Р. Қ. Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. Қ. Бектұрғанова, В. А. Донбаева, К. У. Тоғызбаев, Л. А. Байбосынова

Мемлекеттік метрологиялық бақылау (ММБ) саласында қолданылатын ӨОӘ құжаттар тізілімі

жүктеу/скачать 2.41 Mb. бет 20/63 Дата 27.01.2023 өлшемі 2.41 Mb. #468817 түрі Оқулық

Бұл бет үшін навигация:

• Аттестаттау
• Өлшеулерді орындау әдістемесінің құжаттары
• 6-сурет. ӨОӘ әзірлеу іс-шарасы
• ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтерді қалыптастыру
• ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтер (техникалық тапсырма, техникалық шарттар, ҒЗЖ жөнінде есеп берулер)
• Өлшеу нәтижелерінің нақтылығы
• Өлшеу нәтижелерінің жаңғыртылуы
• Сынау және бақылау, өлшемдердің шекті мүмкіндіктері Сынау
• Бұзбайтын бақылау әдістері
• Бұзбайтын бақылау әдістері мен түрлерінің классификациясы
• 12 және 13-кестелерде берілген.
• Енетін заттармен бұзбайтын бақылау

Мемлекеттік метрологиялық бақылау (ММБ) саласында қолданылатын ӨОӘ құжаттар тізілімі (кәсіпорын атауы) ӨОӘ регламент- телген құжаттың белгіленуі мен аталуы Өлшем шамасының атауы ӨОӘ тағайын- далуы Цех, участок, техноло- гиялық үдеріс Аттестаттау туралы ақпарат Мемлекеттік метрологиялық бақылау аясында қолданыла- тын ҚР СТ 2.18-2001 талаптарына сай ӨОӘ құжаттары мүлдем алынып тасталуы немесе қайта қаралуы және аттестатталуы керек. Кеңінен қолданылатын немесе аса жауапты өлшемдерді өлшеуге арналған ӨОӘ құжаттары ең алдымен қайта қаралып, аттестатталады. Егер кәсіпорын ӨОӘ аттестаттауды өз күшімен жүргізетін болса, онда ӨОӘ аттестаттауды жүргізетін мамандарды да- йындауды және аттестаттайтын метрологиялық қызметтерді аккредиттеу шараларын жоспарлау қажет. 5-сурет. Өлшеулердің орындалу әдістемесі Бұл құжаттарда өлшеулерді орындау талаптары тізімі бола- ды, бірақ өлшеулердің дәлдік көрсеткіштері туралы мәлімет- тер көбінесе болмайды. Ал МӨЖ талаптарына сәйкес ӨОӘ техникалық құжаттамасында міндетті түрде өлшеу дәлдігінің көрсеткіштері көрсетілуі керек. ӨОӘ-сін конструкциялық және технологиялық құжаттарда рәсімдеу кезінде өлшеу әдісіне, құралдарға, шарттарына және алгоритміне талаптар ГОСТ 8.010-99 және ҚР СТ 2.18-2001 сәйкес болуы керек. Өлшеулерді орындау әдістемесінің құжаттары ҚР СТ 2.1-2000 «ҚР МӨЖ. Терминдер мен анықтамаларға» сәйкес өлшеулерді орындау әдістемесі - қабылданған әдіске сәйкес өлшеу нәтижелерін кепілденген дәлдікпен алуды қам- тамасыз ететін өлшеу кезіндегі белгіленген операциялар мен ережелердің жиынтығы (5-сурет). Жоғары дәлдікпен және қателігі мүмкін шектен аспайтын өлшеу нәтижелерін алу өлшеулердің бірлігін қамтамасыз етудің маңызды шарттарының бірі болып табылады. Анықтамадан көрініп тұрғандай, өлшеулерді орындау әдістемесін өлшеудің технологиялық үдерісі деп түсінуге болады. Сондықтан ӨОӘ үдеріс ретінде де, ӨОӘ құжаттамасы ретінде де қарастыруға болады. Барлық ӨОӘ-ері ӨОӘ құжаттарымен сипатталған және рәсімделмеген. Қарапайым құралдардың көмегімен тікелей өлшеулер үшін құжатталған ӨОӘ қажет емес. Мұндай жағдайда технологиялық немесе конструкторлық құжаттамаларда өлшеу құралдарының түрі мен негізгі метрологиялық сипаттамаларын көрсету жеткілікті. ӨОӘ құжатта рәсімдеуді тапсырыс беруші өнімді немесе нысанды әзірлеу кезінде талап ете алады, ол туралы техникалық тапсырмада көрсетіледі. Қазіргі кезде ӨОӘ әртүрлі техникалық құжаттамаларда: стандарттарда немесе олардың тараулары, техникалық шарт- тардың «Бақылау (сынау, талдау, өлшеу) әдістері» бөлімінде, сынау бағдарламалары мен әдістемелерінде, бұйымдарды пайдалану бойынша нұсқауларда, технологиялық карталарда, технологиялық құжаттарда, фармакопеялық баптарда рәсімделеді. Өлшеулерді орындау әдістемелерін әзірлеу Өлшеуді орындау әдісін әзірлеуде келесі операциялар орындалады (6-сурет): ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтерді қалыптастыру; ӨОӘ үшін әдістерді және өлшеу құрылғыларын таңдау; Өлшеуге дайындық және өлшеу кезіндегі, нәтижелерді өң- деу барысындағы операциялар тізімі мен мазмұнын белгілеу; Өлшеу қателіктерін бағалау және өлшеу қателіктерінің сипаттамаларын орнату; Нормативтерді әзірлеу және өлшеу нәтижелерінің қателікте- рін бақылау; ӨОӘ құжаттарын әзірлеу; ӨОӘ құжаттарының жобасын метрологиялық сараптау; ӨОӘ метрологиялық аттестаттау және өлшем бірліктерін қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесі тізіміне енгізу. Кейбір техникалық құжаттарда өлшеу құралдарын тех- нологиялық үдерістерде қолдану бойынша ұсыныстар келтіріледі. Машина құрылысында РД 50-98-96 «сызықтық өлшемі 500 мм дейінгі әмбебап өлшеу құралдарын таңдау». 6-сурет. ӨОӘ әзірлеу іс-шарасы Егер нақты ӨОӘ әзірлеу үшін бұл құжаттар жоқ болса, онда алдын ала белгіленген шарттарда қолдануға болатын өлшеу құралдарын, яғни белгіленген талаптарды қанағаттандыратын өлшеу әдістері мен құралдарын таңдайды. Ары қарай өлшеу қателіктерін бағалау жүргізіледі. ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтерді қалыптастыру ӨОӘ әзірлеу үшін негізгі бастапқы мәліметтер: - мемлекеттік метрологиялық бақылау аясында ӨОӘ қолдану мүмкіндігін белгілеуге мүмкіндік беретін ӨОӘ тағайындалуы; өлшеу шектері; жіберілген өлшеу қателіктерінің мүмкін шектері; өлшеу объектілерінің сипаттамасы; өлшеу шарттары; өлшеу нәтижелерін тіркеу формасы мен индикация түрі; өлшеу процестерін автоматтандыру талаптары; өлшеу жүргізудегі техника қауіпсіздігінің талаптары; бекітілген өлшеу құралдарының типтерінің болуы; өлшеу құралдарын салыстырып тексеру эталондарының болуы; өлшеуді жүргізетін операторлардың біліктілігіне қойылатын талаптар және басқа да мәліметтер. Кейбір бастапқы мәліметтердің мазмұны 7-суретте көрсе- тілген. ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтер (техникалық тапсырма, техникалық шарттар, ҒЗЖ жөнінде есеп берулер) ӨОӘ әзірлеудегі бастапқы негізгі талаптардың бірі өлшеу дәлдігіне талап болып табылады. Өлшеу нәтижесі сапасының ең басты сипаттамасына: дәлдігі; нақтылығы; дұрыстылығы; сәйкестігі; өлшеу нәтижесінің жаңғыртылуы жатады. Дәлдік - өлшеу нәтижелерінің өлшенетін шаманың шынайы мәніне жақындығын бейнелейтін өлшеу сапасы. Жоғары дәлдік жүйелік және кездейсоқ қателіктердің аз болуымен сипатталады. Кейде дәлдік салыстырмалы қателіктің модулінің кері шамасы- мен бағаланады. Егер өлшеу қателігі 10 - 3 болса, онда оның дәлділігі 103 болады. Дәлдікті жоғарылату тәсілдері өте қиын, қымбат әрі жұмысы көп болып келеді. Көп жағдайда жоғары дәлдік қолайсыз және қажет емес болып шығады. Сондықтан әрбір нақты жағдайда өлшеу дәлдігінің қандай болуы талап етілетінін біліп алу керек. Өлшеу нәтижелерінің нақтылығы - бұл өлшеу нәти- желерінің сенімділік дәрежесі. Өлшеулер қаншалықты тиянақты жүргізілсе де, қаншалықты жоғары дәлділікті құралдар мен әдістер қолданылса да, өлшеу шамаларының шынайы мәнін білу мүмкін жасайды. Бір шаманы бірнеше рет өлшегенде, әр- түрлі нәтижелерді аламыз. Ықтималдылық теориясы өлшенетін шама нәтижесінің шын мәніне жақындау дәрежесін бағалау әдісін береді және таңдалған ықтималдылықтан шықпайтын кездейсоқ қателіктер шегін бағалауға мүмкіндік жасайды. Бағалау 100%-дан кіші нақтылықпен беріледі. Өлшеу дұрыстығы деп құрамындағы жүйелік қателіктердің нөлге жақындығын бейнелейтін өлшеу сапасын айтады. Өлшеу сәйкестігі - бірдей жағдайларда алынған өлшеу нәтижелерінің бір-біріне жақындығын бейнелейтін өлшеу сапасы. Өлшеу нәтижелерінің жаңғыртылуы - әртүрлі жағдай- ларда (әртүрлі жерде, әртүрлі уақытта, әртүрлі әдістермен және құралдармен) алынған өлшеу нәтижелерінің бір-біріне жақындығын бейнелейтін өлшеу сапасы. Сынау және бақылау, өлшемдердің шекті мүмкіндіктері Сынау дегеніміз жұмыс жасау ретінде нысан қасиеттерінің, сонымен бірге әсерлердің нысанды пішіндеуінің сандық неме- се сапалық сипаттамаларыньщ эксперименталды нәтижелерін анықтау болып табылады. Өлшеу құралдарының сынауы - әртүрлі сынау әсерлерін сынау нысандарына қолдану барысында қойылған нормалар өлшеу құралдарының сәйкестік дәрежесін анықтау үшін өткізілетін операциялардың жиынтығы. Сынауларды мақсаты сынаудың нақтылы жағдайларында шаманың шынайы мәнін табу болып табылады. Сынаулардың шарттары бар, алайда, іс жүзінде анықтаудың қателіктерімен ізделіп отырған өлшем ғана емес, сынаудың шарттарын анық- тауда да қателікпен бір сабақтас қателіктердің пайда болуына алып келетін айырмашылық әрдайым болады. Қойылған талаптар немесе нормаларға өнім сапасының көрсеткіштері сәйкестігінің тексерулері бақыланып, түсініледі. Жанында өлшеу құралдарын қолданылатын бақылау өлшеу бақылауы деп аталады. Мысалы, егер сынаулар және өлшемдер- дің мақсаты сандық мәліметтерді алу болып табылса, онда сандық бағалардан тысқары бақылау талдау және тексерілетін нысан- ның сапалы бағасын, яғни жарамды немесе жарамсыз екені анықталады. Демек, мұндай мінездеме өлшемдер және сынау­лар үшін, сондықтан маңыздылығын бұл дәлдік, үлкен мәнді бақылау үшін бағаланатын өлшемнің нақты мәніне бақылаудың нәтижесінің сәйкестігінің дәрежесі ақиқаттықты алады. Сынауларды өткізу және бақылауы үшін дәлдіктер бойынша өлшеу құралдарын таңдаудың негізгі белгісі мен аралық байланысы негізгі таңдаулы өлшеу құралының өлшемі және өлшенетін шаманың абсолютті қателік жіберілетін шегі болуы керек. Жіберілетін негізгі таңдаулы өлшеу құралының абсолютті қателік шегі келесідей талаптарға жауап беруі керек: А < 0,33 Д , (20) мұндағы, А - шекті жіберілетін негізгі өлшеу құралының абсо- лютті қателігі, Д - өлшенетін шаманың кіру рұқсаты. Жіберілетін негізгі қателіктің шегі (өлшемнің салыстыр- малы қателігі) салыстырмалы шамаларда бейнелене алады. Егер басқа әдейі аталып өткен шектеулер жоқ болса, ол сонда немесе тең шек өрісінің отыз үш пайыздарына болуы керек. Номиналды өлшем туралы кіру рұқсаты орналаса алады, бір- жақты, симметриялық және аттеньюатор. Өлшеу құралдары- ның таңдауына номиналды өлшем туралы кіру рұқсатының орналастырылуы ықпал етпейді, өйткені кіру рұқсатының бар- лық өрісін жіберілетін қателіктің шегінің есептеуінде алу керек. Өлшеу құралдарының метрологиялық іскерлік сараптауы, жұмыс эталондарының қателігі үшін таңдау немесе жұмыс эталондарының өңдеуінің жанында отыз пайыздардың өлшеу құралының шекті жіберілетін қателігінен асуы керек. Жіберілетін өлшеу қателігі және өлшенетін шамаға шек өрісінің шегінің аралығында нақты байланыстың анықтауында, бұйымдар, жиынтық бірліктер және өлшемдердің әрбір түрі бойынша олардың таңдап алуына тиісті нормативтік құжаттама регламент белгіленетін талаптар есепке алынуы тиісті бөлшектердің өлшемдерінің бақылауы үшін есепке алыну тиісті қолданылатын өлшеу құралдарының тағайындауында. Басымдылық бұйымға конструкторлық құжаттама шағылған нормативтік құжаттарға таңдау және өлшеу құралдарының тағайындауында беріледі. Өлшеу ауқымы - шектеріндегі өлшеу құралының қателігінің жіберілетін шектері мөлшерленген шама мәндерінің аймағы. Осыған сәйкес, өлшеу ауқымында оның кіру рұқсаты қарастырылып, өлшеу құралының өлшеу шектері және жіберілетін (өлшеу құралының дәлдік сапасы) шекті қателікті анықтау керек болатын өлшенетін (параметр) шамада болады. Өлшеу құралдарының өлшеу ауқымы, өлшенетін шаманың атаулы мәні өлшеу құралдарының өлшеу ауқымының үштен екісі болатындай етіп сайлануы керек. Өлшеу құралы (өлшеу ауқымы) жұмыс шкаласының бір бөлігінің шегін төменгі формула бойынша анықтау керек: Н < n . - |А| , (21) ди min мұндағы, Нди - (өлшеу ауқымы) жұмыс шкаласының бір бөлігінің төменгі шегінің мәні; n - өлшенетін шаманың ең кіші шекті мәні. min Өлшеу құралының (өлшеу ауқымы) жұмыс шкаласының бір бөлігінің жоғарғы шегі келесі формула бойынша анықталады: В < n + |А| , (22) ди max мұндағы, Вди - жұмыс шкаласының бір бөлігінің жоғарғы ше- гінің ауқымды мәні; nmax - өлшенетін шаманың ең үлкен шектік мәні. Егер өлшенетін шаманың мәні түбегейлі шектерде өзгерсе және әртүрлі өлшеу шектерін мүмкін емес немесе орынсыз қолдану бірнеше өлшеу құралдары сонымен бірге, өлшенетін шаманың төменгі мәнін өлшеу ауқымының екі үштен бірден кемі болу үшін рұқсат етіледі. Өлшеу құралының таңдауында өлшеу құралының негізгі қателігі құрайтын өлшеу қателіктерінің тек қана жалғызы болып табылғанын еске сақтауы керек. Сондықтан өлшемдерге екіталайлығуға өршітуші барлық ықпал ететін факторларды бағалау керек. Егер қосымша қателікті шаманың негізгі және өлшемдердің қосымша қателіктерін жинақтаумен қорытынды қателікке үміт арту керек. Егер өлшеулі өлшеу қателігі барынша жіберілетін өлшеу қателігінен асса, шаманы ықпал ететін факторлардың эсер өлшемдерінің үдерісінде мүмкін емес кіргізілетін тең қателіктің түзеле бастауларын есептеу және есепке алу болса, онда дәл құралдан астам өлшемдер немесе өлшемдердің ықпал ететін факторлардың әсерін кішірейтетін шарттарын жасауды таңдау керек. Физикалық шамалар өлшеулерді өткізулер бірнеше мәндердің кейбір ауқымда қабылдаушы сомадағы өлшеу шектері бұл ауқым қайта бір немесе бірнеше өлшеу құралдары қолдануға рұқсат етілуге керек болса жабар еді. ҚР МӨЖ тізілімге анықтаған ретте сенімді өкіл қосылған стандартты өлшеу құралдарына таңдау және жоғары бағалау- дың өлшеу құралдарының тағайындауында беру керек. Бұдан басқа келесі қағидалар және шарттарды негізге алу керек: өлшеу құралдарының қателігі және өлшелетін өлшемнің кіру рұқсатына байланысы нормативтік құжаттар талаптарына сәйкес келуі керек; өлшеу құралдарының пайдалануының шарттары елеп- екшелетін өлшеу құралының жұмыс шарттарына сәйкес келуі керек; өлшеу құралы өлшемдердің ақиқаттығы ең төменгі экономикалық шығындарда қамтамасыз етуі керек; басқа осындай жағдайлар автоматтандыру өлшеу құ- ралдарына жоғары бағалау жоғары деңгейлі беру керек; бір ізге салған өлшеу құралдарын таңдау; өлшеу құралдарының метрологиялық мінездемелерінің ұқ- састығының жанында отандық өндірісінің өлшеу құралдарына алынатын шетелде қалау; функционалдық емес тексерілетін өлшемге кіру рұқсатының жоқтығының жағдай кең қолданылатын дәлдіктердің кластары өлшеу құралдарының қолдануы ең аласа; (өлшемдердің осы құралына нормативтік құжаттаманың талаптарға тиістілеріне) пайдалану үшін қолайлы жағдайлар құралдың биігірек дәлдік класына сәйкес болу керек; қайта жасалатын құжаттамаларында алынған өндірістен өлшеу құралы белгіленуі керек, бірақ әлі пайдаланудағылары. Бұзбайтын бақылау әдістері Бұзбайтын бақылау әдістері өнімнің сапасын арттыру және бақылау үрдістерінің өндірістілігін жоғарылатумен байланыс- ты әртүрлі тапсырмаларды шешеді. Бұл әдістер жоғарғы сезімталдыққа ие, агрегаттар мен конструкциялар жұмысының қауіпсіздігі мен апатсыздығын қамтамасыз етеді. ББ әдістерін пайдалану бұйым мен конструкцияның сенімділігі мен ұзақ істейтіндігіне себепкер болады. ББ әдістерін материалдарды, бұйымдарды және конструк- цияларды оларды қолданғанға дейін, яғни конструкциялар- да, сонымен қатар конструкция мен техниканы пайдалану үде- рісі кезінде ақаулы бөлшектерді пайдаланудың алдын алатын- дай етіп пайдаланады. Бұл бақылауды өндіріс үдеріс кезінде немесе бұйымды жөндеу кезінде жүзеге асыруға болады. ББ әдістердің маңызды ерекшелігі сапа көрсеткіштерін бұзусыз, өзгертусіз ішкі ақаулар мен конструкцияда жинақталған ке- дергіні, ақаулардың координаталары мен өлшемдерін анықтау болып табылады. Одан басқа, бақылау нәтижелері физикалық құбылыстардың негізін түсінуге қажетті, ақаулардың пайда болуына әкеліп және дер кезінде технологиялық үдеріске эсер етіп, ақауды жоюға мүмкіндік беретін себеп-салдарлы байланыс тарды ашады. Бұзбайтын бақылау - өнімнің сапасын, оның тұтастығын бұзбай бақылау деген сөз. Бұл бақылаудың негізіде физикалық өрістердің (сәулеленулер) немесе бақыланатын өнім мен заттар арасындағы және басқа да физикалық-химиялық үдерістердің арасындағы өзара әрекеттесу нәтижелерінің тіркелуі мен бақылауының әдістері тұр. ББ әдістерін пайдалану мыналарды қамтамасыз етеді: Өндірістің жасырын (ішкі) ақауларын анықтауды; Сынау және пайдалану кезіндегі қабылдамау себептерін және қабылдамау сипаттамаларын анықтауды; Техникалық қамтамасыз ету кезінде бақылаудың дұрыстығы мен сенімділігінің артуын; Сапаны динамикалық режімде, соның ішінде жылдамдатылған сынауларда бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Бұзбайтын бақылаудың аса кең таралған аспаптары: Дефектоскоптар, бұйымдардағы ішкі ақауларды анықтайтын құралдар; Структуроскоптар, электр, магнитті және акустикалық құрылымы бар материалдар және олардың физикалық-химиялық құрылымдарының арасындағы корреляцияны пайдаланушы құралдар; Қалыңдық өлшеуіштер, бұйымның, жабынның және т.с.с. қалыңдығын анықтаушы құралдар; Заттың физикалық-химиялық құрылымдарын бақылайтын құралдар; Материалдардағы ылғалдылықты анықтайтын ылғалдық өлшегіштер. Бұзбайтын бақылау әдістері мен түрлерінің классификациясы Бұзбайтын бақылау әдістерінің классификациясының негізіне физикалық өріс әрекеттерінің физикалық үдерістері және бақылау нысаны бар зат алынады. Физикалық құбылыстар тұрғысынан қарағанда, олар ББ-ның 9 түріне ерекшеленеді: Магнитті; Электрлі; Құйынды тоқты; Радитолқынды; Жылу; Оптикалық; Радиационды; Акустикалық; Енетін заттармен. Бақылаудың әрбір түрі үш белгі бойынша классифи- кацияланады: Өрістің немесе заттың бақыланатын нысанмен әрекеттесу сипатына қарай. Нысанның бақыланатын белгісі өрістің немесе зат күйінің белгілі бір анықталған өзгерісін тудыруы керек. Мысалы, тұтассыздықтың болуы ол арқылы өткен сәуленің немесе оған сыналатын заттың енуінде өзгеріс тудырды. Алғашқы ақпараттық өлшем үшін бұл өрістің немесе заттың (өріс амплитудасы, оның таралу уақыты, заттың мөлшері және т.б.) нақты өлшемі, олардың өзгерісін бақыланатын нысандардың сипаттамасы үшін қолданады. Мысалы, тұтассыздықтың болуы ол арқылы өтетін сәу- леленудің амплитудасын арттырады немесе кемітеді. Алғашқы ақпаратты алу әдістері бұл датчиктің немесе заттың нақты түрі, оны аталып өткен ақпараттық өлшемді өлшеу және қатыру үшін пайдаланады. Бұзбайтын бақылау түрлерінің классификациясы мен әдіс- тері нормативті құжаттар бойынша 12 және 13-кестелерде берілген. Қысқаша бұзбайтын бақылау түрлері мен әдістерін қарастырайық. Магнитті ББ түрі бақыланатын нысан мен магнитті өрістің арасындағы әрекеттесудің сараптамасына негізделген. Оны ережедегідей ферромагнитті материалдан жасалған нысандарды бақылау үшін қолданады. Нысанның физикалық өріспен әрекеттесуі кезінде бұл түр дифференцияланбайды: барлық жағдайда нысанның магниттенбеуін пайдаланады және магнитті әдістермен бақылау кезінде қолданылатын өлшемдерді өлшейді. Электрлі ББ түрі бақыланатын нысанмен (өзіндік электр әдісі) әрекеттесуші электр өрісінің өлшемдерінің тіркелуіне немес бақыланатын нысанда сыртқы әсерлерден (термоэлектрлі, трибоэлектрлі әдістер) туындайтын өріске негізделген. Алғашқы ақпараттық өлшемдер: электр сыйымдылығы мен потенциал. Құйынды токты ББ түрі бақыланатын нысанға бағытталған құйынды токты өңдеуші электромагинтті өрістің құйынды токты электромагнитті өріс арасындағы әрекеттердің сараптамасына негізделген. Ол тек ток өткізетін материалдан жасалған бұйымдарды бақылау үшін қолданылады. Радиотолқынды ББ түрі бақыланатын нысанмен әрекеттесетін радиопазонның электромагнитті толқындар өлшемдерін өзгертуіне негізделген. Әдетте, 1-100 мм ұзындықты СВЧ сәулелерін және радиотолқындар аса қатты материалдарды: диэлектриктерді, магнитодиэлектриктерді (ферриттер), жартылайөткізгіштерді, жұқа сүйекті металл нысандарды бақылайды. Бақылау нысаны әрекеттесу сипаттамасына қарай өткен, шағыстырылған, шашыраңқы сәулелену және резонансты деп бөледі. Алғашқы ақпараттық өлшемдерге жиілік, фаза, амплитуда, поляризация, екінші реттік толқындардың таралу уақыты және т.б. жатады. Жылу ББ түрі бақыланатын нысанның жылу немесе тем- пературалық өзгерістерін тіркеуге негізделген. Ол кез келген материалдан жасалған кез келген нысан үшін қолданыла береді. Бақылау нысаны (БН) мен өрістің арасындағы әрекеттесудің сипаттамасы бойынша келесі әдістер ажыратылады: пассивті немесе өзіндік сәулеленетін (БН сыртқы көздер эсер етпейді) және белсенді (БН-ын сыртқы көз қыздырады немес суытады. Өлшенетін ақпараттық өлшем болып температура немесе жылу ағыны саналады. Оптикалық ББ түрі - оптикалық сәуле шығару өлшемдерін тіркеуге негізделген сәулелену ағынының тығыздығы. Акустикалық ББ түрі бақыланатын нысанда пайда болатын немесе қозатын қатты толқындар өлшемдерін тіркеуіне не- гізделген. Бақылаудың бұл түрі жиі жағдайда барлық материалдарға қолданыла береді, тек акустикалық толқындарды жақсы өткізсе болды: металдар, пластмассалар, бетон, керамика және т.б. Жиі жағдайда ультадыбысты диапазонның қатты толқындары қолданылады (20кГц жоғары тербеліс жиілігімен), бұл әдіс ультрадыбысты деп аталады. БН әрекеттесу сипаттамасына қарай пассивті және белсенді бақылау әдістері деп ажыратылады. Енетін заттармен бұзбайтын бақылау бақыланатын ны- санның ақау аймағына сынақ заттарын енгізуге негізделеді. Оны қылтүтікті және ағын іздеуші әдістер деп бөледі. Қылтүтікті әдістер БН ақау аймағына нысан материалын, жақсы ылғалдандырушы қылтүтікті индикатор сұйықтығын енгізуге негізделген. Ағын іздеуші әдістерді тек тесіп өтетін ақауларды анықтау үшін пайдаланады. жүктеу/скачать 2.41 Mb. Достарыңызбен бөлісу: