Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Апаттар медицинасы» пәнінің 050731 «Тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау» мамандығына арналған

1. 
   Жануарлардың тістеуі
   
2. 
   Жыланнын шағуы
   
3. 
   Жәндіктердің, шаянның шағуы
   
4. 
   Бөгде дененің түсуі
   

№ 15 дәріс. Жасанды тыныс алдыру - жалпы ережелер. Жүрек массажы - тікелей, жанама

1. 
   Жасанды тыныс алдыру – жалпы ережелер
   
2. 
   Ауыздан ауызға жасанды дем алдыру.
   
3. 
   Жүрек сылауы – тікелей, жанама
   
4. 
   Иъекция – жалпы ережелері, түрлері
   
5. 
   Жарақаттану жағдайы мен деңгейін анықтау
   

О минут – тыныс алу тоқтады, көп ұзамай жүрек те тоқтайды;

4 - 6 минут – мидың зақымдану мүмкіндігі;

6 - 10 минут – мидың анық зақымдануы;

10 минуттан астам – мидың қайта қалпына келмей зақымдануы.

Жасанды тыныс алдыруды жасау қажеттілігі тыныс алу жоқ кезде немесе зардап шегушінің өміріне қауіп төнген жағдайда туады. Жасанды тыныс алдыру – суға батқанда, тұншыққанда, электр тоғымен зақымданғанда, жылулық соққы мен күн тигеңде, кейбір уланулар кезіндегі алғашқы көмектің кешіктірмейтін шарасы болып табылады. Клиникалық өлім кезінде, яғни өздігінен дем алмаған және жүрегі соқпаған кезде жасанды дем алдыру жүректің жанама массажымен бірге жүреді. Жасанды тыныс алдырудың ұзақтығы дем алудың бұзылуына байланысты. Өздігінен дем алу толығымен қалпына келгенге дейін жалғасады. Өлім белгілері байқалғаннан бастап, яғни өліктің таңбалары көрінгеннен бастап жасанды тыныс алдыруды тоқтату керек. Әрине, жасанды дем алдырудың ең дұрыс тәсілі – зардап шегушінің тыныс – алу жолдарына қойылған арнайы аппарат (респиратор) болып табылады. Аппарат зардап шегушіге әр үрлеген сайын 1000 - 1500 мл таза ауа жібереді. Бірақ бұл аппарат маман емес адамдардың қолында жоқ. Бүгінгі таңда жасанды тыныс алдырудың ең тиімді тәсілі ретінде ауыздан ауызға және ауыздан мұрынға үрлеу тәсілі танылған. Құтқарушы өзінің өкпесіндегі ауаны бар күшімен зардап шегушінің өкпесіне үрлейді, бұнысымен ол уақытша «респиратор» болады. Әрине, бұл біз дем алатын 21 % оттегі болып табылмайды. Бірақ реаниматорлардың зерттеулері бойынша, сау адам үрлейтін ауаның құрамыңда 16-17% оттегі бар, ал бұл толыққанды жасанды дем алдыруға жетеді. Сонымен, егер зардап шегуші өздігінен дем алмаса, дереу жасанды дем алдыруға кірісу керек. Зардап шегушінің дем алып жатқан – жатпағанын білу үшін айнаны және т.б. затты пайдаланып, уақытты жоғалтпай, керісінше «ол үшін дем алу» керек.

«Өзіңнің шығарған демінді» зардап шегушінің өкпесіне үрлеу үшін, гигиеналық жағынан ең дұрысы мына іс – әрекеттерді жасау болып табылады:

1) бет орамалды немесе басқа да мата қиындысын алыңыз (дәке болғаны дұрыс);

3) саусағыңызбен тесікті 2-3 см үлкейтіңіз;

5) өзіңіздің ерніңізбен зардап шегушінің ерніне қатты жабысып, үрлеуді тесік арқылы жүргізіңіз;

Ауыздан мұрынға жасанды тыныс алдыруды зардап шегушінің жағы қарысып қалғанда немесе еріні не болмаса жағы зақымдалғанда жасайды. Құтқарушы бір қолын зардап шегушінің маңдайына, екінші қолын иегіне қояды, басын ары – бері бұрады, сонымен бірге астыңғы жағын устіңгі жағына қарай қысады. Саусағымен иегін ұстап тұрады, ол зардап шегушінің үстіңгі ернін жауып тұруы керек. Бұл әдіспен оның ауызын нығыздаймыз. Терең тыныс алғаннан кейін, құтқарушы зардап шегушінің мұрнын ауызымен қамтиды (жабады). Ауа кірмейтіндей етіп нығыздайды. Одан кейін құтқарушы кеуде қуысының қозғалысын бақылай отырып, танау тесіктері арқылы ауаны үрлейді (1,0-1,5л). Жасанды тыныс алдырудан кейін мұрынымен қоса ауызын да босату керек: жұмсақ тандай ауаның мұрын арқылы өтуіне кедергі жасайды да, жабық ауыздан мүлдем дем шықпайды. Мұндай дем шығару кезінде басын артқа қарай аздап шалқайтып ұстау керек, олай болмаған жағдайда артқа кеткен тіл дем шығаруға кедергі болады. Дем шығару 2 сек созылады. Іркіліс кезінде құтқарушы 1-2 рет «өзі үшін» тыныс алады. Жасанды тыныс алдыруды зардап шегуші өздігінен тыныс алғанға дейін немесе дәрігер келіп, басқа тапсырма бергенге дейін жалғастыру керек. Жасанды тыныс алдырудың тиімділігін үнемі тексеріп отыру керек (зардап шегушінің кеуде қуысының көтерілуін, ішінің ісіп кетпеуін, бет терісінің аздап қызаруын). Құсық пен сілекей массасының пайда болуын қадағалап отыру керек, егер пайда болған жағдайда кезекті ауа үрлеу алдында ауыз қуысын таза матаны саусаққа орап алып, тазалау керек. Жасанды тыныс алдыру кезінде оттегі жетіспегендіктен құтқарушының басы айналып кетуі мүмкін. Сондықтан, 2-3 минуттан кейін ауысып, жасанды тыныс алдыруды екі құтқарушы жүргізуі керек. Егер бұл мүмкін болмаса, әрбір 2-3 минут сайын тыныс алдыруды 4-5 минутқа кесуі тиіс. Бұл тыныс алдырып жатқан адамның қаны мен миына көмір қышқыл газының жеткілікті түсуі үшін қажет. Тыныс алуы тоқтаған адамға қолдан тыныс алдыру кезінде минут сайын онын жүрегінің жұмысын тексеру керек. Бұл үшін екі саусағымен мойнындағы тамыр соғысын тексеру керек. Ол үшін тыныс алу тамағы (халықта жұткыншақ деп аталатын, көмей шеміршегі) мен изеу бұлшықетінің (төс – бұғана – емізіктік) ортасында орналасқан үшбұрыштан тексереді. Құтқарушы көмей шеміршегінің бір шақ бұрышына екі саусағын қойып, «сырғып отырып», шеміршек ортасы мен изеу бұлшықетінің ортасын табады. Дәл осы үшбұрыштың түбінде ұйқы артериясы соғып тұруы керек. Ұйқы артериясы соғып тұрмаса, жасанды тыныс аддырумен бірге жүрекке жанама массаж жасау керек. Егер жүректің тоқтауын ескермей, жасанды тыныс алдыруды 1-2 минут ішінде жүргізсе, адамның өмірін сақтап қалу мүмкін емес.

1 жасқа дейінгі балалардың тыныс алуын қалпына келтіру үшін «ауыздан ауызға және мұрынға» әдісімен, ал 1 жастан үлкен балаларды жасанды тыныс алдыру үшін «ауыздан ауызға» әдісін қолданады. Екі әдісті де баланы арқасымен жатқызып жасайды. 1 жасқа дейінгі балалардың арқасына оралған зат (оралған көрпеше) қояды немесе денесін аздап көтереді, басын артқа шалқайтады.

Жүректің кенеттен тоқтап қалуының белгілері – кенеттен бозару, есінен тану, тыныс алудың тоқтауы немесе сирек, тартылып дем шығу, көз қарашығының үлкеюі.

Жүрек сылауының негізгі екі түрі бар: жанама немесе сыртқы (жабық) және тікелей, немесе ішкі (ашық).

Қолдың ыңғайлы жағдайын таңдап алыңыз:

• 
  кеуденің төменгі жағындағы шұңқырды тауып алыңыз да екі саусағыңызды сол жерде ұстап тұрыңыз;
  
• 
  екінші қолыңыздың алақанын саусағыңыз тұрған жерден жоғары қойыңыз;
  
• 
  қолыңызды шұңқырдан алып, алақаныңызбен бірінші қолыңыздың үстіне қойыңыз;
  
• 
  саусақтарыңызды кеуде қуысына тигізбеңіз.
  

Жүрекке жанама сылау жасау әр адамның қолынан келуі тиіс. Жүрек тоқтап қалған кезде оны кешіктірмей жасау керек. Жүрек тоқтай салысымен жасалса, өте тиімді болады. Жүректің жанама сылауын жүргізу үшін зардап шегушіні қатты, тегіс жерге жатқызады: жер, еден, тақтай (жүректің жанама сылауын жұмсақ жерде, мысалы, төсекте жасауға болмайды). Құтқарушы зардап шегушінің сол жағынан немесе оң жағынан тұрады, қолдарын кеуде қуысының төменгі жағында тұратындай етіп кеудесіне қояды. Күш қатты болуы үшін бір қолының үстіне екінші қолын қояды да, өзіне дене салмағы арқылы көмек бере отырып секундына бір рет қысады. Бұл кезде кеуде қуысы ішке қарай 3-4 см, ал кеуде қуысы кең болса, 5-6 см майысуы керек. Жүрекке веналық қанның түсуін жеңілдету үшін зардап шегушінің аяғын аздап көтереді. Жүректің жанама сылауын жасаған кезде мына ережелерді есте сақтаңыз:

• 
  кеудені басу кезінде құтқарушының иығы оның алақанының деңгейінде болуы тиіс;
  
• 
  кеудесін басу 4-5 см тереңдікпен жүргізіледі; 10 секунд ішінде шамамен 15 рет басу керек (минутына 80-100 рет басу);
  
• 
  қысуды вертикалды тік жасау және қолы үнемі кеудесіңде тұруы керек;
  
• 
  жоғарыдағы іс – қимылдарды жасау кезінде шайқалтатын қимылдар жасамау керек (бұл сіздің жұмысыңызды жоққа шығарады);
  
• 
  келесі қысуды жасамас бұрын кеуде бастапқы қалпына келуі керек.
  

1 минут ішінде кеудесін басу тамыр соғысының орташа жастық жилігіне сәйкес келуі керек. Ол жаңа туған балаларда 140, 6 айлық – 1 30 – 135, 1 жас – 120 – 125, 2 жас – 110 – 115, 3 жас – 105 – 110, 4 жас – 100 – 105, 5 жас – 100, 6 жас – 90 – 95, 7 жас – 85 – 90, 8 – 9 жас – 80 – 85, 10 – 12 жас – 80, 13 – 15 жас – минутына 70 – 75 рет соғады.

Жүректі жанама сылау міндетті түрде жасанды тыныс алдырумен қоса жүреді. Бұларды екі адам жасағаны дұрыс. Бұл кезде бір құтқарушы өкпесіне ауа үрлейді де, екіншісі бес рет кеудесінен қысады. Жүректің жанама сылауы – адам өмірін сақтап қалуға көмектесетін ең қарапайым тәсіл. Алғашқы дәрігерлік көмек көрсеткенде жасалады. Жүректің жанама сылауын жасаған кездегі оң нәтиже адам өздігінен тыныс алғанда және тамыр соғысы пайда болғанда көрінеді. Жанама сылау дәрігер келгенге дейін жасалуы керек.

Тікелей сылау жүректі қолымен қысу арқылы жасалады. Сылаудың бұл түрін тек хирург операция кезінде жүректің тоқтауы болғанда жасайды.

• 
  тыныс алуының бар болуы. Оны кеуде қуысындағы және қарындағы қозғалыстан, мұрын мен ауызға тақалған айнаның булануынан, мұрынға апарған мақта шекімі немесе бинт бөлігінің қозғалысынан біледі.
  
• 
  жүрек қызметінің болуынан. Оны тамырын ұстап көргендегі тамыр соғысынан, перифериялық қантамырларының әлсін – әлсін тербелісінен біледі. Тамыр соғысын кәріжілік артериясынан білуге болады. Ол кәріжіліктің біз тәрізді өсіндісі мен ішкі кәріжілік бұлшықеті сіңірінің арасында, тері астында орналасады. Егер кәріжілік артериясынан білуге болмаса, онда оны ұйқы артерисынан немесе самай артериясынан, аяғынан білуге болады (аяқ ұшының сыртқы артериясынан және санның артқы артериясынан). Әдетте дені сау адамның тамыр соғысы минутына 60 – 75 рет соғады, тамыр соғысының ырғағы дұрыс, бір қалыпты, толық (ол туралы артерияны саусақпен қысу арқылы біледі) болады. Жарақат алу әсерінен, қан кеткен кезде және ауру сезімдері пайда болған кезде жүрек қызметінің жеткіліксіздігінен тамыр соғысы жиілейді. Өте ауыр жағдайларда (бас сүйек пен мидың зақымдануы) тамыр соғысы азаяды.
  
• 
  көз қарашығының жарыққа әсерінің бар болуы. Оны қандай да болмасын жарық көзін көз қарашығына бағыттау арқылы анықтауға болады; көз қарашығының жиырылуы дұрыс әсерді білдіреді. Күн сәулесі кезінде тексеру мына жолмен жүргізіледі: көзін 2-3 минутқа қолымен жабады, одан кейін қолын жылдам тартып алады, егер көзінің қарашығы жиырылса, бұл бас миы функцясының сақталғандығын білдіреді.
  

Биологиялық өлімнің басталуы – ағзаның тіршілік етуінің тоқтауы - агония мен клиникалық өлімнен бастау алады. .

• 
  тыныс алудың болмауы;
  
• 
  жүрек соғысының болмауы;
  
• 
  ауру мен ыстықтың әсерін сезбеу;
  
• 
  дене температурасының төмендеуі;
  
• 
  көздің мөлдір қабығының лайлануы мен кеуіп қалуы;
  
• 
  құсу рефлекстерінің жоғалуы;
  
• 
  беттің, кеуденің, іштің терісінде көкшіл – күлгін немесе күрең – қызғылт түсті дақтардың пайда болуы;
  
• 
  өлімнен 2-4 сағаттан кейін пайда болатын өліктік сіресіп қалу;
  

1. 
   Жасанды тыныс алдыру – жалпы ережелер
   
2. 
   Ауыздан ауызға жасанды дем алдыру.
   
3. 
   Жүрек сылауы – тікелей, жанама
   
4. 
   Иъекция – жалпы ережелері, түрлері
   
5. 
   Жарақаттану жағдайы мен деңгейін анықтау