Педагогика теориясы
Даму деген нені білдіреді?
жүктеу/скачать 0.77 Mb.
|
| Даму деген нені білдіреді?
Ең алдымен, даму табиғаттың, қоғамның және адамның жалпыға ортақ қасиеті екенін атап өткен жөн. Табиғатта бірте-бірте және сатылы даму, қоғамда эволюциялық және революциялық даму бар. Даму адамға да тән: ол филогенез (адамның тарихи дамуы) және онтогенезге (жеке адамның туғаннан өлгенге дейінгі дамуы) ажыратылады. Философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерде бұл ұғымға әртүрлі анықтамалар берілген. «Философиялық энциклопедияда» даму дегеніміз қозғалыстың ең жоғарғы түрі, материя мен сананың өзгеруі, бір сапалық күйден екінші сапалық күйге, ескіден жаңаға өту деп түсіндіріледі. Психологияда «даму» термині дәстүрлі түрде кез-келген өзгерістерге қатысты - прогрессивті (құрылымның күрделенуі) немесе регрессивті (құрылымды жеңілдету) туралы сөз болғанда қолданылады. Мысалы, есте сақтау, зейін, сенсорлық сфераны дамыту және т.б. Педагогикада дамуды тұлғаның бір жас деңгейінен келесі жас деңгейіне дейінгі сандық және сапалық өзгерістері деп түсінеді. Сонымен, даму дегеніміз – сыртқы және ішкі, бақыланатын және бақыланбайтын факторлардың әсерінен адамның денесінде, психикасында, интеллектуалдық және рухани саласында болатын сандық және сапалық өзгерістер процесі. Адамның өмір сүру барысында оның биологиялық және әлеуметтік дамуы жүреді. Биологиялық даму морфологиялық (бой, салмақ, көлем); биохимиялық (қанның, сүйектердің, бұлшықеттердің құрамы); физиологиялық (ас қорыту, қан айналымы, жыныстық даму және жетілу) өзгерістерімен байланысты. Әлеуметтік даму психикалық (есте сақтау, ой, ерік, мінез-құлықты жетілдіру); рухани (адамгершілікті қалыптастыру, сананың өзгеруі); интеллектуалдық (білімді тереңдету және кеңейту, интеллектуалдық өсу) өзгерістерімен байланысты. Адам дамуы (биологиялық, әлеуметтік) – бұл адамды қоршаған әлеуметтік ортада да, оның өзінде де жатқан көптеген факторлармен анықталатын күрделі, ұзақ, қайшылықты процесс. Тұлғаның даму көрсеткіштері санасының, мінез-құлқының, белсенділігінің, адамның дүниеге көзқарасының сапалық өзгерістері болып табылады. Дамудың нәтижесі адамның биологиялық түр және әлеуметтік тіршілік иесі ретінде қалыптасуы болып табылады. Әдетте морфологиялық, физиологиялық, психикалық өзгеріс болса, онда даму термині, моральдық, рухани болса – қалыптасу термині қолданылады. Осылайша, адам тек дерлік биологиялық болмыс болып туа отырып, даму процесінде әлеуметтік болмысқа, қарым-қатынас пен әлеуметтік әрекеттің субъектісі ретінде тұлғаға айналады. Бұл процеске тән қасиет сандық өзгерістердің жеке тұлғаның физикалық, психикалық және рухани ерекшеліктерінің сапалық түрленуіне диалектикалық ауысуы болып табылады. Әртүрлі философиялық ағымдардың өкілдері тұлғаның даму процесін әр түрлі жолмен түсіндіреді. Адамның дамуы мен оның тұлға ретінде қалыптасуындағы биологиялық және әлеуметтік арасындағы байланыстың үш түсінігі (биологиялық, социологиялық, биоәлеуметтік) бар. Биологиялық концепцияның өкілдері тұлғаны таза табиғи болмыс деп есептей отырып, адамның барлық мінез-құлқын оған туғаннан бері тән қажеттіліктердің, еліктеулердің және инстинкттердің әрекетімен түсіндіреді (3. Фрейд және т.б.). Олардың көзқарастары төмендегідей болады; адам – таза табиғи болмыс; адамның рухани қасиеттерінің биологиялық негізі бар; дамуы мен мінез-құлқы туа біткен қажеттіліктер, еліктеулер және инстинктермен, сондай-ақ адам бейімделуге мәжбүр болатын сыртқы талаптармен анықталады; тәрбие тек табиғи даму процесін тездетеді немесе баяулатады. Социологиялық концепция өкілдері былай деп есептейді: - адам биологиялық тіршілік иесі ретінде дүниеге келеді, дегенмен өмірлік іс-әрекет процесінде ол бірте-бірте қоршаған ортаның әсерінен әлеуметтенеді, ең алдымен оның жақын ортасын құрайтын қарым-қатынас жасайтын әлеуметтік топтар; - қоршаған орта тұлғаның қалыптасуының анықтаушы факторы болып табылады; - тәрбие қоршаған ортаның әсер ету сипатын түзетуге арналған; - тұлғаның даму деңгейі неғұрлым төмен болса, соғұрлым оның биологиялық қасиеттері, ең алдымен, меңгеру, күйзелу, жыныстық инстинктері жарқын көрініс береді. Биоәлеуметтік концепцияның өкілдері: адам биологиялық, әлеуметтік тіршілік иесі; психикалық процестер (сезім, қабылдау, ойлау және т.б.) биологиялық сипатта болады; бағдары, қызығушылық, тұлғаның қабілеттері әлеуметтік ортаның объективті және арнайы ұйымдастырылған ықпалының нәтижесінде әлеуметтік көріністер ретінде қалыптасады. Соңғы кездері педагогикада тұлғаны дамыту, қалыптастыру ұғымдарымен қатар жеке тұлғаның әлеуметтенуі деген ұғым кең таралуда. Әлеуметтену деп адамның қоғаммен әрекеттесуі, оның барысында индивидтің әлеуметтік ортаға енуі, оған бейімделуі (адаптация) түсініледі. Сондай-ақ әлеуметтену адамның белгілі бір қоғамға, әлеуметтік қауымдастыққа, топқа тән құндылықтарды, нормаларды, көзқарастарды, мінез-құлық үлгілерін игеруі және олардың әлеуметтік байланыстар мен әлеуметтік тәжірибені жаңғыртуы ретінде де анықталады. Әлеуметтену өмір бойы жалғасады және адамның қоршаған ортамен стихиялық және мақсатты әрекеттесу жағдайында жүзеге асады. Саналы түрде басқарылатын әлеуметтену – тәрбие барысында жүзеге асады. Тәрбие тұлғаға болатын әсерлер ағынын реттеп, әлеуметтенудің жеделдеуіне жағдай жасайды. жүктеу/скачать 0.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|