жылы өткен жиындар, және олардың шешімдері

1 ақпанда БҰҰ ЕЭК ұйымдық құрылымды әбден жетiлдiру және АҚХҚ базасының келiсiм-құқықтық пiкiрталас құжатын жайды: талдау және ұсыныс». Бұл құжат «Су қорларын басқару бойынша аймақтық диалог және әрiптестiк» жобасының орындауы шеңберiнде Германия қолдауымен БҰҰ АҚХҚ және БҰҰ ЕЭК атқару комитетімен iске асырылған. Қазiргi ұйымдық құрылымды тиiмдiлiк және құқықтыө әрiптестiктiң шеңберлерін, сонымен бiрге олардың әбден жетiлдiруiн жолын Пбам-3 ұйымдық құрылымды әбден жетiлдiруге және базасының келiсiм-құқықтығы және өңдеу бойынша жұмыс тобының бiрiншi мәжiлiстерiнде Алматы қаласында 2009 жылдың 10-11 желтоқсанында талқыланды. Осы құжат жұмыс тобының бiрiншi мәжiлiсінде бейнеленген жиi қарама-қайшы көзқарастарды есепке ала ары қарай талқылау үшiн бейресми жұмыс материалын ұсынды. Бұл құжат ПБАМ-3 әзірлеу бойынша Алматыда 2010 жылдың 3 ақпан және 17 наурызда донорлармен Орталық Азия елдерiнiң сарапшыларының консультациялық мәжiлiстерiнде қаралды.

ПБАМ-3 орындау Орталық Азияның елдерiнiң әрiптестiктiң институционалдық құрылымының орнықтылығына көпшiлiгiнде тәуелдi.

ПБАМ-3 дайындау және ұйымдық - құрылымды әбден жетiлдiру және АҚХҚ-ның келiсiм-құқықтық базасы бойынш Екiншi жұмыс тобының жиыны (20-22 сәуір 2010 жыл, Алматы, Қазақстан).

Мәжiлiс Германия үкiметі қаржыландыратын «Орталық Азиядағы су қорларымен басқару бойынша Аймақтық диалог және әрiптестiктiң» жобасымен Бiрiккен Ұлттар ұйымының Еуропалық экономикалық комиссиясымен (БҰҰ ЕЭК) бірлесіп Аралды құтқару Халықаралық қорының атқару комитетiмен (АҚХҚ АҚ) ұйымдастырылды.

Осы мәжiлiстiң өткiзулерi негiзгi есеппен 2009 жылдың 28 сәуiрiнде Алматыда қабылданған мемлекет басшыларының бiрлескен өтiнiшiнiң шешiмдерiнiң жүзеге асыруындағы жәрдемдесу болды, онда мемлекет басшылары «жобаларды және Арал теңiзiнiң алаптарының мәселелерін шешуге қатысты бағдарламалардың iске асуы бойынша ұйымдық құрылымды ары қарай әбден жетiлдiруге дайындық және оның қызметiнiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуының мақсатымен АҚХҚ базасының келiсiм-құқықтық және белсендi өзара әрекеттесуден астам қаржы институттары және донорлармен айқындады», ал Атқару комитетiне 2011-2015 жылдар мерзiміндк Арал теңiзiнiң алаптары елдерiне көмек көрсету бойынша iс-қимыл бағдарламасын мемлекеттердiң келесi қарастыру және бекiтуi үшiн ұлттық сарапшылар және донорлардың тартуымен АҚХҚ бiрқалыпты даму бойынша Мемлекетаралық Басқарушы Су шарушылық комиссиясына Мемлекетаралық комиссиямен бiрлесiп талқылауды дайындау тапсырылды (ПБАМ-3).

АҚХҚ қазiргi құжаттарын түзете бастауларды әзiрлеу үшiн Жұмыс тобы әрбiр елден екi өкiлдерден тұратын Сарапшылық топты құруды шештi.

ПБАМ-3 дайындау бойынша донорлардың координациялық жиыны (21 мамыр 2010 жыл, Алматы, Қазақстан).

Мәжiлiсте донорлық ұйымдардың бағалау нәтижелерi бойынша, сонымен бiрге iске аспаған көп позициялары бойынша Арал теңiзiнiң алабының бағдарламасы (АТАБ-2) АҚХҚ АҚ өткiзiлген мұқият iшкi талдаудың қорытындылары бойынша қалғаны атап өтiлдi.

Әйтсе де, жобалардың қаржыландыруының ортақ жиынтық көлемi донорлық көмектен 2% дан төмен құраған 2 миллиард АҚШ доллары, өзге 98 % елдердiң ұлттық бюджеттерiнен салымдарда 7 жылды құрады.

АҚХҚ АК АТАП-3 өңдеу процессіндегi донорлық ұйымдармен тығыз байланыс жаңа деңгейге нығыздалып тұрғызуға осы бағдарламаны iске асырудағы мәселелер және кемшiлiктерi есепке ала есепке шарт қойды.

Мәжiлiс АТАП-3 көбінде қаржыландырылмайтын жай ғана көп жобалардың бірі болмай, сапалы жаңа деңгейді қамтуы керек деп шешті.

Донорлардың өкiлдерi АТАП-3 жүзеге асуының барлық мерзімінде АҚХҚ-АК жағынан тұрақты және үздiксiз қолдауды қажеттiлiгін атап өтті.

Сонымен бiрге Бағдарламаның ақырғы мәтiнiне тек қана қаржыландыру (ең болмаса жартылай) қамтамасыз етілген жобалар қосылу қажеттігі атап өтiлдi.

Негiзiнен, мәжiлiс Арал теңiзiнiң бассейндері елдерiне көмек көрсету (АТБҚ-3) бойынша Үшiншi iс-қимыл Бағдарламасының әзiрлеуiнде маңызды шешім болды.

Семинар БҰҰ Еуропа экономикалық комиссиясы (БҰҰ ЕЭК ), Қазақстанның қоршаған ортаны қорғау министрлігі (ҚОҚМ), Словакияның Гидрометеорология институты және шекарааралық су ағындарын және халықаралық өзендерді қорғау және пайдалану бойынша Конвенция шеңберіндегі Орталық Азия елдерінің өлкелік экологиялық орталығының су ресурстарын бағалау бойынша Халықаралық орталықпен (ОАӨЭО) өтті.

Ол «Еуропа үшiн қоршаған орта» Алтыншы Министрлiк конференциясының сұрауы бойынша Су конвенциясы шеңберiнде дайындалған шекарааралық өзендер, көлдер және жер асты суларын Екiншi бағалауын әзiрлеудiң бiр бөлiгі болды (Белград, қазан 2007 жыл) Астанада, Қазақстан 21 нен 23 қыркүйекте өткен Жетінші Министрліктер конференциясы үшін.

Семинарда Бағалауды әзiрлеу шеңберiнде негiзгi ықылас Орталық Азия елдерінің шекарааралық су ресурстерiне бөлiндi, сонымен бiрге оған шекті мемлекеттерге, Қытай, Ресей, Моңғол ежәне Ауғаныстан.

Атап өткен жөн, бұл 2000 жылдың қазанынан Су конвенциясының iске асуы бойынша Қазақстанның қоршаған ортаны қорғау Министрлігі ұйымдастырушы жауапты мемлекеттiк құрылым болып табылды, мәжiлiс өткiзуге кем дегенде үстірт ұйымдастырушы ретінде қатысты.

«БҰҰ ЕЭК шекарааралық сулары және оның халықаралық құқықта алатын рөлі бойынша Конвенция» ұлттық семинар (18-19 қазан 2010 жыл, Алматы, Қазақстан).

Семинар қазақстандық тараптың әрекетi бойынша жүргiзiлдi және шекарааралық су ағындары және халықаралық көлдердi Қазақстанның шекарааралық су әріптестігі жәрдемдесуімен қорғау және пайдалану туралы Конвенциядағы рөлін талқылауға шақырылды.

Семинар көршi мемлекеттермен Қазақстан әріптестiгiнiң нақты мысалдарының контекстiндегi шекарааралық сулар бойынша БҰҰ ЕЭК Конвенциясында қарастырылған шекарааралық сулар әріптестігі механизмін талдауға мүмкiндiк бердi: Ресей Федерациясымен – Ертіс, Орал және Тобыл өзендерімен, Қытаймен- Қара Ертіс және Іле өзендерімен, сонымен қатар Орталық Азиянің бес мелекетіне ортақ Арал теңізінің алабы шеңберінде, және Қырғыз Республикасымен бөлінетін Шу және Талас өзендерінің алаптарында.

Семинар қатысушыларына 2009 жылда Тараптардың мәжілісімен қабылданған «Конвенцияны енгiзу бойынша нұсқауды» көрсеткен, БҰҰ ЕЭК өлкесінде конвенцияның орындауы бойынша тәжiрибені суреттейтін мысалдар, құқықтық және техникалық сипаттың талаптарының түсiнiктемелерiн келтіретін БҰҰ ЕЭК Конвенциясының тегiс қамтитын түсiнiктемесі. Қатысушылар сонымен Рейнді қорғау бойынша Халықаралық комиссиясы және Дунай өзенiң қорғауы бойынша Халықаралық комиссия су қорларымен басқару бойынша мұндай бiрлескен органдардың жұмыс тәжiрибесiмен таныстырылды.

Жеке ықылас шекарааралық ластану, мониторинг және шекарааралық өзендер бойынша мәлiмет алмасуға, ауа райының өзгерiсiне бейiмделу, экожүйе қызметтеріне төлем үшін мемлекеттердің жауапкершiлiк тақырыптарына арнайы назар бөлiндi.

Өлкеде су қорларының орнықты басқаруына жету бойынша жұмыстағы синергизмнiң күшейту мақсаттарында, сонымен бiрге, семинарда шөлейттенумен кұресу бойынша БҰҰ Конвенциясы және шекарааралық контексте (Эспо Конвенция) қоршаған ортаға әсерін бағалау туралы БҰҰ ЕЭК Конвенциясының хатшылықтарының өкiлдерi ат салысты.

Семинар Орталық Азиядағы Өлкелік экологиялық ұйымдастырушылықты қолдаумен Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау Министрлігімен және БҰҰ ЕЭК Германия үкіметімен қаржыландыратын «Орталық Азиядағы су қорларын басқару бойынша өлкелік диалог және әріптестік» Бағдарламасы шеңберінде жүргiзiлдi.

Сарапшылар тобының Бірінші жиыны (22-23 қазан 2010 жыл, Алматы, Қазақстан).

Жоғарыда айтылғандай, Арал теңiзi алабының бағдарламаларын құқықтық және институционалдық дамыту бойынша (2010 жылдың 3 сәуiрi) Жұмыс тобының Екiншi мәжiлiсiнде АҚХҚ құққықтық күшейту және институционалдық сүйенуді бiртiндеп жоғары бағалауға қалау берілген.

Жұмыс тобы АҚХҚ қазiргi құжаттарына түзетулер еңгізу бойынша Сарапшылық тобын құруды шештi.

Сарапшылық топ 2010 жылдың тамызында құрылып және Алматыда 2010 жылдың 22-23 қазанында өзінің бiрiншi мәжiлiсiн өткiзген болатын.

Мәжiлiсте ОА елдерінің сарапшылары АҚХҚ институционалдық жаңғыртуы және құқықтық негiздері бойынша өз ұсыныстарын айтты.
Әр түрлi iстiң бағыттары ұсынылды. Көзқарастар дегенмен қатты өзгешелендi. Мысалы, Өзбекстанның сарапшылары АҚХҚ-ң негiзiн қалаушы құжаттарға қандай болмасын өзгерiстер енгiзуге қарсылықпен сөйледі. Сарапшылар тобының Жұмыс Бағдарламасы дайындалы.

Халықаралық кеңес беруші АҚХҚ бас бағыттарын және құқықтық күшейтуінің мазмұны бойынша 2010 жылдың қараша айында АҚХҚ мүшелеріне сауалнама дайындалып, таратылды.

Донорлар конференцияда Арал теңiзiнiң бассейінінің бағдарламасын-3 қолдайтыны туралы және АҚХҚ-н және ОА үкіметтерімен жұмыс істеуге дайын деген өтiнiштерiн жасады.

Донорлар дегенмен АҚХҚ-ң құқықтық және институционалдық базасын күшейтуi керек болғанын мәлiмдеген.

Бiр уақытта АТАБ-3 жүзеге асыруды қайта қарау бойынша жаңа деңгейге дейiн жүйелi бiрлескен процесс донорлардың арасындағы үйлестiруді жақсартуы керек болғанын мәлiмдеді.

Арал теңiзi бассейіні елдеріне көмек көрсету бойынша үшiншi iс-қимыл Бағдарламасы бойынша донорлардың Басқарушы конференциясының қорытындылары бойынша БҰҰ және ЕО АҚХҚ Басқару мүшелерімен бiрлескен мәжiлiсi, 2010 жылдың 15 желтоқсаны, Алматы, Қазақстан.

Жұмыс тобы мәжiлiстеріне қарағанда бұл жиын жоғары деңгейде болды. Донорлармен оның барысында олардың АТАБ-3 қолдауы туралы мәлiмдеген.

Дегенмен, АТАБ - 3 шеңберiндегі мол қажеттiктердiң арасындағы күштi үзiліс туралы пiкiр айтқан қорлармен - қысқартуы орындауды тиiмдiлiктiң жақсартуында көмектесе алатын донорлардың жолымен тұрақты және кәсiби үйлестiруді iске асыру және қосымша қорлардың тартуына жәрдемдесуi бойынша донорлардың бiрлестiгi және әрiптестердiң арасындағы сенiмнiң күшейтуiне қол жеткiзуге болатын үзiліс.
2011жылы өткен жиындар, және олардың шешімдері.
Климат өзгерістеріне бейімделу бойынша пилоттық жобалар бойынша Мақсатты топтың Бірінші жиыны (12-13 сәуір 2011 жыл, Женева, Швейцария)

Пилоттық жобалардың iске қосуы бойынша семинарда 2010 жылдың 10-12 мамырында Женевада «Шекарааралық алаптарда ауа райы өзгерiстерiне бейімделу» пилоттық жобалардың өкiлдерiнен жобалардың арасындағы тәжiрибемен ауысу үшiн Мақсаттық топты құру шешiлдi. Мақсаттық топтың бiрiншi мәжiлiсi жобалардың сабақтарынан, мәселелерінен және табысты факторларынан алынған шаралар бойынша ақпар алмасу және тәжiрибемен бөлісуге бағытталған. Мәжiлiсте веб-негіздері және т.б. арқылы мұндай айырбастардың жалғасының құралы және жолдары талқыланды. Қазақстанға келсек, онда осы жобалардың тобына Шу-Талас өзендерiнiң бассейндері бойынша Қазақстанмен және Қырғызстанмен бірігіп қолданылатын пилоттық жоба жатады. Жоба «Шу-Талас шекарааралық бассейінінің ауа райы өзгерiсiне бейiмделуге арналған әріптестiкті дамыту» деп аталды. Ол шекарааралық контексттегi бейiмделудi стратегияның өңдеуiн саласында ары қарай адымдар бойынша бейiмделген Қазақстан және Қырғызстанның потенциалының жоғарылауы, диалог және әріптестiктiң қолдауына бағыттаған, су пайдалануды саласындағы алалықтардың сақтап қалуына.

Жобаның арнайы мақсаттар болып:

- пiшiндеу су Шу - Талас бассейні қорларының болуы мүмкiн өзгерiстерi - климаттық шарттармен сабақтас және бiрлескен сценарийлерді өңдеуi;

- Су шарушылық комиссияның қызметi үшiн ерекше мән ұсынатын таңдаулы облыстарға/салалларға тiреуi бар экологиялық осалдықтың бiрлескен бағасын әзiрлеуi;

- Комиссия үшiн бейiмделген шаралар және тиiстi процедуралар байланысты пакеттiң өңдеуi су тәртiбiнiң өзгерiстерiмен потенциалдық кернеудi жұмсартуға жәрдемдесу үшiн болуы мүмкiн. Мұндай процедуралар және шаралар комиссияның стратегиясына және ресми қызметне қосылады.

Жобаның iске асуы Қырғызстандағы тұрақсыздық саяси ахуалының тоқтаумен басталды.

Жобаның жүзеге асуы – 3 жыл.

Мәжiлiс бас бағыттар және АҚХҚ-н құқықтық күшейтуiн мазмұны бойынша Сауалдамаға елдердiң жауаптарын талқылады.

Толтырылған сұрақтар тiзiмдерi 2011 жылдың ақпанында алынды. Халықаралық кеңесші АҚХҚ-ң институционалдық және құқықтық негiздерiн күшейтуi үшiн Концептуалды элементтердi Сарапшылық топқа Сауалнама жауаптарына сүйене дайындап көрсеттi. Шешiмге сарапшылық топ жұмыс бағытын қарастыру үшiн жоғары деңгейлi өз ұсыныстарын жалғастыруға келдi.

2011 жылдың 23 наурызының сарапшылық тобының мәжiлiсiнің түскi тамақтан кейiн «БҰҰ ЕЭК табиғи ортаны қорғау конвенциясы» Брифингі өтті: Орталық Азия үшін аспектілер, мүмкіндіктер». Ол орталық - азиялық мемлекеттер сарапшылар үшiн, олардың БҰҰ ЕЭК барлық бес табиғи ортаны қорғау конвенцияларының мазмұнымен толығырақ таныстыруға өткізілді.

«Құрғақшылық жердегi су қорлары және ормандары» семинар: өзара тиiмдi цикл. Орталық Азиядан Жерорта теңiзіне дейін ақпаратпен алмасу» семинары, 7-8 шілде 2011 жыл, Женева, Швейцария.

Семинар қоршаған орта бойынша Швейцария Федералды агенттiгiмен және БҰҰ ЕЭК хатшылығымен ұйымдастырылды. Семинардың есебiмен орман су қорларын басқаруы бойынша агенттiктер өкiлдердiң арасындағы төжiрибе алмасу болды және өзара әрекеттесудi күшейтуге және орман күйiн жақсарту бойынша бiрлескен ұсыныстарды құрғақшылық аймақтардағы су қоры жағдайын жақсартуды дайындау.

Олардың қатысуы орынды көрiнгендiгiмен, семинарда Қазақстаннан өкiлдерi болмады. Мақұлдау керек, Қазақстандағы Су конвенциясының жүзеге асуы шеңберiнде қызметінің бағытына тиiстi ықыласты бiлдiрілмеді.

«Орталық Азияда су қорлары төңірегінде ақпаратты басқару» семинары (7 желтоқсан 2011 жыл, Алматы, Қазақстан).

Семинар «Орталық Азиядағы су қорларын басқару бойынша Аймақтық диалог және әрiпстестiк» БҰҰ-ң ЕЭК-ң Бағдарламасы шеңберiнде ұйымдастырылды.

Семинардың мақсаты, Орталық Азиядағы су қорлары туралы мәлiметке қатысты қазiргi және жоспарлалатын әрекеттерiн талқылау және ақпар алмасу. Ұйымдардың арасындағы әріпiстестiк үшiн аймақтық және екi жақты деңгейлер мүмкiндiгi, ақпараттық басқару қағидасын ары қарай дамытуын талқылауы.

АҚХҚ-ң жарғылық құжаттарына өзгерістер мен толықтырулар еңгізу бойынша ұсыныстар дайындау бойынша Сарапшылар тобының Үшінші жиыны (12 желтоқсан 2011 жыл, Алматы, Қазақстан).

Мәжiлiстер жұмыс құжаттарының санында Қазақстан Республикасы, Тәжiкстан Республикасыме, н 2011 Қырғыз жылдың ақпан көрсетiлген сұрақтар тiзiмдерiне, Тажiкстан республикасы, Түрiкменстанмен және Өзбекстан Республикасымен көрсетiлген «АҚХҚ-ң ұйымдастырушылық-құқықтық базасының әбден жетiлдiруiнiң Концептуалды элементтерiне» ескерту және ұсыныстар жасалды.

Сонымен бiрге қатысушыларды ара-арасында мәжiлiс барысында ескертулер және ОА ел өкiлдерiнiң ұсыныстарының есепке алуымен қайта өңдеген «АҚХҚ-ы ұйымдастырушылық – құқықтық базасының әбден жетiлдiруiнiң Концептуалды элементтерi» ұйымдық құрылымды әбден жетiлдiруге және АҚХҚ жаңартылған құжат нұсқалары базасының келiсiм-құқығы бойынша процессі Сарапшылық топ жұмысының хронологиялық шолуы шеңберiнде жасалды (2009-2011 жылдар).

ОА ел сарапшыларына түспеуге алдында болған осы екі мәжiлiсте тәрізді бiртұтас пiкiрге келудiң сәтi түспеді. Алалықтар басты сұраққа қадалды- АҚХҚ жарлы құжаттарына өзгерiстер және қосымшалардың енгiзу қажеттiлiгi.

Төрт елдiң позициялары қосымшалардың енгiзу қажеттiлiгі бойынша ұқсас болды, Казақстан, Туркменістан, Қырғызстан және Тәжікістан. Өзбекстан өзгерiссiз түрде АҚХҚ-ң барлық қазiргi жағдайларының сақталып туралы позициясын ұстап тұрды. АҚХҚ ұйымдастырушылық – құқық базасының әбден жетiлдiруiнiң Концептуалды элементтерi маңызды жылжуларының құжатты жобаны үйлестiруiндегi БҚҚ ЕЭК жағынан халықаралық кеңксшінің және хатшылығынығ маңызды көмегiнің сәтi түспедi.

«Су қорларын басқару төңірегіндегі шекарааралық ауропа-азиаттық әріптестік» Халықаралық конференциясы (15-16 желтоқсан 2011 жыл, Женева, Швейцария).

Конференциялар мақсаты екi континенттердiң шекарасында Еуропамен және Азияның аралығында ортақ су болатын елдер үшiн басқару саласы және шекарааралық суларды қорғаудағы диалог және әріптестiктiң дамуына жәрдемдесу болды. Сонымен бiрге конференциялар мақсаттары келесідей болып табылды:

• 
  өрлеу және су әріптестiгімен шешiлмеген мәселелерiнiң бұл шекараға шектес өлкеге жеткен ағымдағы күйін талқылау
  
• 
  Еуропалық-азиялық өлкенiң әр түрлi бассейндерінің шекарааралық әріптестiгінің оң мысалдарымен төжiрибе алмасу және демонстрациялау
  
• 
  шекарааралық сулар бойынша БҰҰ ЕЭК мәлiметін және конвенцияның түсiнуiн жақсарту, сонымен бiрге оның жұмысы, соның iшiнде оның қолдануы бойынша техникалық және стратегиялық басшылыққа алынатын құжаттар, игерiлген негiздерi және жаттығу тәжiрибесi
  
• 
  Алдағы әсерлері үшiн.
  

Мақсаттық топтың жер асты сулары бойынша пiшiндi жағдайларды су қорларымен интеграцияланған басқару бойынша құқықтық сұрақтар және жұмыс тобы бойынша Жұмыс тобы Тараптары конференциясының Бесiншi сессиясымен жер асты суларының қағидасы. Су конвенциясының қолданылғыштығы бойынша алдын ала зерттеулер өткiзiге берiлген мандатқа шығу үшiн жасалды. Мәжiлiс барысында Мақсатты топ жер асты суы және өңдеушiлер бойынша үлгi ережелердi бiрiншi жобаның нұсқасын талқылады, оның айтқан ұсыныстарын есепке алуды ұсынды.

Семинар қолдану және жер асты суларының қорғау, құқықтық және техникалық тұрғылары бойынша ШЕКОА елдері сарапшылары мемлекеттiк қызметшiлерiнiң потенциалын күшейтуге бағытталды, шекарааралық жер асты суларына екпiнмен. Көбінде, семинар бағытталған:

- қазiргi процесстегі қатысушылардың танысуы, техникалық зерттеулер және шекарааралық жер асты суын басқаруға қатысты нормативтiк – құқықтық базасына сүйенген;

- БҰҰ ЕЭК өлкесiндегi елдер және бiрлескен органдардың тиiстi тәжiрибесімен танысу;

- ШЕКОА өлкесінде жер асты суларының құқықтық және институционалдық негiздері және басқару әдiстерi туралы диалог және ақпар алмасу;

- ШЕКОА елдерінің қатысушыларымен «Шекарааралық жер асты сулары бойынша» үлгi ережелердi талқылау;

- шекарааралық жер асты суларын басқаруы және қорғауы бойынша ұсыныстарын өңдеудi, соның iшiнде ШЕКОА субөлкедегі әріптестігінің құқықтық және институционалдық негiздерiн жақсартуы үшiн.

Семинардың қатысушылары су қорларының институционалдық басқару механизмдерінің жақсартуларына маңызды көңiл аударды. Семинардың қатысушылары шекарааралық әріптестiктiң дамытуы контексінде қолдану және шекарааралық жер асты суларының қорғауын реттеу бойынша ортақ елдерiмен өңдеуге және қабылдау туралы ұсыныс атап өту керек ұсыныстар қатарының шекарааралық су ағындары және 1992 жылы халықаралық көлдерiнiң қорғау және қолдануы бойынша конвенцияны қоса қабылдады. «Шекарааралық жер асты сулары бойынша үлгi ережесі» семинары ескертулер және ұсыныстары негiзiнен мақұлданды. Негiзiнен, семинар жер асты сулары бойынша, сонымен бiрге Су конвенциясының шеңберінде жұмыс iстеуi туралы ШЕКОА өлкесінің мамандарының қолдауы.

Мақсаттық топ жер асты сулары бойынша жағдайлардың аяқталған тұрпатты жобасын талқыланды және айтып шығылған ескертулердi есепке алумен су қорларыының интеграцияланған басқару бойынша Жұмыс тобымен оның қарастыруын ұсынды, содан соң 2012 жылдың 28-30 қарашасында Римдегі Су конвенциясының тараптарының конференцияның Алтыншы сессиясының қарастыруы.

Италия үкiметiнiң шақыруы бойынша депутаттар палатасының ғимаратындағы Римдегі 2012 жылдың 28 нен 30 қарашаға дейiн мерзiмге шекарааралық су ағындары және халықаралық көлдердiң қорғауы және қолдануы бойынша БҰҰ ЕЭК Тараптары конференциясының Алтыншы сессиясында өттi (ТК-6).

ҚР ауыл шаруашылығы Министрлiгiнiң су қорлары бойынша ҚР қоршаған ортаны қорғау Министрлiгі, ҚР сыртқы iстер Министрлiгi, комитеттiң өкiлдерi кiретiн өкiлеттi Қазақстан делегациясы қатысатын Су конвенциясы бойынша тараптардың бiрiншi конференциялары. Тараптардың конференциясында қарастырылып көтерілiп шығарылған сұрақтар арасында өте өткiр сабақтас сұрақтар болды:

- барлық мемлекеттер үшiн ол ашу конвенцияның жұмыс салаларын кеңейтумен жолымен – БҰҰ мүшелерi;

- ағынды суларды жүзеге асыруға және конвенцияны сақтауға және оның мүшелерiнiң таңдауларымен тетiктiң жасауымен;

- қолданудың төңiрегiдегi және шекарааралық жер асты суларының қорғауының конвенциялары қызметі;

- шекарааралық сулардың күйлерін бағалау;

- шекарааралық су алаптарының ауа райының өзгерiсiне бейiмделуі;

- су саясаты бойынша Ұлттық ШЕКОА елдері диалогтер жүзеге асыру бойынша Еуропалық одақтың Су әрекетiнiң iске асыруымен;

- сулардың күйлерін бағалау бойынша Халықаралық орталықтың қызметiмен

- Су конвенциясының басқарушы органдарының құрамын таңдау.

Барлық БҰҰ мемлекеттері-мүшелері үшін Конвенцияның ашылуы

2003 жылда, Швейцарияның ұсынысы бойынша, тараптардың (Испания) Мадридтағы 2003 жылдың 26 - 28 қарашаға дейiн мерзiмде болған конференциясына Үшiншi сессиядағы Конвенцияның тараптары БҰҰ ЕЭК мүше болмайтын елдер үшiн оның ашылуы туралы шекарааралық су ағындары және халықаралық көлдердi қорғау және пайдалану бойынша Конвенцияның 25 және 26 баптарында Конвенцияның түзеле бастауларымен қабылдады. Мұндай шешiм ниетi БҰҰ ЕЭК аумағына кiрмейтiн көп елдер Су конвенцияларына қосылуға айқындайтын байланысты қабылдады.

Түзетулер 25-шi бапқа қосымша мазмұнның жаңа келесi-шi тармағының 2-шi тармағынан кейiн ескередi: Кез келген басқа мемлекет, ескерусiз ұмыт бол Бiрiккен Ұлттар ұйымының мүшесi болып табылған 2-шi тармақта тараптардың Мәжiлiсi конвенцияға келiсiмiмен қосыла алады. Мұндай мемлекет қосу туралы өз құжатында оның конвенцияға қосуына келiсiм тараптардың Мәжiлiсiнен алынған нұсқаумен арыз жазады, және келiсiмнiң алуын датаны көрсетедi. Болғанша, Бiрiккен Ұлттар ұйымының мүшелерi қосу туралы кез келген мұндай өтiнiш жақтан бұл тармақ тараптардың Мәжiлiс келiсiмiнiң алуы жөнiнде қаралмайды 2003 жылдың 28 қарашасындағы күйi бойынша конвенцияның тарап болып табылған барлық мемлекеттер мен ұйымдарлар үшiн күшiне енбейдi. Сайып келгенде, осы шешiммен, сәйкес - БҰҰ ЕЭК мүше емес елдер тек қана Тараптардың Конференциясының келiсiмiнiң жағдайындағы Су конвенциясына қосыла алады және, мұндай (2003 жылдың 28 қарашасы) шешiмнiң қабылдануы конвенцияның барлық тараптары Түзетулердi бекiтетiнде. Елдердiң түзетулердi бекiтуiн процесс дегенмен әр-түрлi себептермен күштi ұзап кеттi. Сондықтан, елдiң шешiмi тараптардың 2009 жылдың 10-12 қарашасының (Швейцария ) Женева болған конференциялары өз Бесiншi сессиясында түзетулердi бекiтудi процесстi үдетуге шақыруға қабылдады. Түзетудiң 2009 - 2012 жылдарына дейiн конвенцияның әлi тоғыз тараптарын бекiттi. Түзетулердi бекiтудi процесстiң 2012 жылының соңында және Әзiрбайжандағы бекiтудi кезең, Албания, Белгия, Греция, Қазақстан ертеде, Словакия және Словенияда болғанында Украинаға және (жеке емес елдер ескередi, бiртұтас саяси бiлiм ) Еуропалық одақта әлi басталмады. Түзетулердi бекiтудi процесс Қазақстанда туралы жақында басталды. 2012 жылдың 9 қараша халықаралық ұйымдармен Қазақстан Республикасының әрiптестiгiнiң сұрақтары бойынша комиссияның мәжiлiсiне ҚР сыртқы iстер министрлiгiнде шешiм 25-шi баптарға және ресми мемлекет iшiнде процедуралардың өткiзуi процесстi бастауға мүмкiндiк берген 26 Су конвенциясының түзеле бастауы мақұлдануға қабылданды [Д қосымша]. Аумағында шекарааралық өзендердiң көбiнесе су қорлары қалыптасатын елдермен сыбайлас мемлекеттер үшiн бұл түзетулердi кiру арқасында әсiресе маңызды. БҰҰ ЕЭК аумағына кiрмейдi қалай бiздiң елi мұндай iрi өзендерiнiң едәуiр бөлiк су қорлары қалыптасатын немесе және Ертiс елi Қазақстан шарттарындағы Қытай болып табылады. Су конвенциясына түзетулер шектi мемлекеттермен Қазақстан iстестiгiнiң заңға сүйенген шеңберлерiн кеңейтулердi қамтамасыз етедi және шекарааралық өзендер бойынша олары бар құқықтық әрiптестiктiң ары қарай дамытуы үшiн ғаламдық негiздердi құрады. Тек қана бiрнешесi елдер Су конвенциясының түзеле бастауларын бекiтудi процесстер бiтiрмегенде шарттардағы дегенмен ЕЭК мүше болмайтын елдерге өздерiнiң түзетулерiн мәтiнге сәйкес болуы мүмкiн сол 2003 жылда конвенцияның тарап болып табылған барлық ел мен ұйымдар оларды бекiтетiнде мерзім жыл көп әлi күтуге тура келедi ала алады.

Керiсiнше, тараптардың конференцияның келiсiмiнiң алуы туралы түзетулердi мәтiн болатын талап еэктiң мүше болмайтын елдердiң қосуын процесстi мемлекеттердiң арасындағы әдiлетсiз және айғақсыз айырмашылықтар орната айтарлықтай күрделендiредi ме? келiсiм конвенцияға алусыз қандай болмасын қосыла алған еэктiң мүшелерiмен және ол алуға кереккен ЕЭК мүше болмайтын елдермен. Сондықтан, елдерi бар ұзақ консультациялардан кейiн, тараптардың конференциясы екi тұрғыны өз шешiмiнде бейнеледi. Бiрiншi - бұл Су конвенциясының БҰҰ ЕЭК мүше болмайтын елдерiнiң қосуын үдеу және жеңiлдiк. Екiншi - конвенцияға елдерiнiң қосу процедурасының уақытша шеңберлерiн анықтау.

Шешiмде 25-26 баптарға Су конвенциясының Түзету бастауы конвенцияның 21-шi бабының 4-шi тармағымен сәйкес 2013 жылдың 6 ақпанында күшiне енетiнiн жеке алғанда атап өтiлген. Конвенциялар бұл түзеле бастауды тармақпен сәйкес тараптардың Мәжiлiс болмаған осы конвенциялардың тараптардың өкiлдерiнiң консенсустерiмен қабылданады, және осы түзетудi қабылдану туралы олардың құжаттарының үштен екiлерiмен депозитариға сақтауға алған оның тараптары үшiн тоқсан күнге өткiзудi кейiн күшiне енедi. Түзету түзетудi қабылду туралы құжаттың бер жағымен сақтауға кез келген басқа жағынан үшiн тоқсаныншы күнге өткiзуден кейiн күшiне енедi. Сонымен бiрге тараптардың конференциясының Алтыншы сессиясы өз шешiмi бұл әлi жасамайтын 2003 жылдың 28 қарашасындағы күйi бойынша конвенцияның тараптарымен 25-шi баптарға түзеле бастауды бекiтiлсiн және 2013 жылдың аяғы 26 барынша тез және кешiктiрмей болып табылған барлық мемлекет мен ұйымдарды табанды дабылдайды. Демек, соңымен бiрге шешiмде БҰҰ ЕЭК мүше болмайтын жақтан кез келген мүшенiң конвенциясына қосуы туралы кез келген өтiнiш тараптардың мақұлдалған Мәжiлiсiмен құттықтап болып есептелетiнiн атап өтiлген. Осы мақұлдау 25-шi бапқа түзету бастауларын күшке енуде болуы мүмкiн және 2003 жылдың 28 қарашасындағы күйi бойынша конвенцияның тарап болып табылған барлық елдер мен ұйымдар үшiн 26 мемлекет немесе бұл шешiм және 25-шi баптың 3-шi тармағының күшке енуiмен қабылданудың аралығында конвенцияның Тарап болып қалыптасатын конвенцияның 23-шi бабында бұл шешiм туралы БҰҰ ЕЭК алған хатшылығымен болу хабарлаған тиiстi 2003 жылдың 28 қарашасындағы күйi бойынша конвенцияның тараптарымен, және болып есептелуi керек болуға болып табылған барлық мемлекеттер мен ұйымдарлар үшiн ескертiлген ұйымдар;

Ұлттық баяндамаға қосымшасында БҰҰ ЕЭК мүше болмайтын елдердiң қосуына Су конвенциясының ашуы бойынша ТК шешiмiнiң толық мәтiнiнде болады [Е қосымша] БҰҰ ЕЭК мүше болмайтын елдердiң конвенциясына қосуы туралы шешiм өзi КС-шi маңызды саяси қорытынды болды. Ол сол айғақ Су конвенциясы ғаламды болып қалыптасады.

Женева Бесiншi сессиясындағы шекарааралық су ағындары және халықаралық Көлдерiнiң қорғауға және қолдануы бойынша конвенцияның тараптарының Мәжiлiсi, 2009 жылдың 10-12 қарашасы) көмегiмен мәселенi шешуге болатын механизмін жасауын қажеттiлiк туралы жүзеге асыруға қатысты конвенциялары және оның түсiндiрмесiнде айырмашылықтармен болуы мүмкiн бiртұтас пiкiрге келер едi.

Құқықтық сұрақтар бойынша Кеңес тараптарының конференциясы жүзеге асыруға және жүзеге асыру және конвенцияны сақтауда елдерге оның мақсаттары, құрылым, есеп, функция, шара және қарайласу процедурасы сипатталған орындалуға қарайласу механизм туралы ереже жобасын дайындауға өкiлеттiк бердi. Механизм қызметтерi институционалдық негiздiң жағдайымен сәйкес жүзеге асыру бойынша комитет болып табылады. Ол 6 жазғы мерзiмге Су конвенциясының конференция сайлатылатын тараптарының 9 адамынан тұруы керек.

Комитеттiң мүшелерi тарап ұсынған кандидаттар конвенцияның тараптарының мәжiлiсi iшiнен сайланды. Тараптар осы мақсатта кандидаттар туралы конвенция қол қоятын мемлекет iстеп шығылған кез келген ұсыныс есептей алады, немесе ҒӨБ қажеттi құзыреттiлiкпен немесе мүдделермен төңiрегiнде конвенция қамтылатын ие болатын.

Географиялық үлестiрiлу ықыласқа комитеттiң мүшелерiнiң сайлауында қабылданады мүшелiк құрамды, олардың тәжiрибесi және құзыреттiлiктiң жан-жақтылығы.

Жүзеге асыру бойынша комитеттiң бес мүшесі Тараптар конференцияның Алтыншы сессиясында бұл мерзiмнiң жартысына (6 жылдар) толық өкiлеттiктер мерзiмi және комитеттiң төрт мүшелерiнде сайланды. Бұл оның мүшелерiнiң айналымының жанында комитеттiң қызметiндегi мирасқорлығын сақтау үшiн сол үшiн iстелдi. Тараптардың конференциялары кейiннен толық өкiлеттiктер мерзiмiне өз мүшелерi сайлайды.

Комитеттiң дербес құрамы ұзақ уақыт iшiнде сәйкес келдi, оның құрамына өйткенi бастапқы 34 елдiң өз кандидатураларын ұсынды. Содан соң ТК басталуына дейiн - 6 елдерi бар алдын ала консультациялар, өткiзiлген бюролардан кейiн және конвенцияның хатшылығы, елдердiң бiр бөлiгiн түстi өз ұсынысы. Жүзеге асыру бойынша 9 орындардың комитетiнде тараптардың конференциясының сәтінде 15 елдердiң мәлiмдемесi, Қазақстан мәлiмдемесiн қоса алып бердi.

Елдер арасындағы ТК барысында - 6 пайда болды кандидатураларға ұсынған Комитет бойынша қарқынды пiкiрталастары жеткiлiктi. Орталық Азияның елдерiнен комитеттiң құрамына бiр-ақ квота болғандығы, Қазақстан делегацияларының арасындағы және сонымен бiрге комитеттiң құрамына кандидатура туралы ұсынысты алып берген Өзбекстан пайда болды күрделi келiссөздермен жеткiлiктi. Жүзеге асыру бойынша комитеттiң құрамына Қазақстан өкiлi сайланатын, С.К.Ибатуллин туралы ауызша келiсiм жеткен - АҚХҚ атқарушы директоры. Егер Өзбекстан өкiлi қарсы болса, ол үш арқылы содан соң алмастырады, Жүзеге асыру бойынша комитеттiң мүшелерiнiң тiзiмi, таңдаулы ТК қосымшасында.

Құқықтық сұрақтар бойынша кеңеске Су конвенциясының Тараптары Конференциясының Бесiншi сессиясы шекарааралық жер асты суларына қағида конвенциясының қолданылғыштығының сұрағы бойынша алдын ала зерттеудiң су қорларымен, кешендi басқару бойынша жұмыс тобымен бiрлесiп талқылау дайындап өткiзуге тапсырды. Онда жер асты суларының айырмашылық ерекшелiктерi, теңестiруде қиындық және сипаттың сипаттамасы жеке алғанда және ластануды жағдайдағы олардың ерекше осалдығы, жер асты суларының нақты нормативтiк - заңға сүйенген және жаттығу қатынастағы өлшем бiрлiктерi қағида конвенциясының қолдануында талап ететiнiн асты сызылады. Сонымен бiрге 1997 жылдың халықаралық су ағындарының қолдануының кеме жүрмейтiн түрлерiнiң құқығы туралы конвенцияның ұқсас 1-шi бабын оның қолдануын әдейi арнаулы саланы Су конвенциясы жағдайда болмайтынын атап өтедi және 2008 жылдың шынымен шекарааралық су тұтқыш көкжиектерiнiң халықаралық құқықты комиссиясының баптарының жобаларының 1-шi бабына. Конвенцияның қолданылу аясы ағып кетедi, конвенцияның атауы ойлай алуға қарағанда кеңiрек болып табылған анықтаулардан жеке алғанда. Ол "Шекарааралық сулар" терминінiң шекарааралық сипаттың жер асты суы, сонымен бiрге қамтитын анықтауында болады. "Жер асты суы" терминнiң дәл мәнi көздiң нүктесiмен де жер асты суларының түрлерi жоғарыда айтылған анықтаулармен қамтитын туралы сұрақ алайда, "Шекарааралық" кем анық болып табылған көздiң нүктесiмен сапасын анықтайтын белгiнiң мұқият үйренуi шалағай сулармен жағдайда талап етедi. Ол шекарааралық сулар бойынша конвенциялар 1-шi баптың 1-шi тармағының тұжырымымен сәйкес кез келген жер асты суларына қолданылады, "Қай аралық шекара екi белгi қойып, кесiп өтедi немесе мемлекеттермен көп немесе мұндай шекараларда орналастырған". Егер бұл жер асты сулары қандай болмасын шекарааралық шалағай суларды су жинағышпен байланбаса сайып келгенде, мемлекеттiк шекаралармен кесiп өтетiн кез келген жер асты сулары шекарааралық сулар бойынша конвенцияның жағдайларының реттеуiн сала жататын шекарааралық санау керек және сондықтан. Әйтсе де, егер бұл жер асты сулары шекарааралық шалағай сулармен әрекеттессе 2-шi баптың 6-шы тармақ қабылданған кешендi жолдың есепке алуы конвенциясының қолданылу аясы тек қана бiр мемлекеттiң аумағы шек орналасқан жер асты сулары, сонымен бiрге қамтиды.

Егер олар мемлекеттiк шекаралармен кесiп өтетiн су тұтқыш көкжиекпен байланса және керiсiнше, кешендi жол сонымен бiрге бiр мемлекеттiң аумағы шек толық орналасқан шалағай сулар конвенция, тармаққа байланысты 6 оның 2-шi бабының қолданылу аяларына жататынын түсiнедi. Өткiзiлген зерттеуi нормативтiк және жаттығу шараларының қысқаша мазмұндамасымен шектеледi қай жер асты суларының ерекшелiгiн конвенцияның жағдайларының қолдануында бейнелеуге қабiлеттi. Онда мұндай шаралардың жеткiлiктi емес тiзiмiнде болады.

Шекарааралық жер асты суларының орнықты қолданудың саясатының жоспарлауында есепке алу керек болатын нақты элементтерге жатады: сақтау керек болатын шалағай суларда (жасанды қоректену соның iшiнде, оның бар болуында) су тұтқыш көкжиектiң қоректенуi, оның науасы оған қатысты экосистемасын қорғал қалылғандай етiп сонымен бiрге адамды суларды дуалдың деңгейiмен. Қолдануы жер асты сулары жер асты суларының дуалын асатында немесе мүмкiн қоректенудi асатында жағдайлардағы нақ сол орнықты болып есептеле алмайды, немесе өзара байланысты шалағай суларды сапа немесе санды суды сапаға және санға байбаламды құра нашарлатады. Мысалы, бұл жағдайлар келiссөздердiң өткiзуiнде Су конвенциясының тарабы болып табылған және жер асты суын бiр уақытта интенсивтi түрде қолданатын Өзбекстанмен Қазақстан үшiн маңызды көрiнедi, соның iшiнде су тұтқыш көкжиектердiң қоректенуiнiң мақсаты бар шекарааралық алаптарда. Зерттеуде жағалаудағы мемлекеттерге шекарааралық жер асты суларының орнықты қолданудың қамтамасыз етуi мақсаттарындағы, өз алдына немесе сонымен бiрге, олардың қолдануының комплекстi жоспары жасауы керек болғанын атап өтедi.

Әйтсе де, жер асты суларының маңыздылығының бөлтек-бөлтегiлгендiк мойындауы тиiстi келiсiмдердiң шешiмнiң пайдасына және тиiстi бiрлескен органдардың мекемесi айтады. Жер асты суларымен жер асты суларының қатынасындағы жеке келiсiмдердiң шешiмi орынына екi жақты түсiнедi де, шалағай да сонымен бiрге кешендi басқаруды тұжырымдаманың шекарааралық өзендер және Көлдермен сабақтас жер асты суларының жағдайында және шалағай су қатысты көпжақты келiсiмдер кейбiр жағдайлар, жер асты суларының саласына тиiстi бiрлескен органдардың таратушы тиiмдi қызметiн қосуы керек.

Бiрлескен барлаулар және жер асты суларының бағасын "Басшылық етушi қағида барлаулары және шекарааралық жер асты суларының бағасы" есепке алумен жүзеге асыру керек 2000-2006 жыл қабылданған Су конвенциясының тараптарының екiншi конференцияның сессия қабылданған, сонымен бiрге "Шекарааралық өзендер, көлдер және жер асты суларының мониторингі және бағалауы Стратегиялық жол". Сонымен бiрге барлық су объектілерінде қолданылатын кәдiмгi параметрлермен жер асты суларының тiкелей барлауын жүзеге асыруда қатар өзiндiк тек қана жер асты су кейбiр элементтер есептеуi керек. Олардың санына жамылатын қабаттар және гидрогеологиялық сипаттамалар, гидрологиялық өткiзу қабiлетi, кез-келгеншi және тұйықтықты қоса су тұтқыш көкжиектiң геометриясы, шалағай сулармен қоректену және өзара әрекеттесудi оның осалдығы, деңгей, жалпы сипатты жатқызуға болады. Сарапшылар қағида конвенциясының қолдануы туралы сұрақ бойынша Су конвенциясының тараптарының Алтыншы конференциясымен өткiзу барысында алдын ала зерттеу оның бекiтуiне ұсыныс жасалған шекарааралық жер асты сулары бойынша үлгi ережелердi жобалау қажеттiлiк туралы бiр қорытындыға келдi. Олардың бекiтуi туралы үлгi ереже және шешiмдердi қоса тiркеледi. Үлгi ереже жер асты суларының қорғау және пайдалану бойынша екi жақты және көпжақты келiсiмдердiң өңдеуде елдерiне жәрдемдесудi мақсатпен жасалғанын атап өту керек. Олар, жер асты суларының қатынасындағы конвенцияның iске асыруы бойынша сөзсiз күшi болмағанында емес, тек қана шекарааралық жер асты суларына қағида конвенциясының қолдануларына көмектескенiнде.

2010 - 2012 жылдарға дейiнгі мерзiмде БҰҰ ЕЭК мемлекеттерінің халықаралық кеңесшілері және сарапшыларының Су конвенциясының тараптарының конференцияның Бесiншi сессиясында БҰҰ ЕЭК аумағындағы шекарааралық өзендер, көлдер және жер асты суларының екiншi бағалауын дайындалуға бекiтiлген Су конвенциясы iске асырулар бойынша жұмыс жоспарын орындау мақсатында. Баға (Франция) Марсельсiнде осы жыл 2011 жылда наурызында Астана болған Бүкiләлемдiк Су форумындағы министрлері конференция барысында Еуропа үшiн қоршаған ортаның сыйлаған. Су конвенциясының тараптарының конференциясының алтыншы сессиясы шекарааралық өзендер, Көлдер және жер асты суларының екiншi бағасын жоғары бағалады және жүйелi негiзде ұқсас бағалардың өткiзудi маңыздылығын атап өттi.

Бағалауды әзiрлеуді орындауға кереккен үлкен жұмыс көлемi Су конвенциясының тараптарының конференциясының Алтыншы сессиясы су қорларының күйдi үшiншi тегiс қамтитын бағаның өткiзуiн қажеттiлiгi туралы шешiмге 6-8 жылдардан кейiн екiншi бағадан кейiн келдi есепке ала.

Үшiншi бағаның өткiзулерiне дейiн сумен, азық-түлiкпен, энергиямен және экосистемалардың арасындағы өзара байланыстың сұрақтарына ерекше iлтипаттың бөлуi бар аралық Тақырыптық бағасын өткiзiлуге ұсынылады.

2010 БҰҰ ЕЭК шекарааралық су ағындары және халықаралық көлдерiн қорғау және пайдалануы бойынша конвенция су және ауа райының өзгерiсiнiң мәселелерi бойынша қызметтiң 2012 жылдары шеңберiнде шекарааралық алаптарды ауа райының өзгерiсiне бейiмделудiң төңiрегiде төжiрибе алмасу үшiн пилоттық жобалардың бағдарламасын жүзеге асыруы және қолдану платформаларынан тұрды. Мысалы, Тараптар конференциясында ауа райының өзгерiсiне бейiмделу сұрақтары бойынша әрiптестiк басқа мағынада Неман өзенiнiң әрiптестiктiң ортақ қозғаушы күш жақсартуы болып табылғанын атап өтiлдi. Экспериментальдi жобалардың көпшiлiгiнiң өкiлдерi, соның iшiнде Шұ – Талас алаптары, Неман және Днестр, мүдделiлiк қызмет бойы айқындады және болуы мүмкiн келесi жобалардың iске асыруы. Шекарааралық алаптардың ауа райының өзгерiсiне бейiмделуіне арналған пилоттық жобалардың бағдарламасы толықтырысатын бағыттарға жалғастырады:

• 
  мысалы, - Днестр бойынша экспериментальдi жобаларды қазiр жүзеге асырылатын және Шұ кейбiрiне бейiмделудiң бұрын үйлесiмдi стратегияларының iске асыруының жәрдемдесулерi арқылы. Бұл қызметтер бейiмделуге арналған ауа райының өзгерiсiне бейiмделу, қолданылған шаралардың кезектiлiк ретiнiң анықтауы, көз қаржыландыруының анықталуы және кейбiр бiрiншi аз - ұтылыс немесе ұтылыссыз шаралардың iске асыруын арналған әсерлердiң жоспарлауына байланысты қоса алады;
  
• 
  сонымен бiрге, экспериментальдi жобалар жүзеге асырылып қойып жаңа пилоттық алаптарының қосымшалары арқылы, соның iшiнде олар ЕЭК өлкесімен сыбайлас аумақтар әлде басқа өлкелерде негiзiнен басқа ұйымдарды жүзеге асырады, арналған шара қолдануға жол бейiмделу 2010-2012 жылдар мерзiмге қолданылатындығымен ұқсас болады.
  

Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азияның елдерi бойынша ЕО су әрекеті (СОСӘ), компоненттi қоса, мыңжылдықтың дамытуының суға қатысты мақсаттарының (МДМ) iске асырудың қолдауын мақсаты бар 2002 жылда Йоханнесбург қаласында бiрқалыпты даму бойынша Бүкiләлемдiк басқосуда басталды. БҰҰ ЕЭК төңiрегiдегi саясат бойынша диалог процесстерiнiң қолдауының сұрақтары бойынша стратегиялық әрiптес болып табылады, осы уақытта экономикалық әрiптестiк және дамытуды ұйымдастыру (ЭӘДҰ) сумен жабдықтау және су бөлу (СЖжСБ) стратегиялық әрiптес және қаржы тұрғыларына арналған болып табылады.

ССҰД 2006 жылдан бастап тоғыз елде iске асады. Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азияның елдерi бойынша компонентке Румыниямен осы кездегi басшылық етедi.

ССҰД 2006 жылда Арменияда, Молдова Республикасы және Украинада басталды. ССҰД 2008 жылда Қырғызстанда басталды. ССҰД төңiрегiдегi диалогтер 2010 және 2011 жылдардағы Әзiрбайжанда, Грузия, Тажiкстан және Түрiкменстандар басталды. Сайып келгенде, дәл қазiр, ЕЭК елдер СРББ төңiрегiде жүзеге асырады.

ССҰД субөлке елдерiндегi СРББ iске асырудың процессiнiң күшейтуiне жаттығу қолдауларын қамтамасыз етедi. Қызметтердi негiзде БҰҰ ЕЭК Су конвенциясында бекiтiлген СРББ қағидалар жатады.

Всивоның төңiрегiдегi ССҰД және секторды ортақ басқару үшiн құқықтық, институционалдық және нормативтiк базасының жақсартуы субөлке елдерiне тiкелей көмек жолымен қамтамасыз етедi, ЭЫДҰ ең жақсы халықаралық тәжiрибемен және тәжiрибемен сәйкес. СРББ төңiрегiдегi және ССҰД Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азия елдерiндегi СРББ iске асыру ндп арқылы табысы субөлкедегi МДМ суға қатысты су секторындағы реформаларының дамытуына маңызды үлес кiргiзедi. Реформалардың су секторында алға басу бойынша қуатты аспап ССҰД ЕО және рөлдiң Су әрекетiнiң маңыздылығы қазiргi су стратегияларының дамытуы және заң, сонымен бiрге секторлық әрiптестiк өткен жылдың қыркүйегiнде Астанадағы Еуропа үшiн қоршаған ортаның министрлердің Жетiншi конференциясында мойындалды.

ЕО ШЕКОА ССҰД iске асыруының маңызды мәнiн тұлдағанын атап өту керек. Орталық Азия елдерiндегi ЕО делегация басшысы араласатын ССҰД үйлестiру кеңелерiнiң мәжiлiстерiндегi деп айтуға жеткiлiктi.

Су саясаты бойынша Еуропалық одақтың Су әрекетi және Ұлттық диалогтер бойынша Су конвенциясының тараптарының конференцияның Алтыншы сессиясының шешiмiн қоса тiркеледi. ССҰД процессі Қазақстанда Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғауын министрлiгінің сұрау салуымен сәйкес 2012 жылдың мамыры БҰҰ және ЭЫДҰ ЕЭК даярлайтын тапсырмасынан кейiн басталды. Тапсырмалар нәтижелер бойынша су саясаты бойынша шеңберiнде Ұлттық диалогтiң алдын ала тақырыптық iстері бағыттарын анықтады, (ҚОҚМ және АШМ су қорлары бойынша комитет болған алдын ала өзара консультациялардан кейiн) шешiммен АШМ су қорлары бойынша ретiнде негiзгi мемлекеттiк құрылымы, Қазақстанда, комитет жауапты ССҰД процессiнiң iске асыруын анықтауға қабылдалды. АШМ су қорлары бойынша комитетте 2012 жылдың қыркүйегiнде мүдделi Қазақстан мемлекеттiк құрылымдарының өкiлдерiнiң Жұмыс Мәжiлiсi БҰҰ және ЕО ЕЭК өкiлдерiнiң қатысуында өттi. Мәжiлiс қатысушылары талқылаулар қорытындылар бойынша шекарааралық су ағындары және халықаралық Көлдердiң қорғауға және қолдануы бойынша БҰҰ ЕЭК су және денсаулық мәселелерi бойынша конвенцияның хаттамаға Қазақстан қосуын орындылықтың сұрағының зерттеуi тақырыптың ССҰД басты тақырыптарының бiрлерiн ретiнде мақұлдады. Екiншi тақырыптық бағытпен пайдалану және сумен жабдықтаудың жүйелерiнiң қаржыландыруының орнықты үлгiлерiнiң жасауы үшiн пункт және аз қала уық су бөлулерi сумен жабдықтаудағы сектордың бөлiндiсiнiң қатысуын мәселенi ауылшаруашылық анықталуға шешiлдi. ССҰД процесс қарамастан шоғырландырады, негiзiнен, ұлттық деңгейде қорғау және су қорларының қолдануының мәселелерiнiң шешiмiнде, жүрiсте Жұмыс Мәжiлiсi шекарааралық Орал өзенiнiң хауызында су жолының қызметкердiң өзгерiстерiне бейiмделудi стратегияның өңдеуi бойынша зерттеулердiң өткiзу тақырыбын сонымен бiрге ССҰД бойынша ретiнде қосымша тақырыптық iстiң бағытты анықталуға шешiлдi. Бұл тақырыптың орындауға араласуы бойынша Ресей тараптың келiсiмдерi жағдайда, дайындық БҰҰ ЕЭК оның iске асыруындағы жәрдемдесуi көрсетуге айқындады. Жуықта Қазақстанда құрамына мүдделi мемлекеттiк құрылымдарды өкiлдер және қоғамдар қосылған Қазақстандағы ССҰД өткiзу бойынша үйлестiру кеңе АШМ Министрінің бұйрығымен жасап нығайтуға жоспарланады. Үйлестiру кеңедегі мемлекеттiк құрылымдарды өкiлдiктiң деңгейi болуы керек биiк үкiмет және Қазақстан Парламенті үшiн ұсыныс оның мәжiлiстерiнде қабылдансын өте күрделi және қорғау және су Қазақстан қорларының қолдануының көкейкестi мәселелерiн шешiм жол-жөнекей үшiн сол үшiн жеткiлiктi осыған байланысты атап өту керек.

(СБХО) сулардың күйін бағалау бойынша Халықаралық орталық су қорларының бағалау, мониторинг кешендi басқаруымен сұрақтармен шұғылданатын Су конвенциясының ынтымақтасатын орталығы болып табылады.

СҚХО Нидерландтан Словакияға өткеннен кейiн Братиславада 2009 жылдың 7 сәуiрiнде ресми ашылды. Сол күнде БҰҰ ЕЭК-ң словакиялық Үкiметімен СҚХЛ туралы түсiнiсу туралы меморандумына қол қойылды.

СҚХО келесi мерзiмде су және денсаулық мәселелерi бойынша конвенция және хаттамада өз тиiмдiлiгiн жедел орган ретiнде нақты әсерлердiң арқылылардың бұл екi келiсiм шарттарының жүзеге асыруы қолдай дәлелдедi.

СҚХО қызметі орындардағы нақты жобалардың iске асыруында болады. Француз ғаламдық экологиялық қоры СҚХО әріптестiкте «Жеке алғанда шығыс Еуропа, Кавказ және екi эксперименталдi бөлiмшелерге орындалған Орталық Азия елдерiндегi шекарааралық су қорларын бағалау және барлауы үшiн мәлiметтердi басқарудың төңiрегiдегiн потенциалының жасауы жобасын қолдайды» - Днепр өзеннiң алаптарында және (Әмударья және Сырдарияның алаптары) Арал теңiзiнiң алаптарында.

СҚХО потенциалдың жасауы бойынша жобаның жүзеге асыруына жәрдемдесуде аймақтық шаралар өткiзе болады. Мысалға, СҚХО Орталық Азиядағы су сапа бойынша ЕЭК жобасына қатысты. Сарапшылар СҚХО-ны Орталық Азиядағы бөгеттердiң қауiпсiздiгіне қатысты жоба бойынша шаралар, соның iшiнде Мәжiлiс жұмысында Бишкекте 2011 жылдың 19-20 қыркүйегiнде. СҚХО Орталық Азиядан сарапшылары үшiн Словакиядағы бөгеттердiң қауiпсiздiгi бойынша Мәжiлiске әзiрлеудi апарады.

Сонымен бiрге орталық Шұ – Талас өзендерiнiң хауыздарындағы ауа райының өзгерiсiнiң бағасы бойынша жобаның iске асыруындағы Су конвенциясының секретариатына жәрдемдесуде болады.

СҚХО шекарааралық өзендер, көлдер және жер асты суларының Екiншi бағалауын әзiрлеуi бойынша Су конвенциясының секретариатына үлкен көмек көрсеттi. Ол Орталық Азияның елдерi үшiн аймақтық жұмыс Мәжiлiсiнiң ұйымын сонымен бiрге қостады Алматыға 2010 жылдың 10- 15 қазандары, оның өткiзуiне шығындар жартылай жабылып. СҚХҰ ретiнде қабылдаушы тарапы сөз сөйледi және барлауға және бағалау бойынша жұмыс тобының кезектен тыс Мәжiлiсi қаржыландырды, Братиславадағы 2010 жылдың 15- 16 желтоқсаны.

СҚХО соңғы үш жылдық мерзiмде Словакия үкiметi жүйесiз қаржыландырумен сабақтас қаржы қиыншылықтарының қатарын тарттырды. Бұл оның қабiлеттiлiктерiнде нақтылы мiндеттемелердi орындап, қызметтiң кейбiр түрлерiн жоспарлап жүзеге асыруға кері бiлiндi.

СҚХО 2013 - 2015 жылдарға дейiн мерзiмге қызметтiң келесi түрлерiнiң iске асыруы бойынша Су конвенциясының секретариатына жәрдемдесуде болатынын күтiлдi:

- СҚХО 2013 жылда Орталық Азиядағы су сапасының бөгеттері қауiпсiздiгіне қатысты жобалары және тағы басқалар қолдау айтылғандай жоғары Арал теңiзiнiң алаптарына да кiретiн мәлiметтердiң басқарудың төңiрегiдегiн потенциалының жасауын жобаның аяқтауына қолдауды сонымен бiрге көрсетедi;

- су саясаты бойынша Ұлттық диалог процесстерiн қолдауы;

- сумен, азық-түлiкпен, энергиямен және экосистемалардың арасындағы өзара әрекеттесудi Тақырыптық бағаның әзiрлеуiндегi жәрдемдесу, анықтама материалдардың әзiрлеуi, жазбаша аудармалар, аймақтық кеңестер және консультациялардың ұйымын қоса.

Барлық тараптар Су конвенциясының iске асыруына СҚХО тәжiрибе және үлесiнiң есепке алуымен Гидрометеорологиялық Словакия институтындағы СҚХО болуын мерзiм конвенция бойынша жұмыстың келесi бағдарламасымен 2013-2015 жылдар қамтылатын мерзiм ақырына дейiн ұзарту үшiн ниеттердi айқындады.

Словакияда бұл әріптестiктiң үстiрт бекiтуiне тиiстi процедурасы басталды. 2012 жылдың соңында СҚХО бойынша БҰҰ ЕЭК Словакия үкiметi және Атқарушы хатшының аралығында түсiнiсу туралы жаңа меморандумды қол қойылғанын есептедi

Қарашаның соңында 2012 жылы елдегi байланысты күрделi экономикалық ахуалды СҚХО қызметтiң қаржы қолдауы Словакия үкiметi бюджеттi бекiтуде тоқтату туралы шешiм қабылдата алды.

Бұл алдында тiкелей Су конвенциясының тараптарының конференцияның Алтыншы сессиясының бас болды. 2013-2015 жылдарға дейiн мерзiмге конвенция бойынша тағайындалып қойылдың барлық дамыған елдерi жұмыс жоспарының тақырыптық облыстарының қаржыландыруының көлемдерiмен болғандықтан, сондықтан, өз дайындығы туралы елдiң тараптарының өзi конференцияларына суларды Халықаралық бағаның орталарына тапсырылатын мiндеттеменi өз жауапкершiлiгiне алуға мәлiмдеуге әзiр болмады. Сұрақ ашық қалды.

СҚХО қызметiнiң сүйемелдеуiне Словакия үкiметiнiң шығындары орташа 200-250 мың еуро құрады. Бұл қаражаттар және де конвенцияның бюджеттерiне бағытталмады, СҚХО қызмет қатыстырылған Словакиялық гидрометеорологиялық институттардың қызметкерлерiнiң төлеуi үшiн жартылай қолданылды, сонымен бiрге Су конвенциясының iске асыруы бойынша қызмет жеке Мәжiлiстердiң өткiзуiне шығынды төлеу үшiн шеңберiнде.

Бұл құралдар сонымен бiрге Су конвенциясының секретариатына Словакия үкiметiнiң жарналары сияқты есепке қосылды. Әрине, кеңсе жабдығы, коммуникациялар және Словакиялық гидрометеорологиялық институттың бөлме қолдануға қатысты шығындарды сонымен бiрге болды.

Шығындардан басқа бiрақ, сонымен бiрге СҚХО халықаралық көзі, сондай ЕО және тағы басқалардан құрал алды.

СҚХО тұрақты қызыметшiлері 4 адамнан тұрды: байланыстар және әкiмшiлiк бойынша директор, директордың орынбасары, бас сарапшы және маман.

Словакиялық гидрометеорологиялық институттың СҚХО функциялардың орындауын мерзiмге iрi ғылыми орталық сияқты әлемдегi әбден танымал болу алды, институттың мамандарының зияткерлiк потенциалын айтарлықтай көтерiлдi. Словакия бұл ел

Мысалы, есепке алуымен айтылған, орынды Моостың жанында экологияның Қазақ Ниясы және ауа райындағы институттардың өз ғылыми зерттеулерiн бiрге қоюды мүмкiндiктiң Қазақстан өтiнiшiнiң мүмкiндiгiн қарап шығуға көрiнедi ) алдағы үш жылдарға суларды баға бойынша Халықаралық орталықтың функциялары.

Бұл бiздiң мамандарлар зияткерлiк потенциалды жоғарылатуға, өте өткiр аймақтық, сонымен бiрге қорғау және ғаламшардың су қорларының қолдануының (есепке алумен конвенциясы БҰҰ ЕЭК елдердiң үшiн ашық қосулары мүше болатын) глобалдi мәселелерi бойынша олардың жұмысына айтарлықтай қатыстырыла аламыз. Қазақстанды орнын анықтауға көмектеседi бұл аймақтық және глобалдi су мәселелерi бойынша халықаралық ғылыми орталықтардың бiрi.

Әрине, нақтылы (егде айтылғандай 200-250 жоғары мың евро) қаржы шығындары қатқақты тура келедi, бiрақ сонымен бiрге Қазақстан конвенцияның секретариатына 2000 жыл, жарналардың бiр де бiр рет төлемесiнен Су конвенциясының тарабы бола тұра айтып тұруы керек. Ғасырлар басында, бұл болды, бiрақ бiздiң ел және оның экономикасы бiрi танылар едi өзi қаражаттарды бөлiк қорғау және тиiмдi қолдану су қорлары сияқты мәселелер Қазақстан үшiн бойынша бiздiң елде дүниелiк ғылыми орталықтардың жасауына мұндай көкейкестi ерекшелеуге жылдам дамитыны қазiр.

Су Конвенциясын Басқарушы органдарына сайлау туралы

Су Конвенциясының Тараптарының Конференциясының Алтыншы сессиясында оның басқарушы органдарын сайлауы өттi. Жоғары айтылғандай, жүзеге асыру және сақтау бойынша Конвенция Комитеттiң құрамына СҚХО атқарушы директоры С.Р.Ибатуллина Қазақстанан таңдалған болатын.

Содан соңы Су конвенциясының бюросы құрамына таңдауларда өттi. Таңдаулар күрделi жеткiлiктi, жүзеге асыру бойынша комитеттiң құрамына таңдауларымен өйткенi көпшiлiгiнде өзара байланыстырылған болатын болды. Тек қана тараптардың конференциясының соңғы күнiне консенсуске екi және көп жақты келiссөздерден кейiн келудiң сәтi түстi. Орталық Азиядан су конвенциясы бюросының құрамына ҚР ҚОҚМ-ң Еуразия су орталығы қызметкерi С.К.Ахметов сайланды. Сонымен бiрге, Ахметов С.К. су конвенциясы бюросының Төрағасының орынбасары болып сайланды. Су конвенциясы бюросы құрамы қоса тiркеледi [Қосымша И].

Сайып келгенде, Орталық Азияның елдерiнен Су конвенциясының екi басқарушы органдарын құрамдағы ең жақын үш жыл ең жақын екi Қазақстан өкiлi болады. Глобалдi деңгейлерде де, аймақтыққа да әрине, бұл үлкен жауапкершiлiктi салады, бiрақ Қазақстан мүдделерiнiң алға басуы үшiн бiр уақытта үлкен мүмкiншiлiктiң көзiн табады.

Сондықтан, сонымен бiрге, орынды мемлекеттiк құрылымдарға шекарааралық су ағындары және халықаралық Көлдердiң қорғауға және қолдануы бойынша конвенцияның тараптарының конференцияның Сегiзiншi сессиясының 2018 жылындағы Қазақстандағы өткiзудi мүмкiндiк туралы ҚР үкiметiн жұмыс iстеп баяндап беруге ұсынуға Қазақстан үшiн су проблемалығы маңыздылық есте сақтай көрiнедi.

Бiздiң елге бұл шаралар өз саяси салмағы су мәселелерiнiң шешiмiнде айтарлықтай нығыздалуға мүмкiндiк бередi, сонымен бiрге және халықаралық деңгейдегi елдiң мүдделерi шекарааралық өзендердiң су қорларының қолдануының даулы мәселелерiнiң шешiмiнде толықтау қамтып көрсетуге тиiмдiрек мүмкiндiк бередi.