бойынша, болашақта мысалы ер адам 
ӛзінің жыныс мҥшесін ауыстырып, әйел болуға қҧқығы бар. Немесе андроген 
бола алады. Әрі әйел, әрі ер адам болып жҥре береді. Ол адамның ӛз еркіндігі 
деген сияқты кӛзқарас. Әрине, бҧл біздің ҧлттық болмысымызға мҥлде жат. 
Енді, ең бастысы, біз осыларға қарсы иммунитетімізді кҥшейтуіміз керек. 
Себебі, Батыстан келген, келіп жатқан идеологиялардың санаға әсер ету 
тетіктері ӛте кҥшті, ықпалды. Ал, біздің ҧлттық идеямыздың тетігі әлсіздеу. 
Кӛбінесе мораль айту, дәріс оқумен ғана шектелеміз. Оны біздің жастар 
ҧнатпайды. Тіпті, жиі айта берсең, кері әсер етуі мҥмкін. Мәселен, интернетте 
отырып, жағымсыз ақпараттар кӛрсе, жасӛспірімдер соны тез қабылдап алады.
Ҧлттық болмысымызды, салт-дәстҥрімізді насихаттайтын инновациялық 
әдіс-тәсілдер керек. Жат ағымдардың алдын орап алатын, олардыкінен 
кҥштірек әсер ете алатын идеология қажет. Біз де сондай жаңа 
технологияларды ӛз мҥддемізге пайдалануымыз керек.
Біздің ойымызша, халқымыз шет елдерден келіп жатқан жат идеологияны 
сіңіріп алғанынша немесе гендерлік саясатты даттай бермей, оны қазақ 
халқының менталитетіне сай келетін бағытқа қарай ойыстырып, жаңа бір 
идеологияны қалыптастыру ауадай қажет деп ойлаймыз.

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: