Педагогикалық институты аманжол күзембайұлы еркін әбіл тарихнам а
жүктеу/скачать 0.67 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Солтүстік түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы
- Түркі тайпалары халық әдебиетінің үлгілері
| Радлов Василий Васильевич (Фридрих Вильгельм) (1837–1918, неміс шығыстанушысы, этнограф, археолог. Берлин университетін бітірген (1858). Ол араб, парсы, түрік, татар, моңғол, манчжур, қытай, т.б. тілдерді білді.
Ф.В.Радлов 1858 ж. Ресейге көшіп келіп, Алтай өлкесінде мұғалім болды. Кейіннен Қазан оқу бөлімінің татар, қазақ, башқұрт мектептерінің инспекторы (1871–84), Азия (1885–90), антропология және этнография (1894–1918) музейлерінің директоры, Орталық Азияны зерттеу жөніндегі Орыс комитетін құрушылардың бірі, және оның басшысы (1903–1918) болды. Радловтың ғылыми өмірі үш кезеңге бөлінеді: Алтай, Қазан, Петербург. Алтай кезеңінде (1859–71) Батыс Сібір, қырғыз даласы, Хакасия, Жетісу аймақтарында тіл, фольклор, этнография материалдарын жинаумен айналысты. Қазан кезеңінде (1871–84) “Солтүстік түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы” және “Сібірден” (екеуі де неміс тілінде) aтты екі еңбегі жарық көрді. Петербург кезеңінде (1884–1918) “Түркі тілдері сөздігін жасау тәжірибесі” атты көп томдығы баспадан шыға бастады (әлі күнге дейін толық жарық көрмеген, 4 жинағы шыққан). 1891 ж. Ол Ресей ҒА экспедициясын басқарып, Моңғолия жеріндегі Орхон ескерткіштерін зерттеген. 10–нан астам әріп таңбаларын оқып, Кошо–Цайдам ескерткіштерінің фонетикалық, грамматикалық ерекшеліктері туралы жазды, мәтіндердің орыс тіліндегі транскрипциясын жасады. Әр жылдары “Құтты білік” (1891–1910), “Тоныкөк” (1899) ескерткіштерінің аудармасы мен транскрипциясын жариялады. Ол түркі халықтарының, этнографиясы, тарихы мен археологиясына байланысты түбегейлі зерттеулер қалдырды. Оның тарих пен этнография саласындағы еңбектері: а) Сібір мен Орта Азия түркі тілдес халықтарының этнографиясын; ә) олардың көне тарихы; археологиясы, мәдени даму жолдарын; б) аңшылық пен көшпелі халықтардың даму ерекшеліктерін, әсіресе түркі халықтарының рулық құрамын анықтау мәселелерін қамтыды. Радловты аса көрнекті фольклортанушы ретінде танытқан “Түркі тайпалары халық әдебиетінің үлгілері” aтты 10 томдық еңбегі болды. Оның 1–кітабы (1866) алтай, құманды татарлары, шор, саян, 2–кітабы (1868) шұлым, түрік, хакас, 3–кітабы (1870) қазақ, 4–кітабы (1872) барабы, тобыл, түмен татарларының фольклорына арналды. Қазақ фольклоры үшін аса қымбат қазына болып табылатын 3–томдағы ел аузынан дәлме–дәл жазып алынған шығармалар, ақын–жыршыларға берген мінездеме, халық ауыз әдебиетінің жанрлық құрамын белгілеуі, халық шығармаларының тіл және стиль ерекшеліктерін анықтауы күні бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Сонымен бірге ғашықтық, тарихи жырлар, аңыз, қисса–дастан, айтыс үлгілері мен ақын–жыраулар мұрасы да қамтылған. Радловтың Сібір қазақтарының этнографиясы туралы құнды еңбегі “Сібірден” деген атпен шықты. Ол қырғыз эпосы “Манасты” жазып алып, бастырып шығарды. Радлов салыстырмалы тарихи зерттеудің нәтижесінде Орта Азия, Қазақстан және Сібірдегі түркі халықтары фольклорының төркіні ортақ екенін дәлелдеді. Радлов көптеген ғылыми еңбектерімен түркология ғылымының дамуына зор еңбек сіңірді, өзінің мектебін қалыптастырды. жүктеу/скачать 0.67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|