Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ
жүктеу/скачать 3.36 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4-ТАКЫPЫП. EКПЫН ЖӘНE ОНЫY ТУPЛEPЫ Соз ышындeгы быp создыy, быp буынныy, быp дыбыстыy
| Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Буын туралы түсінік. 2. Буынның қандай түрлері бар. 3. Ашық буынға мысал келтіріңдер. 4. Тұйық буынға мысал келтіріңдер. 5. Қандай сөздер тасымалданбайды? 4-ТАКЫPЫП. EКПЫН ЖӘНE ОНЫY ТУPЛEPЫ Соз ышындeгы быp создыy, быp буынныy, быp дыбыстыy котepыyкы айтылуы eкпын дeп аталады. Казак тылындe eкпын создыy соyғы буынына тусeды. Eкпын соз eкпыны, ой eкпыны, тыpкeс eкпыны, дыбыс eкпыны болып болынeды. Соз eкпыны – eкы нeмeсe коп буынды создыy быp буыныныy котepыyкы айтылуы. Коктeм таyыныy мұншалык сұлулығын бұpын байкамапты. Ой eкпыны – сойлeм ышындeгы быp созды окшаулап, даpалап болып айту. Ой eкпыны тусeтын соз кобынeсe баяндауыштыy алдында тұpады. Мысалы, Тылeктыy әкeсы epтey Астанадан кeлeды. Epтey Астанадан Тылeктыy әкeсы кeлeды. Тылeктыy әкeсы Астанадан epтey кeлeды. Быpнeшe создыy тызбeктeлып кeлып быp ғана eкпынгe иe болуы тыpкeс eкпыны дeп аталады. Мысалы, аp-ұждан, ұзын бойлы, унсыз калды, коyыp ала, тобe шашы тык тұpды, кұлак кой, т.б. 23 Быp создыy ышындeгы быp дыбысты котepып, созып айту дыбыс eкпыны дeп аталады. Дыбыс eкпыны куанышты коyыл куйды былдыpгeндe дауысты дыбыска тусeды: тама-ша-а, жаpа-а-йсыy, т.б. Peнжу, кынжылу сeзымын былдыpгeндe дауыссыз дыбыска тусeды: отыp-p-p, токт-тат, ж-жап eсыкты, т.б. 36-жаттығу. Бepылгeн создepдeгы eкпын кай буынға тускeнын аныктаyдаp. Бастайын, айтайын, айтпа, балалык, баpма, тастай, окушымын, октай, коpeйык, айтшы, сызба, адамбыз, мұздай, талапкep, былымдылык, дамытушылык, былыктылык. 37-жаттығу. Ой eкпынын тусыpу максатында мына сойлeмдeгы создepдыy оpнын ауыстыpып коpыyдep. Озгeгe коyылым тояpсыy, Олeyды кайтып кояpсыy?! Оны айтканда толғанып, Ыштeгы дepтты жояpсыy! (Абай Кұнанбаeв) Жаса, жаyаp, жас омыpы, Толған айдай жаpкыpа! Адал достык, дос быpлыгы, Коpын кундeй халкыyа! 38-жаттығу. Сойлeмдepдe соз eкпыны, ой eкпыны жәнe дыбыс eкпынынe сәйкeс айтып коp. 1) Быздыy ата-баба конысымыз, атамeкeнымыз – Казакстан. 2) Туған жep – адам баласыныy кындык каны тамған, һмыpгe кадам баскан касиeтты мeкeны. 3) Баpлык адам ушын одан аpтык олкe жок. 4) Ол – мeныy Отаным, кышкeнтай ғажап әлeмым. Туған жepым мeныy жepұйығым. 5) Мeн ушын туған жepым ыстык. 39-жаттығу. Томeндeгы создepдe eкпын кай дыбыска тускeнын аныктап, кандай коyыл куйды былдыpeтынын айтыyдаp. Оздepыy сондай коyыл куймeн быpнeшe соз айтып коpыyдep. 24 Ғажа-а-ап, кыpы-ы-yыздep, о-ойпыpма-ай, ә-ә-әдeмы, с-сұмдык, кeт-т, ж- жоғал, былай тұp-p, кыскаpт-т. жүктеу/скачать 3.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|