Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Құтқару жұмыстары және төтенше жағдай салдарын жою тактикасы» пәнінен 050731 «Тіршілік әрекетінің

Егер суға кетушінің құрсауынан босату үшін жасалған тәсіл еш нәтиже бермесе, онда уақыт өткізбей оны қайталау керек.

Егер зардап шегуші батып кетсе, онда оны су айдынының түбінен көтеріп шығу керек. Егер зардап шегуші топырақта бетін жоғары қаратып жатса, онда құтқарушы оның бас жағынан келіп, оны көтереді. Содан кейін зардап шегушіні қолтығының астынан алып, құтқарушы жылдамдатып су түбінен көтеріліп, су бетіне жүзіп шығады да оны жетегіне алады. Егер адам топырақта бетімен жатса, онда құтқарушы оған аяқ жағынан келіп, қолтығының астынан құшақтап көтеріп, судың бетіне қарай көтеріледі. Зардап шегушіні иығына немесе жамбасына сүйеп судан алып шығады. Қауіпсіз жерге жеткеннен соң, құтқарушы алғашқы көмекті көрсете бас­тайды.
Өзін өзі тексерцу сұрақтары

1. 
   Суда құтқару – ережелері, қолданыстары
   
2. 
   Суда құтқару құралдарын пайдалану
   
3. 
   Судағы іздестіру – құтқару жұмыстары
   

№13 Тәжірбие сабағының тақырыбы: Тік ұшақты пайдаланып ІҚЖ жүргізу

• 
  ТЖ орнына олардың жұмысына қажетті құралдармен және жабдықтармен қоса ІҚО мүшелерін тез жеткізуді;
  
• 
  зардап шегушіні жақын жердегі емделу мекемесіне апаруды;
  
• 
  ІҚЖ өткізілетін ауданға, әсіресе көлік және энергетикалық артериядан шеттетілген елді мекендерге барлық қажетті жүктерді қосымша жеткізуді;
  
• 
  бағыт бойынша іздестіріп ұшу немесе апат болған ауданды тексеруді;
  
• 
  тауларда ІҚЖ жүргізу кезінде жасанды тау көшкінін болдыруды;
  
• 
  түсуі қиын жерлерден зардап шегушілерді алып кету немесе көтеруді қамтамасыз етеді.
  

Орын алған оқиғаларды бағалау кезінде, ең алдымен, келесі жағдайларға:

• 
  зардап шегушінің денсаулық жағдайына, төтенше дәрігерлік көмектің қажеттігіне;
  
• 
  емдеу мекемесі бар жақын арадағы елді мекеннің оқиға болған жер­дей қашықтығына;
  
• 
  жер бетінде қолдану тәсілдерімен көмек көрсету мүмкіндігіне;
  
• 
  оқиға болған жерге немесе бағыт бойынша ұшуға шамамен ауа райы жағдайын болжауға;
  
• 
  тікұшақты пайдаланбай көмек көрсету мүмкіндігіне назар аудару керек.
  

• 
  бұлттылық – қону орнынан жоғары: - 2000 метрге дейінгі абсолюттік биіктіктен 350 м төмен емес және 2000 м жоғары абсолюттік биіктік 600 м төмен болмауын;
  
• 
  көрінуі – қону алаңының биіктігіне көлденең бойынша: - 200 м дейінгі абсолюттік биіктік кезінде 5 км кем емес және 2000 м жоғары абсолюттік биіктік кезінде 10 км кем болмауын;
  
• 
  жел – тар шатқалдарда, шұңқырларда 5 м/с артық емес және ашық асуларда, аңғарларда, адырларда, үстірттерде 15 м/с артық болмауын қанағаттандыру тиіс.
  

• 
  Тікұшақ жел күші 15 м/с болғанда ұшады, желдің күші 12 м/с болған­да қалықтап тұра алады және қона алады. Ұшқыштар үшін ең қолайлысы 5 – 6 м/с. Ұшқыштар желдің болмағанын да онша қаламайды, қалықтап тұруы және қонуы күшті жел тұрғандағы сияқты.
  

Тікұшақтан түсіп болғаннан кейін оған, ереже бойынша, двигатель өшіріліп, винт тоқтағаннан кейін ғана жақындайды.

Тікұшақ командирі (пилот) жерге түскеннен кейін де әр түрлі себептермен тікұшақтың жағдайын өзгертуге болатынын еске сақтау керек, мысалы, ұшуға шешім қабылдау.

Жерге қонғаннан кейін ІКЖ жетекшісі тікұшақтың командирімен одан әрі не істеу керектігін келіседі. Барлық құтқарушылар, әсіресе дала бөлімшелерінің қызметкерлері, жерге қондырушы тросик жерге толық тигенге дейін, тікұшақтың фюзеляжына қол тигізуге болмайтынын алдын ала ескертулері керек. Зардап шегушілер салынған зембілдерді, сондай – ақ әр түрлі жабдықтарды мүмкіндігінше жерге тақата отырып және оған параллелді тасымал­дау керек. Арқандар, олардың ұштары винттің қалақтарына оралып қалмауы үшін, шумақталып ұсталуы тиіс, жабдықтардың жеңіл заттары тиянақтап буылып – түйіліп, арқа қапшығына немесе басқа да ыдыстарға салынуы қажет. Шаңғыларды, шаңғылардың таяқтарын, шатырларды, бос зембілдерді – оларды тек қана көлденең ұстап тасиды. Олай болмаған жағдай­да жабдықтың шығарылған бөлігі негізгі винттің қалақтарына түсіп қалуы мүмкін, ол адамға ғана емес тік ұшақ үшін де қауіпті. Негізгі винттің қалақтары айналып тұрған жағдайда, тікұшақтан оның қонған жерінен жоғары жерге қарай кетуге болмайды, ол қалақтың айналу радиусіне түсіп қалу каупін төндіреді, бұл өз кезегінде қайғылы оқиғамен аяқталуы мүмкін. Жерге қонғаннан кейін құтқарушылар бортмеханиктің рұқсатымен ғана тікұшақтан шыға алады. Қону алаңындағы құтқарушылардың барлық іс – әрекеттеріне ІҚЖ бастығы немесе олар арнайы тағайындаған адам басшылық етеді. Тікұшақтың қасында жұмыс істейтін құтқарушылар, қорғайтын каскалар киіп, оның бауын иектің астынан мықтап байлауы және қорғаушы көзілдірік киюі тиіс, көзілдірік негізгі винттің қалақтары жасаған ауа қозғалысынан жерден көтерілген шаңдардың, қарлардың және басқа заттардың ұшқындарының көзге түсуінен сақтайды.

Ұшу кезінде немесе қону кезінде құтқарушылар қону алаңынан қауіпсіз қашықтықта болуы тиіс, соның ішінде тікұшақ двигателін жүргізу кезінде. Барлық жеңіл заттар (шаңғыға арналған шәпкілер, қолғаптар, репшнурлар, ыдыстар және т.б.) 50 м. радиусте олар тікұшақтың турбиналары мен винттеріне түсіп қалудан қашу мақсатында әр түрлі амалдар қолданылуы тиіс. Оның үстіне винттің айналуынан пайда болған ауа легі, егер опе­рация тау басында жүріп жатса, жеңіл заттарды төмен қарай ұшырып жіберуі мүмкін.

Ұшу кезінде, қонғанда, қалықтап тұрғанда өз еркімен кабинада козғалуға тиым салынады, өйткені ол тік ұшақтың тепе – теңдігін бұзады, әсіресе зардап шегушілер мен жабдықтарды көтеру немесе түсіру кезінде.

Тікұшақ ауада болған кезде өзін өзі сақтандыруды қолданбай ашық есіктің алдына жайғасуға болмайды, тікұшақтың кабинесінде, сондай – ақ тоқтап тұрған кезде оның қасында темекі тартуға болмайды.

Тікұшақтың әрекеттеріне түзету

Бейтаныс қону алаңына қону кезінде, тікұшақтың ұшқышына көмек көрсету мақсатында жерден оның әрекетіне түзету енгізу керек. Түзету екі түрлі тәсілмен жүзеге асырылады: радиостанцияның көмегімен немесе құтқарушылардың бірінің қолымен берілген дабылдардың көмегімен. Дәл осылай етіп ракеталарды, дабыл оттарын, жалауларды, ал кешкі немесе түнгі уақыттарда – электр фонарларын пайдалануға болады.

Дабылдар күні бұрын берілуі керек, дабыл берушінің қажет бола қалған жағдайда бірінші дабылдан кейін екінші дабылды беретіндей уақыты болуы тиіс.

Дұрыс және тез қонатын алаңды анықтау үшін тік ұшақ көрінген кезде ракетаны тура жіберсе тікұшаққа тиетіндіктен қырындатып жіберу керек. Төмендеу қонатын алаңға 100-200 метр қалғанда жүзеге асырыла­ды. Тікұшақтың экипажы алаңды тапқан кезде, сол арқылы экипажға оның бағытын көрсете отырып, ракетаны жел бағыты бойынша жіберу керек.

Егер дабыл ракетасы жоқ болса, жел бағытын келесі түрде көрсетуге болады. Құтқарушылар алаң орталығынан оңға қарай 3 – 4 метр жерде бір – бірінің желкесіне қарап, қолдарын екі жаққа созып, желге арқасын беріп тұруы керек. Ұшқыш қону кезінде, оған бетін беріп оның сол жағында тұрған адамдарды көреді. Үзілмелі тоқтап – тоқтап соғатын желде тік осьті айнала денемен 80°- 90° - қа бұрылып, айналмалы қимыл жасайды.

№14 Тәжірбие сабағының тақырыбы:

Төтенше жағдайлардың салдарларын жою кезінде санитарлық – гигиеналық және эпидемияға қарсы шаралар қолдану қажет. бұл ауру ошағында да, сондай – ақ оған жақын аудандарда да кенеттен және жыл­дам індеттік жағдайлардың ушығуына байланысты. Мұндай жағдайда апаттың қираған және бұзылған ошағы ретінде және соған қалыптасуын жалғастырушы ретінде, гигиеналық маңызды объектілер қатал бақылауға алынады. Оларға жататындар:

• 
  сумен жабдықтау және құбыр жүйесі;
  
• 
  азық – түлік өндірісі, қоғамдық тамақтандыру және сауда объектілері;
  
• 
  коммуналдық шаруашылық кәсіпорындары;
  
• 
  балалардың мектепке дейінгі мекемелері және мектептер;
  
• 
  зардап шеккен және зардап шекпеген тұрғын үй қорлары;
  
• 
  зардап шеккендер мен аурулар орналастырылған, емдеу – алдын алу мекемелері;
  
• 
  көшірілген халықты уақытша орналастыру орындары;
  
• 
  келген құтқарушылардың орналасқан жері;
  
• 
  сыртқы орта объектілері;
  
• 
  радиоактвті заттармен және т.б. ҚӘУЗ – дің қайталап зақымдау көздері болып отырған өндіріс объектілері.
  

Апат болған ошаққа бірінші болып кірген құтқарушылар зардап шегушілердің сыртқы бет – әлпетіне қарап олардың ауру екенін немесе аса қауіпті жұқпалы аурулармен ауру қаупі бар екенін анықтай білулері керек. Негізгі өте қауіпті жұқпалы – оба, тырысқақ, гемморагиялық вирустық безгектің (ГВБ) кейбір түрлері және шешек ауруларының белгілері ары қарай міндетті түрде берілуі тиіс.

Орындалатын жұмыстың сипатына байланысты, қорғану костюмдерінің келесі түрлері пайдаланылады:

Жұмыс аяқталғаннан кейін арнайы бөлінген ғимаратта немесе жұмыс жүргізілген сол бөлмеде. бірақ сол жерді толық залалсыздандырғаннан кейін қорғану костюмін шешеді.

Костюмді залалсыздандыру үшін келесілер қарастырылуы тиіс:

• 
  етік немесе галоштың сырт жағын тазалағыш ерітіндімен сүрту үшін шылапшын немесе шағын күбі;
  
• 
  костюмді шешу процесінде тазалағыш ерітіндісі бар шылапшын қолғапарды тазалау үшін;
  
• 
  көзілдірікті және фонендоскопты тазалау үшін, қиюластырылған тығынымен 70% спиртті банкі;
  
• 
  мақта – дәкелі маскаларды тазалау үшін, тазалағыш ерітіндісі бар не­месе сабынды су құйылған кастрөлдер;
  
• 
  халатты, капюшон (жаулықты), орамалды тазалау үшін, тазалағыш ерітіндісі бар металдан жасалған күбіні;
  
• 
  қолғаптарды тазалау үшін, тазалағыш ерітіндісі бар металл кастрөл мен шыны банкілер пайдаланылады.
  

Қорғау костюмін шешкеннен кейін қолдарын сабынды жылы сумен тазалап жуады, содан кейін душ қабылдайды.

Қорғау киімдері бір рет пайдаланғаннан кейін 2% сода ерітіндісінде қайнату жолымен (30 минут), автоклавирлеуде (1 атм 30 минут ішінде), залалсыздандыру ерітіндісінде (3% хлорамин ерітіндісінде 2 сағат бойы) шыланады.

Өзін өзі тексеру сұрақтары

1. 
   Төтенше жағдайлардың салдарларын жою кезінде санитарлық – гигиеналық және эпидемияға қарсы шаралар
   
2. 
   Жұмыс режиміне сәйкес қорғану костюмдері
   
3. 
   Гигиеналық маңызды объектілер
   
4. 
   Жұмыс аяқталғаннан кейінгі шаралар
   

№15 Тәжірбие сабағының тақырыбы: Құтқарушыларды түсіру және зардап шегушілерді көшіру

• 
  ІҚЖ жетекшісі немесе ол тағайындаған құтқарушы алдын ала дайындаған арқанды жүкшығырдың карабиніне іледі, әйтпесе ұшқыш қажет болған жағдайда оны тікұшақтан тез түсіре алмайды;
  
• 
  бортмеханик есікті ашады;
  
• 
  бортмеханиктің бұйрығы бойынша ІҚО жетекшісі немесе ол тағайындаған құтқарушы арқанды төмен түсіреді. Бұл кезде тікұшақ тек қалыкқтап тұруы керек, әйтпесе арқан құйрық жағындағы винтке түсіп қалуы мүмкін. Тастаған жіп жер бетіне жетпей қалған жағдайда, оны қайтадан тікұшаққа тартып алады. Одан әрі алдын ала дайындалған одан ұзындау екінші арқан ілінеді және тасталынады;
  
• 
  екі тежегіш карабинмен күркеше киген бірінші құтқарушы, есіктің алдындағы ойыққа отырады, арқанды екі тежеуіш карабиніне салады және оларды аспа түйін мен тікелей жоғары көтереді;
  
• 
  екінші құтқарушы, түсіруге дайындала отырып, бірінші құтқарушының өзін – өзі сақтандыруын қоршауға алады;
  
• 
  бортмеханиктің бұйрығы бойынша бірінші құтқарушы арқанға біртіндеп күш түсіріп, бетімен тікұшақтың корпусына қарай бұрылып, жұлқымай баяу түсе бастайды;
  
• 
  жерге түскеннен кейін құтқарушы қажет болған жағдайда өзін – өзі құтқаруды ұйымдастырады, арқанды ағытып, келесі құтқарушының түсуі үшін «ОК» белгісін береді;
  
• 
  құтқарушы жерге түскеннен кейін жерге түсетін келесі құтқарушыға көмек көрсету үшін орнында қалады;
  
• 
  соңғы құтқарушы жерге түскеннен кейін арқан бортмеханикпен немесе бортта қалған құтқарушымен бірге төмен түсіріледі.
  

Жүкшығырдың (ЛПГ – 2, ЛПГ – 3, ЛПГ – 150) көмегімен зардап шегушіні көтеру кезінде келесідей жүйелілік қадағаланады:

• 
  тікұшақ келген кезде бортмеханик жүкшығырды іске қосады және шынжыр арқанды жібереді;
  
• 
  құтқарушы немесе топтардың қатысушысы, зардап шегушінің қасында бола отырып, төмен түсірілетін арқан жер бетіне тигеннен кейін, оны зембілдің аспалы жүйесіне бекітіп, қолына жүкшығырдың карабинін алады, тікұшақтың бортына көтеру үшін бұйрық береді. Мүмкін болса резеңке қолғаппен жүкшығыр карабинін шынжыр арқан тартылып болғанша қолымен ұстап тұрады. Содан кейін құтқарушы зембілдердің шын­жыр арқанды шыр айналып кетуіне жол бермей, тікұшақтың астыңғы жағында тік сызықпен тұрғанға дейін зембілдерді ұстап тұрады;
  
• 
  бортмеханик пен құтқарушы зембілдерді тартып көтеріп, оларды кабиналарға кіргізеді.
  

Зембілдердің іліну жүйелерін қысқа жасау керек. Жүкшығыры мен зембілдің төменгі бөлігінің шамамен арақашықтығы – 80 – 90 см. Зембілдің зардап шегушімен және жолсерікпен қосқандағы жалпы салмағы туралы ұмытпау керек, өйткені рұқсат етілген максималды жүк салмағы 150 кг – ден аспауы керек. Зембілдегі зардап шегушіні тікұшақтың кабинасына оның бас жағынан бастап кіргізеді. Зембілдер есіктен кірісімен оларды тікұшактың еденінде бекітілген шығыршықтардың біріне сақтандыру ілгегімен карабинге іліп сақтандыру қажет.

1. 
   Құтқарушыларды түсірудің жүйелері
   
2. 
   Зардап шегушіні көтеру кезіндегі жүйелілік
   
3. 
   Зембілдерді түсіру
   
4. 
   Құтқарушыларды түсіру және зардап шегушілерді көшіру кезіндегі қауіпсіздік ережелері