Тәжірбиелік сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар

Инъекция жасалатын жердің терісін этил (йодтың спиртті ерітіндісін де пайдалануға болады) спиртімен тазалап алады. Сол қолынын бас бармағымен және сұқ саусағымен тері мен тері асты клетчаткасын жиырып алады. Дәрі жіберу дене сыртына 30° бұрыш болып иіліп төменнен жоғары қарай жасалады. Инені жылдам енгізіп, екінші саусақпен поршеньді басады да дәріні жібереді, одан кейін инені суырып алады. Тері астына жасалатын инъекцияның барлық түрінде иненің кесілген бөлігі жоғары қарап тұрады, ал ине шамамен 2/3 бөлікке кіріп тұрады.

Дәрілік құралдарды егу кезінде жылдам әсер беру үшін, сондай – ақ парентеральды егуде баяу таралатын дәрілік құралдарға бұлшық етке инъекция жасайды. Инъекция орнын жеткілікті дәрежеде бұлшықет қабаты болатындай етіп тандайды. Сонымен қатар бұл аймақта ірі нервтер мен тамырлар болмауы керек, өйткені оларға зақым келуі мүмкін. Бұлшық ет инъекциясын көбіне бөксенің сыртқы бөлігіне (квадрат) жасайды. Диаметрі (0,8-1,0 мм) үлкен ұзын (60 мм) инелерді пайдаланады. Шприцті инесін төмен қаратып, денеге перпендикуляр ұстайды. Теріні сол қолының саусақтарымен қысып, тездетіп инені 5-6 см тереңдікке кіргізеді, ине тамырға тиіп кетпес үшін поршеньді аздап тартады да осыдан кейін барып қана дәрілік құралды жібереді. Инені тез суырып алады. Инъекция орнын этил спиртіне батырылған мақтамен өңдейді.

Тамыр инъекциясы үшін білек буынындағы тамырлардың бірін алады. Инъекцияны зақымдалушыға жатқызып немесе отырғызып қолын жазып, білек буынын жоғары қаратып, жасайды. Иығына жгутты тек қана тамыр көрінгенге дейін байлайды, қан айналымы тоқтап қалмауы керек. Венаның көрінуі үшін жұдырығын ашып – жұмады, осы кезде білек венасы жақсы көріне бастайды. Білек буының этил спиртіне батырылған мақтамен өңдейді. Одан кейін он, қолының саусақтарымен инесі бар шприцті алып, ал сол қолының екі саусағымен білек буынындағы теріні тартып, венаны белгілейді. Инені 45° бұрышпен ұстап тұрып, теріні тесіп тамырға өтеді. Осыдан кейін иненің көлбеу бұрышын азайтып, венаны теседі, бұдан соң инені тігінен венаға кіргізеді. Егер ине венаға тиетін болса, шприцтің ішінде қан пайда болады. Егер ине венаға тимейтін болса, поршеньді тартқан кезде шприцте қан пайда болмайды. Венадан қан алған кезде үрдіс аяқталғанға дейін жгутты босатпайды. Тамырға дәрі жіберген кезде жгутты ақырын босатады да поршеньді басу арқылы венаға дәрілік ерітіндіні жібереді. Шприц ішіндегі ауаның венаға кіріп кетпеуін және дәрілік ерітінді тері клетчаткасына ағып кетпеуін қатаң түрде қадағалау керек.

жасап, қыздырғыш қою керек. Асқынудын келесі бір себебі – дәрілік құралдарды жіберудің бұрыстығы. Егер ине дұрыс тандалмаса, онда тері жарақатталып, қанұйық пайда болады және ине орны қатып қалады. Кенеттен инені қозғаған кезде ине сынып кетіп, бір бөлігі тері ішінде қалып қалуы мүмкін. Пайдаланар алдыңда инені мұқият тексеріп алған жөн. Әсіресе иненің діңге бекітілген тұсы тез сынғыш келеді. Сондықтан инені денеге толығымен кіргізуге болмайды. Егер де мұндай жағдай туындай қалса, оны тезірек шығарған дұрыс.

Орайтын заттар бұл:

• 
  Бинттер (стерильді және стерильді емес).
  
• 
  Мақта тазартылған (гигроскопическая) және қарапайым. Тазартылған мақта ылғалды (влагу) және ірікті (гной) тарту қабілетіге ие.
  
• 
  Таза орамалмен, кесілген матамен (простынянымен), салфеткалардың көмегімен қан тоқтатуға және жарақат жеріне кір кірмеуге жағдайын жасауға болады.
  

ЖАРАҚАТ ЖЕРІН ҚАЛАЙ ДҰРЫС БАЙЛАУ КЕРЕК:

1. 
   Бинттін шетің жарақат жеріне қойып, бір толық айналым жасаңыз, упаковканы сыртқы жағын жараға қарай ұстаңыз: солай орауға ыңғайлы болады. Жарақат жерінен төмен 2-3 рет толық айналым жасап, 2-3 рет жарақаттан жоғары байланыз.
   
2. 
   Сосын бинттің шетің екіге кесіп, содан екі жіпті жасап байлап қойыныз (тек қана жарақаттың астында емес).
   

1. 
   Таңғыштар, оларды пайдалану түрлері, тану әдістері.
   

Қан ағу (құйылу) орнына байланысты кан кету: сыртқы (қан терінің жарасы мен шырышты қабыкшасы арқылы сыртқа ағады) және ішкі (қан тіндерге, орган немесе ішкі қуыстарға кұйылады) болып бөлінеді. Кейде олар кеуде немесе іш куысы жараланған кезде аралас болуы мүмкін.

Байқалу уакытына сөйкес қан кету: алғашқы (жараланғаннан кейін бірден кан кету) жөне екіншілей (зақымданғаннан соң бірнеше уақыттан кейін) болып бөлінеді.

Артериядан, венадан және капиллярдан қан кетуді тоқтату тәсілдері мен құралдары. Қан тоқтату — уакытша және түпкілікті деп бөлінеді. Уакытша қан тоқтату алғашқы медициналық көмек көрсету кезінде жүзеге асырылады жөне төмендегі тәсілдер бойынша жүргізіледі:

• 
  дененің зақымданған бөлігін кеудеге қатысты алған-
  да — көтеріңкі қалыпта ұстау (аяқ-қол жараланғанда
  венадан қан кеткен кезде жараға қысып тұратын таңғыш
  салғаннан кейін жастық оралған киім кою);
  
• 
  кішігірім кан кету кезінде қысып тұратын таңғыш
  көмегімен закымданған жерде қан ағып жатқан тамырды
  басу (жараны йодтың спиртті ерітіндісімен тазартканнан
  кейін қалың мақта салынады да, бинтпен оралады);
  
• 
  аяқ-қолды мейлінше шұғыл бүгу немесе жазу қалпында тұрақтандыру (иық алды немесе балтыр, табан жараланғанда, шынтақ немесе тізе буьшын бүгу немесе жазу аяк-қол жарасына қатты кан кеткенде жгут салу мүмкін болмағанда, қолды арқаға мейлінше созып, ал аяқты ішке бүгіп, тұрақтандыру).
  

• 
  иық алды жарасы кезінде — артерияны иықтың ішкі
  жағынан басады;
  
• 
  балтырдан қан кеткенде — тізе асты артериясын
  басады (бас бармақпен тізе буынын алдыңғы жағын ұстап,
  ал қалған саусақпен тізе асты шүңқырындағы артерияны
  тауып, сүйекке басады);
  
• 
  сан жараланғанда — сан артериясының шап астын-
  дағы жоғарғы жағын жұдырықпен басады;
  
• 
  бастағы жарадан қан кеткенде — жара жақтағы самай
  артериясын басады (артерия құлақтың жанынан өтеді, оны тамыр соғысы арқылы анықтайды);
  
• 
  беттен қан кеткенде — жақ артериясын басады (ол
  мойыннан бет пішіндеріне қарай жүреді және жақтың
  төменгі шеті арқылы оның бұрышы мен иек арасында иіледі);
  
• 
  мойындағы жара кезінде — жара жақтағы және одан
  төмен ұйқы артериясын басады (трахея жайында);
  
• 
  иық үстіндегі, иық буынына жақын немесе қолтық
  айналасындағы жара кезінде бұғана асты артериясын бұғана
  астындағы шұңқырға (біріншіі қабырғаға) басады, кейін аяқ-қолға бұрау немесе жгут салады.
  

Сондықтан мұндай жағдайда тезірек жедел жәрдемді шақырыныз. Жарақат алған адамды (полулежа) отырғызып және басын қан ақан жағына шалқайту керек.

Егер қан мұрыннан немесе құлағынан ақса, бұл жерлеріне мұз қою керек. Сонымен бірге қан ағып тұрған жерін таза салфеткамен, орамалмен, мақтамен жабу керек. Бірақ бұл жеріне қыспаныз.

Егер адам санасынан айырылса, онда оны жатқызып басын аяғынан жоғары қою керек.

• 
  Жараны қысыңыз;
  
• 
  Зақымданған аяқ-қолды көтеріңіз;
  
• 
  Зардап шегушіні арқасына жатқызыңыз
  
• 
  Қысатын таңғышпен байлаңыз
  
• 
  Шокқа қарсы іс-әрекет жүргізіңіз.
  

Егер жарақат аяқ-қолдың ампутациясына әкеп соқпаса, ал сіз жгут салсаңыз, бұл жгуттан төмен орналасқан тіндерге қан келуін тоқтатады, бұл нервтердің, тамырлардың зақымдануына және соның нәтижесінде аяқ-қолсыз қалуға әкеледі.

Егер қан кету артериалды сипатта болса, артерияны саусақпен басу (яғни ірі артерияны зақымдалған жерінен жоғары басу) немесе артерияны қысатын таңғыш салу әдістерін қолдануға болады.

• 
  Шокқа қарсы шараларды жүргізіңіз
  
• 
  Зардап шегушіні тыныштандырыңыз
  
• 
  Оның өмір сүру белгілерін бақылаңыз
  
• 
  Манипуляциялар аяқталғаннан кейін бірден қолыңызды жуыңыз.
  

1. 
   Артериядан, венадан және капиллярдан қан кетуді тоқтату тәсілдері мен құралдары.
   
2. 
   МҰРЫННАН, АУЫЗЫНАН НЕМЕСЕ ҚҰЛАҚТАН ҚАН АҒУЫ
   
3. 
   Сыртқа қан кету кезіндегі алғашқы көмек
   

• 
  Жарақаттанғаннан кейінгі бір сағат ішінде тыныштық, салқынмен қамтамасыз ету.
  
• 
  Егер сіз зардап шегушіні емдеу мекемесіне жеткіземін деп шешсіңіз, дененің зақымданғын бөлігінің қозғалмауын қамтамасыз етіңіз (иммобилизация).
  
• 
  Дененің зақымданған бөлігін жоғары орналастыру керек.
  

• 
  жұмсақ (көрпе, орамал және т.б);
  
• 
  қатты (картон, тақтай, кітап және т.б);
  
• 
  анатомиялық (зардап шегушінің бекітуге көмектесе алатын дене мүшесі, мысалы аяғын аяғына);
  
• 
  дайын шиналар
  

Шина салу:

• 
  Зақымдалған дене бөлігінің қалпын өзгертпестен салынады
  
• 
  Зақымдалған жерді, одан төмен және жоғары орналасқан буындарды да қамтуы тиіс
  
• 
  Зақымдалған жерден жоғары және төмен бекітіледі.
  
• 
  Шина салғанға дейін және кейін саусақтарды тексеруі тиіс: олар жылы, ал тырнақтары ақшыл – қызыл болуы тиіс.
  
• 
  Аяқ-қолдың жансыздануына шағымданса, таңғышты сәл босатыңыз.
  

Иммобилизациялау принциптерін есте сақтау керек.

1. 
   Адам есінен танғанда, тері сыдырылғанда, жаншылғанда көрсетілетін алғашқы жәрдем.
   
2. 
   Танғыш қою әдістерін үйрену
   

Адам жер қазғанда, отын бұтағанда, алақаны ойылып, кейін сол жер мүйізденіп қалады. Алғашқы көмек жарақаттанған жерге 10-15 проценттік салицал, не сүт қышқылы қосылған дәрігерлік майларды басып танады. Қажалу – терінің төтенше қабынуы. Ол аяқ киім қысқанда , тар киім, қатты белбеу т.б заттардың денеге тигізетін сыртқы әсерлерінен пайда болады. Ең алғашқы көмек 5 проценттік танин су ерітіндісімен немесе 1-2 проценттік таниндік спирт ерітіндісімен сүртеді. Ұрылған жарақат адам бір жерін соғып алса байқалады. Алғашқы көмек жарақаттанған жерге иод жағып, суық су басады, мұз болса тіпті жақсы.

Жараланған адамдарды тасымалдау әдістері

1. 
   Адам денесіндегі кездесетін ұсақ - түйек жарақаттар.
   
2. 
   Алғашқы көмек, тасымалдау әдістерін үйрену
   

Жергілікті іс-шаралар — күйік бетіне жабысып қалған күйген тіндерді алмай-ақ құрғақ асептикалық мақта-дәке салса, ол күлдіректер жарылуына соқтырып, оған инфекция түсуі және ауыру реакциясы күшеюі мүмкін. Сондықтан арнайы стандартты күйікке қарсы танғыштар қолданылады. Аяқ-қолдың ауқымды күйіктерінде көліктік жақтау салу және ауруды жою үшін ауруды басатын дәрі егу қажет.

Қышқыл және сілтімен күйген кезде дереу суық судың қатты ағысымен терідегі химиялық заттарды жуып тастау керек. Осыдан кейін қышқыл әсерін сілтімен натрий гидрокарбонатының 2%-тік ерітіндісі, бор ұнтағы, магний тотығы, сабынды су, ал сілті әсерін қышқылмен (сіркесу және лимон қышқылының 1-2%-тік ерітіндісі) бейтараптандырылған дұрыс. Өңеш пен асқазанның химиялық күйігі кезінде алғашқы сағаттарда сақтықпен асқазанды жуу керек, зардап шегушіге кұстыру мақсатында көп су ішкізу қажет.

Жалпы іс-шаралар ауқымды күйіктер кезінде күйіктік шоктан сақтандыру және шок құбылыстарын азайту үшін қажет. Бұл үшін тыныштық, ауруды басатын беру керек. Алғашқы медициналық көмек көрсетілгеннен кейін, зардап шегуші күйік ауруханасьша жіберіледі.

Сәулемен күю белгілері білінген кезде алғашқы медициналық көмек көрсеткенде, күйген жерге асептикалық (құрғақ немесе жақпамайлы) таңғыш салу керек.

Шоктан сақтанудың және ауру синдромын азайту үшін шприц-тюбиктен промедол енгізеді, ал күйген аяқ-қолды колда бар кұралдармен иммобилизациялайды. Осыдан кейін күйген адамдарды көлікпен тасымалдайтын жерге жеткізеді.