Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

100 
Ы.АЛТЫНСАРИННІҢ ТІЛДІ МЕҢГЕРТУДЕГІ ТҼЖІРИБЕСІНІҢ 
ТҦЛҒА ҚҦЗІРЕТТІЛІГІНЕ БАҒЫТТАЛУЫ 
 
Бижанова Г.К. 
аға оқытушы, п.ғ.м., доцент, педагогика және психология кафедрасы 
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты, 
Қазақстан, Арқалық 
 
Сомтемирова Л.К. 
Бастауыш мектеп мҥғалімі 
Астана қаласы, №66 мектеп лицейі ММ 
Қазақстан, Астана 
 
Дакар А.Б. 
Педагогика-психология мамандығының 3 курс студенті 
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты, 
Қазақстан, Арқалық 
Аннотация. В статье расскрываются проблемы обучения иностранным языкам, а также 
уделяется внимание особенностям методики И.Алтынсарина. В статье представлены советы 
по обучению иностранных языков. 
Ключевые слова: язык, личность, компетентность, метод, прием, усвоение. 
Summary. The article shows his hand the problems of foreign language teaching, and focuses 
on the features of the methodology of I. Altynsarin. The article presents tips on learning foreign 
languages. 
Key words: language, personality, competence, method, reception, assimilation. 
Елбасымыз Нҧрсҧлтан Назарбаев айтқандай, қазақ тілі – біздің рухани 
негізіміз. Осы жолда тілдің халықаралық мәртебесін кӛтеру – біздің әлемдік 
ӛркениетке жетуіміздің басты кепілі [1]. Елдің тарихи дамуына байланысты 
қазақ тілінің дамуы, әр кезеңге байланысты кӛтерілген мәселеге сәйкесті нақты 
қойылған міндеті де болды. Тіл ҥйренудегі алғашында туындаған мәселе заман 
талабына сай қайта-қайта ӛзгеріске ҧшырап отырды. 
Қазақ тілін ҥйренудің даму тарихына кӛз жҥгіртсек, тіл ҥйретушінің әр 
кезеңдегі мҧқтажын, талабын қанағаттандыруға және заманауи талапқа сай 
қызмет еткендігіне куә боламыз. 
Сонымен қатар, пікірлер де алмасып, идеялар да толықтырылып 
отырылды. Осыған орай, тіл ҥйрету мәселесі жайлы Ыбырай Алтынсариннің 
еңбектеріне шолу жасадық. Ол ӛзінің орыс достарына жазған бір хатында «... 
Мәселенің мәнді жері ... мазмҧны балалардың білімін кӛтеретін, тақырыбы 
оларды қызықтыратын кітаптарды асықпай, бірақ бағыттан қайтпай, қазақтың 
ӛз тілінде, олардың ӛздеріне таныс әріппен шығара білу керек.
Сӛйтсек, ол кітаптарды жҧрт бірден қолға алып оқиды, бҧл кітаптар, 
татар кітаптарымен қатар, зор кҥш болар еді»- деп, ӛзінің шынайы 
ағартушылық идеяларын орыс-қазақ мектептерін ашу және шәкірттерді ӛз ана 
тілінде оқыту арқылы идеяларын іске асырып отырды [2;12].

101 
Ы.Алтынсарин қазақ шәкірттерінің таным-тҥсінігіне лайықты оқу-
әдістемелік қҧралдарын жазу мәселесімен шҧғылданғанына К.Д.Ушинскийдің 
«Балалар 
дҥниесі», 
Л.Н.Толстойдың 
«Әліппе 
және 
оқу 
кітабы», 
Б.Ф.Бунаковтың «Әліппесі мен оқу қҧралы», Тихомировтың «Грамматиканың 
элементарлық курсы» оқу қҧралдарын басшылыққа алған [2;25]. 
Орыс 
педагогтарының 
ҥлгісімен 
Ыбырай 
шығарған 
«Қазақ 
хрестоматиясы» мен «Қазақтарға орыс тілін ҥйретудің бастауыш қҧралы» сол 
кездің баға жетпес қҧнды қҧралы болып табылды.
Педагогтың еңбектері тіл ҥйренушілерге ҧсынылатын тілдік материал ең 
алдымен лингвистика ғылымына негізделген. Ал лингвистика әдістеме ҥшін, 
базалық ғылым болып саналады. Оның ережелері шет тіліне ҥйрету жҥйесін 
қҧрудың негізін қалайды. Тiл бiлiмiндегі тілдік фактiлердiң нақты, дау 
тудырмайтын, шешімін тапқан мәселелерi ғана, тіл ҥйренушілерге жеткiзiледi. 
Тіл ҥйренушілерге берiлетiн бiлiм мазмҧны, кӛлемi және оны оқытудың жҥйесi 
жан-жақты сараланып, ғылыми мәлiметтер жалаң теория тҥрінде ғана емес, 
ӛмірмен байланыстыра отырып ҧсынылады.
Ҧлы педагог ғылым негіздерін балаларға қызықты, тҥсінікті етіп беруге 
ерекше кӛңіл бӛліп орыс тілі, ана тілі, арифметика сабақтарына, сӛзді бір тілден 
екінші тілге аударуға ерекше назар аударған. Айталық, арифметиканы қазақ 
тілінде оқытып, мысалдарды балалардың кҥнделікті ӛміріне жақын фактілер 
келтіре оқытуды, біртіндеп жеңілден ауырға қарай жылжуды талап еткендігі, 
оның А.А.Мозохинге, Ф.Д.Соколовқа, Ғ.Ғалымбаевқа т.б. мҧғалімдерге жазған 
хаттарында келтірілген [3;76].
Ол мҧғалімдердің балаларға тиянақты білім беру, оны ӛмірмен 
байланыстыру, оқыту әдістерін жетілдіру мәселелері жайында кӛптеген ақыл-
кеңестер берді.
Ӛмірмен тығыз байланыстыра білім беру заман талабына сай білім беру 
екендігін сол кезден-ақ кӛре білген ҧстаз, оқушыларының озық ойлы азамат 
болуын кӛздеген. 
Заманауи талаптарға сай қазіргі кезде тіл ҥйренушілерге берiлетiн тiлдiк 
мәлiметтер тӛмендегi талаптарға сай болуы қажеттігін кез-келген педагог 
басты назарда ҧстайды: 
1) Қазақ тiлiнен берiлетiн теориялық тақырыптардың ғылыми сҧрыптаудан 
ӛтіп, ең қажеттісінің ғана берілуі талап етiледi. Тiлдiк мәліметтерге байланысты 
тақырыптардың дәл, анық, қысқа да нҧсқа болуы оларды жылдам меңгеруге 
септiгiн тигiзедi. Тақырыптардың жан-жақты ашылуы, ӛзара байланыстылығы, 
кӛлемi мен мазмҧнының тіл ҥйренушінің білім деңгейіне, мҥмкіндіктеріне сәйкес 
келуі ғылымилық ҧстанымы арқылы жҥзеге асады. 
2) 
Тiлдiк 
тақырыптарға 
байланысты 
берiлетiн 
қатысымдық 
жаттығулардың тақырыпты жан-жақты ашуы, тақырыптан ауытқымауы шарт. 
Ы.Алтынсариннің еңбектеріне назар аударғанда тілдік мәліметтердің 
талаптары да және тек тілдік қана емес оқушыға берілетін білімде де, 
дидактиканың басты категориялары – білім беру, сабақ беру, оқу, оқыту 
ҧстанымдары, оқыту ҥрдісі және оның қҧрамдас бӛліктері, міндеттері, 
мазмҧны, формалары, әдістері, қҧралдары, оқытудың нәтижесі жҥйелі 
сақталғаны анық кӛрінеді.

102 
Ағартушының білім беру мен оқыту мәселелерін терең зерделеуге, 
педагогикалық тәжірибені қорытып, жинақтауға және оны оқыту ҥрдісіне 
енгізуге байланысты жҧмыстары оқыту ҥрдісінің заңдылығын ашу, білімнің 
мазмҧнын анықтау, оқытудың барынша тиімді әдістері мен ҧйымдастыру 
тҥрлерін жасап шығаруды қарастырып, оны ӛз тәжірибесінде қолданған, 
ҧсынылған еңбектері айғақ.
Кез-келген тілді оқыту әдістемесі дидактика теориясына негізделу 
арқылы жҥзеге асып, зерттеледі. Қазіргі жағдайда бәсекеге қабілетті азамат 

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: