Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

169 
Орынбор қаласында оқып жҥрген кезінде және сонда қызмет етіп жҥрген 
жылдары Ы.Алтынсарин Орынборда Шекара комиссиясының тӛрағасы болып 
қызмет атқарған белгілі шығыстанушы ғалым, профессор В.В.Григорьевпен 
танысып, жақын болып және онымен достасып алады да, оның бай 
кітапханасын еркін пайдаланады. Соның арқасында, ол орыс және шетел ақын-
жазушыларының, ағартушы-ғалымдарының шығармаларын кӛптеп оқып, 
олармен мол танысады.
Сӛйтіп небәрі жетіжылдық мектепті бітіріп шыққан Ыбырай, ӛздігінен 
оқып, ерінбей ізденіп, талмай еңбек етуінің арқасында жан-жақты мол білімі 
бар, ой ӛрісі ӛте кең, оқымысты адам болып шығады.
Ӛзінің сӛзімен айтсақ, «... мен де қойға шапқан аш қасқырша 
балаларымды оқытуға ҧмтылсам, оқушыларым да айналдырған ҥш айдың 
ішінде орысша-қазақша жақсы сӛйлеп, сауатты жаза алатын болды»-деп , 
пікірін білдірген болатын [5;57]. 
Тілді ӛзге тіл ретінде немесе екінші тіл ретінде оқыту әдісінің қазіргі 
мәселелерінің бірі - тілдің жасанды ортасын қҧру. Жасалған жағдаяттардың 
кӛмегімен бірден бірнеше оқушыны белсенді тҥрде қатыса алатын сӛйлеу 
әрекетінің тӛрт тҥрінің екеуі тыңдап тҥсіну мен сӛйлеуге ҥйрету.
Тыңдап тҥсіну нәтижесінде оқушы қабылдаған хабардың мәнін ҧғына 
алады. Тілді оқытуда қандай әдіс қолданылса да, ол әдіс оқу ҥрдісінің алдында 
тҧрған дидактикалық міндетті шешуі керек.
Педагог іс-әрекетінің тиімді болуы және белгілі бір нәтижеге қол жеткізу 
ҥшін, ӛзі жақсы меңгерген әдістері болуы қажет. Ол кейде, бір әдістің ӛзін 
бірнеше мақсатқа пайдалануы мҥмкін. Бірақ, оқытушы қай әдісті таңдамасын, 
оның тіл ҥйренушінің қабылдауына жеңіл, тиімділігі мол, нәтижелі болуын, ең 
негізгісі, дидактикалық мақсат-міндеттерге сәйкес келуін ескеруі керек.
Бҧл қағиданы ағартушы «Қазақтарға орыс тілін ҥйретудің бастауыш 
қҧралында»жақсы, ҧғынықты кӛрсете білген. Ол, ӛз кітабында былай деп 
жазады. «Әуелі оларға зат есімге ғана жататын зат аттарын ҥйретемін, солардан 
кейін заттың сынын кӛрсететін сын есімді ҥйретемін. Осылардан кейін, зат 
есімді олардың сынымен қосып-ақ, адам сияқты сӛйлем қҧрып ҥйретемін» 
[5;135].
Осы еңбегінің келесі бір жерінде ол: «... қазақ балаларына орысша 
кітаптарды оқытуға, оқығандарын, тҥсінгендіріп отыруға кіріспей тҧрып, 
олардың жеке сӛздерді болсын және негізгі грамматикалық ережелерді болсын 
бірқатар жҥйелі әзірліктен ӛткізуі керек болды.
Мҧндай, алдын-ала әзірлік жасалмаса, оқушылардың тҥсінігі тым 
шалағай болып шығады, ешбір грамматикалық ереже жайында белгілі бір 
тҥсінік алуға оқушылардың шамасы келмей қалады, кӛпке дейін «она» деген 
сӛздің орнына «он» деп, «иду» деген сӛздің орнына «шел» деп тағы сол сияқты 
қателер жасап жҥретін болады»-деп, оқушылардың қызығуын, белсенділігін 
арттырудың ерекше маңыздылығын атап ӛтті [5;148].
Ҧлы ҧстаздың қҧрастырған «Орыс тілін қазақтарға ҥйрету туралы 
бастауыш қҧрал» кітапшасына назар аударсақ тӛмендегідей тіл ҥйрету 
сатыларына тап боламыз: 

170 
1. Кез-келген тілді ҥйренуде алдымен, ауыз екі сӛздерді жаттап, сӛйлеп 
айтуға дағдылану, оны әрі қарай белгілі бір ӛзгерістерін игергендерінше осыған 
теңдес мысалдарды пайдалану керек. 
2. Ӛзге тілді ҥйренуде оның сол тілге қатысты грамматикалық 
ерекшеліктерін білу қажет. «...Сонымен, бҧл жетекші қҧрал толыққанды 
грамматиканы емес, қайта тек қана орыс тілінен және оның негізгі заңдарымен 
әңгімелесу және жазу кезінде дҧрыс пайдалану ҥшін, осы тілмен танысуға 
арналған жетекші қҧрал ғана болғандықтан, мҧғалімдер, кейіннен шәкірттер 
орыс кітаптарын енді тҥсіне бастаған кезде, осында келтіре алмаған 
грамматиканың неғҧрлым егжей-тегжейлі, әрі жеке ережелерімен таныстыруға 
тиіс. Мҧның ӛзі ҧсынылып отырған жетекші қҧрал бойынша оқытылатын тілдің 
негізгі ережелерін игерген оқушылар ҥшін, қиынға соқпайды» [6;107]. 
3. Кез-келген тілді меңгеруде оны сол тілде жазылған кітаптарды оқу мен 
сол тілде қарым-қатынасқа тҥсіп сӛйлесу арқылы негіздеп, ҧмытпау керек.Ӛзге 
жағдайларды ҥйренген тілді тез ҧмыту процесі де іске асырылады. 
Педагогтің тілдік материалдарды бір-бірімен сабақтастыра, байланыстыра 
білуі, тақырыпты меңгеруге зор ықпалын тигізетінін Ы.Алтынсарин ӛзінің 
еңбегінде, оны тәжірибе жҥзінде дәлелдеп берген. Бҧл мәселе, қазақ-орыс-шет 
тілін оқытып жатқан педагогтарды бір сәтте болса ойландыратын жағдай деп 
ойлаймын.
Тағы бір айта кететін жағдай, оқыту мақсатына жету ҥшін, оқушының 
тілді тҥсініп, ауызекі сӛйлеу актісіне қатысуы. Әрине, ауызекі сӛйлеуде тҥрлі 
қиындықтар кездеседі. Сӛйлеуші сӛйлеу ҥдерісін ӛзі бақылай алмайды, яғни ӛз 
қатесін ӛзі бірден кӛре де, ести де алмайды, ӛйткені жағдаятқа байланысты, тіл 
ҥйренуші тілдің мазмҧнын, тілдік қҧралдарды ӛзі таңдайды. 
Ы.Алтынсарин еңбектеріне сҥйене отырып, ӛркениетті Қазақстанның әр 
оқушысына заман талабына сай білім беруде, жеке тҧлға қҧзіреттілігі — ӛзін 
кӛрсете білуі мен қалыптастыруы жолында тілді ҥйретуде ізденіс пен 
талпыныс қажеттігін естен шығармағанымыз абзал.
Қазіргі уақытта педагогика ғылымның бір ерекшелігі- білімгерлердің 
тҧлғалық дамуына бағытталған тілді меңгерудегі жаңа оқыту технологияларын 
шығаруға ҧмтылуы.Жаңа педагогикалық технологияларға ынтымақтастық 
педагогикасы, білім беруді ізгілендіру технологиясы, мәселелік оқыту 
технологиясы, тірек белгілері арқылы оқыту технологиясы, тҥсіндіре басқарып 
озат оқыту технологиясы, деңгейлік саралап оқыту технологиясы, міндетті 
нәтижелерге негізделген саралап оқыту технологиясы, модулдік оқыту 
технологиясы және жобалап оқыту технологиясы кіреді. 
Жаңа оқыту технологиясының негізгі мақсатын – білімгерді ӛз бетімен тілді 
меңгеруді ӛзбетімен ізденуге ҥйрету, олардың танымдық және шығармашылық 
икемділіктерін дамыту. Қазіргі кезде,тірек белгілері арқылы тілді меңгеруде оқыту 
технологиясы жиірек пайдаланылып жҥр. Мҧның мақсатты тілді меңгеруде білім, 
білік, дағдыны қалыптастыру, оқытуды жеделдету. 
Тірек белгілері арқылы тілді оқыту технологиясының ерекшеліктеріне 
тоқталсақ: 

171 
- Ҥнемі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі 
қиыншылық, блокпеноқыту, тіректіқолдану; 
- Жекебағдарлықарым-қатынас, ықпал; 
- Ізгілік, еркіменоқыту; 
- Әр білімгердің жобасының жариялылығы, тілді тҥзетуге, ӛсуге, табысқа 
жетуге жағдай жасау болып табылады. 
Ы.Алтынсарин әдістемлерімен жаңа технологияларды ҧштастыра 
отырып, кез-келген тілді меңгеру-тҧлға қҧзіреттілігін дамытудың бірден бір 
жолы болып табылмақ. 
Қорыта айтқанда, Ы.Алтынсарин еңбектерінде балаларға білім беруде 
қолданған әдістері практикалық тҥрде тілді тез меңгеруге бағытталған әдістер. 
Олар,оқушының тҧлғалық қҧзіреттілігін қалыптастырып, тілдік дағдыларын, 
толыққанды білім алуын қалыптастыруға бағытталған жҧмыстардың бірі.

жүктеу/скачать 5.34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: