Пән аты: Әдебиет теориясының ғылым ретінде зерттейтін мәселелері
Сөз өнерінің қаақ әдебиеттануында зерттелу мәселесі
жүктеу/скачать 2.8 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сонет өлең өлшемінің өзіндік ерекшелігін мысал арқылы дәлелдеңіз!
| 2. Сөз өнерінің қаақ әдебиеттануында зерттелу мәселесі
А Көркемөнер түрлерінің ішінде сөз өнерін аса жоғары ба- ғалаған ғұлама ғалым А.Байтұрсынұлы әдебиеттің өнердің басқа түрлерінің қызметін атқара алатындығына баса назар аударды. Ол көркем өнерді: сәулет өнері, мүсін өнері, саз өнері, сурет өнері, сөз өнері деп беске бөлді. Өмір құбылыстарының сан алуанды- ғын, өмір шындығын сурет өнерінде – бояу, әдебиетте – сөз, мүсін өнерінде – саз, сәулет өнерінде - тас, музыкада – дыбыс адам жанына этикалық және эстетикалық әсер етудің үйлесімі арқылы айқындап береді. Сонет өлең өлшемінің өзіндік ерекшелігін мысал арқылы дәлелдеңіз! Сонет (итал. sonetto – шағын ән) - әр түрлі тақырыпты арқау еткен, арнайы өлшемді, сезімге, сырға құрылған лирика- лық өлең. Сонеттің қадағаланатын қатаң формасы бар: онда он төрт жол болады, олар екі катренге (төрт жолдан – сегіз жол) және екі терцетке (үш жолдан – алты жол) бөлінеді. Сонет мазмұнының дамуы философиялық триада ұстаны- мы «тезис-антитезис-синтез» бойынша құрылады. Бірінші кат- ренде тақырып беріледі (бастапқы тезис), екінші катренде сол ойға қарсы немесе оны толықтыратын ой («антитезис») айтылады, соңғы екі терцетте сонет тақырыбының қорытындысы («синтез») жасалады. Сонеттің бұлай дамуы таңдалған кез келген тақырыпты философиялық жинақтаудың жоғары деңгейіне кө- теріп, жеке арқылы тұтас әлемнің көркемдік бейнесін берді. Зерттеушілер сонеттің әуездік мазмұнының дамуы жағынан фуга жанрына ұқсастығын анықтады. Сонет жанр ретінде ХІІІ ғасырда Италияда туды. Одан кейінгі ғасырлардың поэзиясында (тіпті біздің заманымызға дейін) орасан зор маңызы болды. Данте Алигьери, Петрарка со- неттері Еуропаға аса танымал болды. Шекспир осы жанрдың классикалық үлгілерін жасады. Қазақ әдебиетінде сонет аса кең тарамаған, ХХ ғасырдың екінші жартысында поэзияда бұл жанрды дамытуға Е.Әукебаев, Қ.Шаңғытбаев, Х.Ерғалиев (Шекспир сонеттерін қазақ тіліне ше- бер аударды) көп еңбек етті. Мысалы Е.Әукебаевтың «Сыр» со- нетін алайық: Болсын деп саған тарту сыр-сөзімді, Туған ел, ойлаймын мен бір өзіңді. Шертетін сенің үнің болар ма деп, Көңілімнің домбырасын күй-сезімді. Туған ел, жақынсың-ау, бәрінен де, Қозғасам, мейлі әңгіме әріден де. Келеді көз алдыма ыстық тұлғаң, Сарқылмас қуатымен, сәнімен де. Туған ел, аяңда өсіп, адымдаған, Өзіңнің қарғатайым, мен де бір балаң. Дариға, кенің болып жатсам асыл, Көзге әлі шалынбаған, табылмаған. Сол кенің болса екен деп жыр-сөзімді. Туған ел келем ойлап бір өзіңді. Міндетті түрде он төрт тармақтан тұратын сонеттің бірінші шумағында туған жер тақырыбы берілген. Екінші төрт жолда тақырып толықтырылып, туған елге деген сүйіспеншілік бейне- ленген. Соңғы шумақтар еуропалық үлгіден өзгерек үш жолдан емес, үшіншісі - төрт жолдан, төртіншісі – екі жолдан тұр. Мұнда ойдың қорытындысы, негізгі идеясы жинақталған. Е.Әукебаев сонеттерінің көпшілігі осы қалыпты сақтаған жүктеу/скачать 2.8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|