Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелді азайту және сақтандыру әдістері

Тәуекелдің әртүрлілігі мен оны бағалау әдістері қаншалықты кғп түрлі болса, одан қорғану әдістерінің саны да үлкен.

Тәуекелді азайтудың негізгі әдістері:

 қосымша жұмыс көші, нарық туралы ақпарат, жеткілікті қаржы құралдары бар кәсіпорындар қатарынан әріптестер іздеу;

 тәуекел ең ықтимал болатын тар аумақтағы сыртқы кеңесші-сарапшылардың қызмет көрсетулері;

 қосалқы мәселелерді жоба алдында мұқият пысықтау;

 осы өнімге немесе қызмет көрсетулерге сұранымның, нарық конъюнктурасының даму бет алысын болжау;

 тәуекел ықтималдығын болжау, кәсіпорын мүмкіндіктерін салауатты бағалау, бағдарламаның жүзеге асуының балалмалы нұсқаларын жасау;

 тәуекелді жобаның қатысушылары, оны орындаушылар арасында болу;

 болжанбаған шығындардың орнын толтыруға, өзін өзі сақтандыру үшін арнайы резервтік (сақтық) қор жасау.

Сақтандыру жағдайы (табиѓи апат, бақытсыз оқиѓа және т.б.) болғанда, сақтанушыға зиян тигенде, сақтандырушы шарт жағдайларына сәйкес сақтандыру өтеуін төлейді.

Мемлекеттік сақтандыруда бұл қорды жасаумен және пайдаланумен мемлекеттік сақтандыру ұйымдарының жүйесі айналысады. Бұл қор мемлекеттік орталықтандырылған ақшалай резервтерінің бірі. Баламалы сақтандыру кезінде сақтандыру қорын кұру мен пайдаланудағы сақтандырушы компаниялары жүргізеді.

Осылайша, сақтандыру бұл экономикалық қатынас, оның субъектілері сақтандырушы мен сақтанушы, сақтандырушы сақтанушыға белгілі жағдайда төлейтін белгілі ақша сомасымен шығады. Заңды және жеке тұлғаларды мемлекеттің және сақтандыру компанияларының экономикалық сақтандыруы халықтың жұмыс істейтін және істемейтіндерін (жұмыссыздар) әлеуметтік қамтамасыз етудің маңызды құраушы бөлігі.

Сақтандырушылар мынадай сақтандыру қызметінің түрлерін жүзеге асырады:

 мүлікті сақтандыру (қозғалатын және қозғалмайтын);

 үй жануарларын сақтандыру;

коммерциялық операцияларды сақтандыру (коммерциялық тәуекел);

 азаматтарды сақтандыру (жеке тұлғаларды).

Студенттердің өзін-өзі тексеру с±рақтары
1. Кәсіпкерлік тәуекелдін мәні неде?

2. Кәсіпкерлік қызметте тәуекел қандай функцияларды орындайды?

3. Кәсіпкерліктегі тәуекел түрлерін сипаттаңыз?

4. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдэн болатын қандай жоѓалтуларды білесіз?

5. өндірістік Кәсіпкерлікте қандай жоѓелтулар болады?

6. Коммерциялық Кәсіпкерлікте қандай жоѓалтулар болады?

7. Қаржы кәсіпкерлігінде қандай жоѓалтулар болады?

8. Қаржы тәуекелінің деңгейін тµмендетудің қандай әдістерін білесіз?

9. Кәсіпкерлік жоѓалтулардың пайда болуына қакдай себеп-
тер әсер етеді?

10. Кәсіпкерлік тәуекел аймаѓын сипаттаңыздар?

11.ь Кәсіпкерлік тәуекелді анықтаудың қандай әдістерін білесіз?

12. Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелді азайтудың негізгі әдістерін атаңыздар?

13. Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру деген не?
15 -ТАРАУ. КӘСІПКЕРЛЕР БӘСЕКЕЛЕСТІГІ
15.1 Бәсекелестіктің функциясы және мазмұныы
Нарықтық экономиканың негізгі басты принциптерінің бірі - тауар өндірушілердің арасынДағы еркін бәсекелестік.

Бәсекелестік - бұл өндірушілер мен жеткізушілердің, кәсіпорындар мен фирмалар арасынДағы қолайлы өндіріс шарты және өзінің Кәсіпкерлік іскерлігінің таңдаулы нәтижесін өткізу мақсатынДағы күресі.

Нарықтық жүйеде бәсекелестіктің негізгі мәні - бұл тұтынушы үшін күрес және оның тілегін, с±ранысын толық қанаѓаттандыру.

Бұл күрес нарықтаѓы үлеске қатысты, соның ішінде тауардың сапасы мен бағасына да байланысты.

Бәсекелестік тұтынушыны Кәсіпкерлік іскерліктің сыншы-сына айналдырады. Бәсекелестік шаруашылықтаѓы субъекті-

Бәсекелестікке тән мінез шаруашылықтаѓы субъектілердің ешқайсы нарықтаѓы басты жағдайѓа ие болмауы, тауар өндіру-шілердің сатып алуы үшін к±нделікті күрес және нарықтаѓы үлестің ±лѓаюы.

Бәсекелестік нарықтаѓы ең маңызды элемент, ол өнімнің сапасының ғсуінде, жұмыста қызмет көрсетуде шешуші орын алады, өндірістік шыгынның тµмендеуіне, техникалық жаңалық өндірісінің енуіне, ашылуына тікелей қатысы бар.

Бәсекелестіктің тууы және шарттың жасалуы нарық жағдай-

Ірі өндірістіктің құрылымының құрылуы және әлемдік нарық-тың қалыптасуы - бәсекелестіктің халықаралық және континен-тальдың аралықта көшеюіне әкеледі

Бәсекелестік күрестің көшеюі ғлсіз, бәсекелестікке тғтеп бере алмайтын фирмалардың банкротқа ‰шырауына себеп болады.

Бәсекелестік нәтижесінде нарықта - ең көшті, ғлділер - ѓылы-

Бұл экономиканың тиімділік нәтижесін арттырып, тұтыну-шылар с±ранысын толықтай қанаѓаттандырады.

Бәсекелестік әрісінің тууында ±сақ және орта кәсіпорындар да маңызды орын алады, сонымен қатар Кәсіпкерлік іскерлігінің еркіндігінің де өзіндік әсері бар.

Осындай себептермен Қазақстанда ±сақ және орта бизнеске, Кәсіпкерлікке кғмек көрсетуге кғп кғњіл бөлінген.

Сатып алушыны алдымен өзінің жеке бюджеті толѓантады.

Ол өнімдерді сатып алудан бұрын, жарнама мүмкіндігіне с‰йе-

Кәсіпкерліктің қызметінің тиімділігін, шаруашылықтың нарықтаѓы механизмінің элементінсіз атап ғтуге болмайды, соның ішінде бәсекелестік-бақталастық пен кәсіпкерлер арасынДағы өндірістің ең бір қолайлы түрі және тауарды өткізудегі күресі.

Кәсіпкерлердің өндірістен жоғары сапалы түрде және Шағын шыѓынымен өндірген өнімдері, үлкен сұранымѓа ие болса, онда кәсіпкерге тұтынушы үшін күресте басымдылық көш береді.

Бәсекелестік сыртқы мғжб±рлеу көші ретінде, кәсіпкерлерді тұтынушыѓа қарым-қатынасқа т±суге негіздейді және осындай мақсатта, жұмысөнімділігін арттырып, өндірістерді ±лѓайтуѓа, өнім сапасын жақсартуѓа оѓан ж±мсалатын шыѓынды азайтуѓа мғжб±р етеді.

Бәсекелестік мәні, егер ол нәтиже беретін машина техноло-
гиялық, шаруашылық шешімдерінің с±рыптау механизмінің қалыптасуына негізделсе, онда директивті жоспарланѓандай кәсіпкерлердің қызығушылығының өзара тіркеусіз түрдегі ықтиярсыз байланымының орнына, өндірістік іскерлікті еркін таңдау мүмкіндігіне жол ашуда болады.

Бәсекелесттік жинақталѓан түрде тµмендегідей қызметтерді атқарады:

Бұл функция - қорлар және өндірілген тауарлардың соњгы

Бұл функция - бизнесмендерді тиімді түрде пайда т±сіруге негізден, олардың қаражаттарын инновацияѓа яғни, технология машина түрін жаңартуѓа, тұтынушы сұранымының өзгеруіне икемделуге байланысты ж± Бөлуші. Бәсекелестік кадрларды және тауарларды зерулік дәрежесіне мсалуына ықпал етеді.

Нарықтаѓы жетістік тек қана, бағаны өзгерту көшімен өнім-

Бәсекелестіктің түрін топтастыру сан жаѓынан және нарық-таѓы өндірушілердің «салмақ үлесіне» қатысты болады.

Жетілдірілген (еркін) бәсекелестіктің негізгі белгілорі:

1. Бәсекелестікке қатысушылардың саяыиыњ есепсіздігі (кғптігі), нарыққа еркін түрде ену, араласу және одан шыѓу: әрбір адамның Кәсіпкерлікпен айналысуѓа немесе оны доѓаруѓа толык құқыѓы бар. М±ны әртүрлі жағдайда істеуге болады:

 өзінің жеке ісін ашу, еңбекке тікелей араласу арқылы; жұмысшы жалдау, Маркс терминологиясы бойынша капита-

 акцияларды сатып алу;

 мемлекттік облигацияларды сатын алу, банкке ақша салу;

 олардың жылжымайтын м±лкіне инвестиция жасау және т.б;

Еркін нарықта іскерліктің кез келген түрін, соның ішінде мемлекеттіктен басқа азаматтар таңдад алу еркіндігіне иегер екендігін ескереміз.

Еркін бәсекелестік жүйесіндо тұтынушыларды кемсітуші-ліктің барлық түрлерін шыѓарып тастайды.

Қаражат кірісінің барлық қожайындары, соның ііиінде с±ра-
ныстаѓы өз қажеттілігін іске асыруды ойластырѓандар, тауар сатып алуѓа, өзіне қажетті қызмет түрлеріне таңдау жасауѓа толық құқылы.

2. Абсолютті мобилды материалдық, оњбектік, қаржылық және басқа ресурстар бойынша - бәсекелестікке қатысушы өзінің ақшасын текке салмайды (мәселен акцияѓа), кірістің ±лѓаюы үшін салады. Мұндай жағдайѓа сенім арту өндіріс орындарының ±лѓаю-

Егер қосымша ресурстар қызықтырса, онда оларды тиімді тәсілдер арқылы пайдалану үшін, ерте сақталѓан көштер қолда-нылады, алдыңѓы қатарлы технологиялық құралдарды пайдалану іске асырылады.

3. Бәсекелестікке қатысушылардың әрқайсысы толық түрде маѓл±мат алады (ұсыныс және с±раныс жғнінде және т.б.). Бұл жағдай тура және тиімді таңдау жасауѓа жол ашады. Мысалы, ‰й сатып алуда немесе акция сатып алу арасында (Мұндай жағдайда қатысушыѓа қандай акция максималды кіріс кіргізеді нақты білуі қажет).

4. Абсоллютті бір текті, бір атты өнімдер жекелей айтқанда сауда белгісінің немесе басқа жеке тауар сапасының мінездемесінің болмауы сатушыны.Қайталанатын сауда маркаларының саны сатушыны монопольдық жағдайдың артықшылыѓына әкеліп қолайсыз жағдайѓа қалдырады, бұл еркін нарық болып саналмай-

5. Еркін бәсекелестікке қатысушылардың бірде-бірі басқа қатысушылар арқылы бекітілген шешімге қарсылық көрсетуге ырқы жоқ.

Олардың саны қаншалықты үлкен болса да, әрбір өндіруші сатушының салымы өндірістің жалпы көлемінде және ұсыныста аса маңызды орын алмайды, сол себептен ол сатуѓа арналѓан тауар-
дың бағасы нарықтық бағаѓа тежеу бола алмайды. Осындай сипат-та бағаның нақты деңгейі экономиканың жекелеген субъекті-лерінің тілектерінен тыс тұрады және олар «кәрінбейтін қол арқы-
лы» (нарық механизмі) аыықталады, қойылады.

Еркін бәсекелестік шартында сұраным ауытқымы және ±сы-ныс мерзім бойынша (мерзімді түрде) жеке салада қайта өндіруге әкеліп соѓады және басқа салаѓа да өз зардабын тигізеді.

Бір фирмаларДағы кірістің ғсуі, екіншілердің к‰йзелуіне әкеліп соқтырады: ірі кәсіпорындардың ±сақтарын ж±тып қоюына, өндіріс және капиталдың шоѓырлануына және орталықтан-
дыруына әкеліп соѓьш, монополияның құрылуына және олар арқылы нарықтық билікті басып алуѓа негіз тудырады.

Нарықтаѓы жетілмеген бәсекелестік нақты монополияны, монополистік бәсекелестікті, олигополияны тудырады.

 сатушы өз ісін атқаруда жеке дара болады; сала фирманың синонимі, себебі фирма жалғыз;

 өткізілетін өнім бірегейлі, себебі оны ауыстыратын басқа зат жоқ (бұл жағдай шикізат саласына немесе фирма принципті түрде жаңа түрде болады);

 монополист нарықтаѓы билікке ие болады, бақылайды, қойылымдарды анықтайды;

 нарыққа шыѓар жолда монополист бәсекелестіктің бғгет жолдарын анықтайды, соның ішінде нақты (табиѓи) және жасанды түрлерін.

Табиѓи монополияларДағы болатын жағдайлар, бұл қоѓамдық қолданыстаѓы кәсіпорын - электрлік және газ компаниялары, сумен қамтамасыз ету кәсіпорыны, байланыс және транспорттық кәсіпорыны.

Мәселен Мғскеудегі метрополитенге бәсеке пайда болғанды-
ѓын елестету қиын. Негізінен нарықтық экономикалық елдерде табиѓи монополиялар - мемлекет қарауында болады немесе оның қатаң бақылауында жұмысістейді.

Жасанды бµгеттерге патенттер және лицензиялар жатады. Бұлар аталѓан нарықта қызмет етуге фирмаларѓа салынѓан тиым құқыѓы болып саналады.

Мысалы, белгілі бір өнертабыс үшін немесе ойлап шыѓаруѓа патент тіркетіп фирмалар белгіленген бір уақыт ішінде жаңа тауарды өндіруге немесе сатуѓа тиімділік құқыѓынан айырылады, ал бәсекелестер бұл уақытта м‰лдем шет қалады.

2. Монополистік бәсекелестік. Бұл нарықтық оқиѓа, өндірушілердің басым көпшілігінің сғйкес емес, ±қсас өнімдерді ұсынуы. Мұндай жағдайда нарықта мыњдаѓан немесе ж‰здеген фирмалардың қатысуы қажет емес (қазіргі бәсекелестіктегі сияқты), оншақты түрінің қатысуы жеткілікті.

Фирманың нақты бәсекелестік жағдайында стандартталѓан немесе біртекті өнімдерді мононолистік саралап жіктеу тұрғысында өндіреді.

Саралап жіктеу алдымен өнімнің сапасына немесе қызметіне әсер етеді, сонымен қатар тұтынушыда бағадан тыс артықшылық жинақталады.

өнім сатудан кейін шарттары бойынша жіктеліп саралануы мүмкін, сонымен қатар (тауарлардың ±зақ қолдануы үшін) сатып алушыларѓа жақындау яғни тіл табысу, сонымен қатар жарнама-

Б±дан шыѓатын қорытынды нарықтаѓы фирмалар монопо-

Бұл ерекшелік - нарық моделінің ең негізгісі.

Монополистік бәсекелестіктің нарықтаѓы таѓы бір мінез ерек-
шелігі - нарық кірудің салыстырмалы жеңіл түрі.

Бұл нарықта жұмысістейтін өндірушілер, әдетте аса ірі болып саналмайды. Сол себептен олардың бастапқы капиталдарының орныѓуына аса көп қажеттілік керек емес.

Бұл модельдегі монополистік дегеніміз не? Әрбір фирма өнім-
дерді жіктеп саралау жағдайында өзінің тауарларына белгілі бір шамада билік етеді; ол бәсекелестердің ыңғайына орай немесе қимылына орай тауарларына қойылѓан бағаны кµтере және т‰сіре алады; дегенмен бұл билік нақты түрде ±қсас тауарлар өндірушілер немесе салаѓа шыѓудың едғуір еркіндік жолымен шектеледі. Б±дан басқа нарықта монополистік бәсекелестікте ±сақ және орта фирма-лармен қатар біршама ірі фирмаларда қатар т‰суі мүмкін.

Қазіргі нарықтық құрылымдарда соның ішінде батыс елдерін-

Егер фирмалардың салыстырмалы, санаулы (оншақты) түрі, қатары белгіленген нарықта тауар және қызмет жагдайында ба-

Әртүрлі нарықтар арасынДағы шекара нақты белгіленбеген, сол себепті олигополи моделі (үлгісі) үлкен аймақты жайлап алады.

Нақты монополиядан монополистік бәсекелестікке дейін қамтиды.

Классикалық олигополия ‰ш немесе бес өндірушілерден құралады.

Мысалы: АҚШ автомобиль өнеркғсібінде «үлкен ‰штік» ғктемдік етеді: «Дженерал моторс», «Форд», «Крайспер».

Осыѓан ±қсас жағдайлар Ресейдің автомобиль ғнеркғсібінде де кездеседі.

Олигополия бір текті және жіктеп сараланѓан тауарлар өндірі-
сінде туындауы мүмкін.

Бір тектілік нарықта шикізат және материалдар, жартылай фабрикаттар (руда, м±най, шойын, цемент, техникалықспкрт және т.б.) арқылы басымдылық көрсетеді, жіктеп саралау - нарықта тұтыну тауарлары арқылы ерекшелінеді.

Аздаѓан фирмалар Мұндай жағдайды келісім арқылы ыңғай-
лайды: бағаларды анықтау бойынша, айыру және бөлу (нарықта-ѓы), не болмаса белгілі бір тәсілдермен бәсекелестікті шектеу.

Қорыта келгенде олигополияның монополиямен жақын-дастығы бар.

Дғлелдесек, олигополистикалық нарықта бәсекелестік µнді-
рістің шоѓырлау деңгейінен тµмен болса немесе керісінше болса, қорытынды түрде ж±реді. Олигополистикнлық нарықтың маңыз-
ды айырмашылыѓы.

Қазіргі бәсекелестік нарқынан бағаның қозѓалмалы серпінен байқалады.

Егер бәсекелестік нарықта сұранымның ауытқуынан және ұсынысына қатысты болъщ баға ‰зіліссіз, жүйесіз жұмысістесе, ал олигополистикалықта - тендецияның тұрақты тіркелуі және жиі ауыспауы орын алѓан.

Егер бастаушы фирма жалғыз өзі бағаДағы ‰стемдікті, артық-

Әдістердің қатысуымен ж±зеге асыру - бағаланѓан және бағадан тыс бәсекелестікті анықтайды.

¤ркениетті нарықтар жағдайында бағалардың тµмендеуі өндіріс шыѓынының есебінің азаюынан немесе пайданың азаю есебінен туындайды.

¦сақ Шағын фирмалар аталѓан нарықта ±зақ тұруы үшін әдет-те пайданың аздаѓан үлесіне иек артады, ±міттенеді.

Ірі монополиялар кей уақытта пайданы қабылдаудан бас тар-тады. Себебі, тµменгі баға кғмегімен соның ішінде лайықты тауар-

Бәсеке күресіндегі Мұндай әдіс өз уақытында Америка компа-

Осындай жағдай Жапон фирмаларында қолданылып, АҚШ және Батыс Европа нарқында жапондықтар тауары алдыңѓы қатарѓа шықты.

Кейінгі уақытта бағаланѓан бәсекелестік дамыѓан елдерде ресурс сақтайтын техникалардың және өндіріс шыѓындарынДағы экономкиканың жаңаруымен байланысты түрде, қайтадан әріс алды.

Бағадан тыс бәсекелестік. Мұндай жағдайда жоғары сапа-
Дағы тауарларды ұсыну қарастырылады және ол тауарлардың ±зақ киілуі көрсеткіш ±мітінің ерекшелігі, жоғары өндірістегі және кең ассортиментті түрі ұсынылады.

өнімнің Мұндай параметрлері сатып алуда ерекпіе мғнге ие болады, мәселен экологиялық тұрғыдан, энергия сыйымдылы-

Сонымен қатар бәсекелестік күресте ең үлкен орын алатын - фирманың атаѓы (ренутациясы), ±міттілігі және тауар өндіруші немесе жеткізушіден, оның тартымдылыѓынан, беделімен тығыз қарым-қатынаста болады.

Кейінгі жылдары бағадан тыс бәсекелестік өнімнің жоѓарѓы сапасының ерекшелінуімен, ролінің басым болуымен бақта-
ластыққа т±суімен ерекшеленіп ж±р.

Бәсекелестік күресте нарық жағдайында - тауар белгісі, тауар-

Бәсекелестік көшінің ұғымының шыѓуы, өндіріс шыѓынының тµмендеуіне әкелуі, өнім түрлерінің жаңаруының жылдамдауы, оның сапасының жақсаруы және фирмалардың әрі аталѓан өнімдердің бәсекеге ыңғайының жоғарылуы - ‰кіметтің олардың құқықтарын қорғауѓа, заңдылықтар шыѓаруына әкеліп соқтырды.

Мұндай жағдай: - демпингтік бағада өзінің құнынан тµмен бағада тауарлар сатылуы;

 бәсекелестіктің іскерлігіне бақылау қою;

 бағаны кемсітушілікті немесе коммерциялық шарттарды теріс пайдалану;

 нақты тауарларды жеткізу немесе өндірістер бойынша шектеуді қабылдау немесе жарысқа т±скен тауарларды бөлуден туындайтын тғуелділік;

 шарттарды шектеуін кіргізу және өнімдерді өткізудегі

 сауда саттықтаѓы құпия келісім.

 жарнамаДағы жалѓан ақпарат, бәсекелесті шатастыру, адастыру;

 тауарларды теріс пиѓылды түрде қайталап шыѓару және бәсекелестіктер өнімін осындай тұрғыда қайталап өндіру;

 тауарларды жеткізуде және қызмет етуде, белгілі жағдай-
лармен стандарттарды б±зу, қарама-қарсы әсер ету және т.б.
15.3 Бәсекелкестікті ж±ргізу тәсілі (стратегия)

және бәсекелестік сараптама
Бәсекелестік стратегия - бұл іскер статегияның синонимі немесе кез-келген шаруашылықтаѓы білім қолданатын, соның ішінде белгілі бір мақсат пен жетістіктерге жету үшін және өзінің саласынДағы жағдайда бәсекелестікке бейімділііін ыңғайлау үшін қолданатын ережелердің жиынтығы.

Бәсекелестік күресте стратегияның тµрт түрі анықталѓан, оның әрқайсы әртүрлі экономикалық жағдайларѓа немесе әртүрлі ресурстарѓа бағытталѓан. Бұлардың барлыѓы (бағыттар) белгілі бір кәсіпорынның аумаѓында орналасқан.

Л.Г. Роменскийдің еңбегінде бұл стратегияның мынадай тµрт түрі көрсетілген:

1. виоленттік

2. коммутанттық

3. патенттік

4. эксплеренттік

1) Виоленттік стратегия - ірі стандартты тауарлармен қызметтер өндірісінде жұмысістейтін фирмаларѓа тән.

2) Коммутанттық стратегия - ірі қарапайым бизнесте ±сақ масшта бтаѓы қолданылатын түрі.

3) Патенттік стратегия - жеке дара жолѓа т±скен, тек бір сала бойынша ѓана жұмысістейтін фирмаларда қолданылады.

4) Эксплеренттік стратегия - кµне сараланѓан нарықтың қайта құрылуынДағы тиімді жаңа өзгерістермен байланысты.

Бәсекелестік стратегияның міндеті болып- бәсекелестік күрес стратегиясында көрсетілген тәсілдерді қолдану арқылы жеңіп шыѓу болып табылады. Бәсекелестік стратегияның құрылуынДағы басты мақсаттардың бірі. Сараптаманың мақсаты -бәсекелестік-

 бәсекелестіктердің мақсатқа жету жолынДағы мүмкін-

 белгілі бір бәсекеге қатысушының басқа бәсекелестіктердің қолданѓан стратегиялық бағыттарына көз қарасы немесе оны қабылдау?

 бәсекелестіктің сараптамасы аса қажет, мғнді зерттеулерді қажет етеді, себебі кғптеген қажетті мәліметтердің қол жеткі-
зерлігі аз.

Сараптама тµрт түрлі диагностикалық компонентті ұсынады:

1. алДағы мақсаттар

2. болжам

3. аѓымДағы стратегия

4. мүмкіндіктер

Осыѓан байланысты бәсекелестердің мінез-қ±лқынДағы өзгерістер жғнінде болжам айтуѓа болады. Нақты айтқанда:

1. АлДағы мақсаттар - Мұндай мақсатты білу бәсекеге т‰сушіні өзінің қазіргі жағдайымен және қаражатының шешім-
дерімен толық танысып, қанаѓаттануына мүмкіндік береді.

Осымен қатар бәсекеге қатысушы бәсекелестің стратегия-

Бәсекелестің мақсатын білу, стратегиялық жолДағы өзгеріс-

Бәсекелестер мақсатының диагностикасы нарықтаѓы басшы-

Әрбір компания өзі орналасқан жағдайда (қалыпта) белгілі анықталѓан бағаѓа сғйкес жұмысістейді.

Мысалы, тµмен деңгейдегі шыѓыны бар өндірушілермен және жетілген өткізу ұйымы бар компанияларымен өз аймаѓында өзін басшы ретінде сезінуі мүмкін (лидер). Мұндай бағалар немесе ұсыныс компанияның мінез-қ±лқына немесе іс-әрекетіне әртүрлі жағдайда әсер етуі мүмкін.