ҚҰрманбаев с. К., Аділбеков м. Т. КӘсіпкерлік (оқулық)

Бәсекелестік өзінің қазіргі жағдайына қанаѓаттана ма?

 бәсекелес стратегияда қандай өзгеріс қимылдарга баруы
мүмкін?

 бәсекелес қандай осалдыққа бейім?

 бәсекелес тарапынан ғлді және тиімді жауап беру жағдай-лары қандай тұрғыда жүргізіледі?

 бәсекелестік стратегияѓа байламысты мынадай бәсекелестік мінез-қ±лық түрлері анықталады: криативтік, бейімделгіш және кепілдік беруші.

3) Кепілдеме беруші мінез-қ±лық бұл кәсіпкерлерді ±зақ мерзімге сақтауѓа, орнықты болуѓа ынталандырады. Соның ішінде нарық позициясында өнімдердің сапасының жақсаруы, ассорти-

Бәсекелестік стратегиясы бәсекелік к±гятерден де туын-дайды. М.Портер тµмендегідей бәсекелес көшінің бес түрін бөліп көрсетеді (саланың ашық және жабық түрін):

1) нарықта ғбден бекілген жұмысістеп жатқан компаниялар бәсекелестігі;

2) сатып алушыларѓа тигізер әсері (олардың мүмкіндігі);

3) жеткізушілер әсері (олардың мүмкіндігі);

4) жаңа бәсекелестің пайда болу қаупі;

5) жаңа тауарлардың пайда болу қаупі.

Ғлуетті бәсекелестер.

Салада жаңа компаниялардың пайда болуы өндіріс көшінің ғсуіне әкеліп соѓады. Бұл бағаның қ±лауына немесе шыѓынның жоғарылауына және пайда нормаларының тµмендеуіне әкеледі

Жаңа бәсекелестердің нарыққа енуіне негізгі бғгеттер тµмен-
дегідей өндіріс масштабынДағы ±нем, өнімнің бірлігінің өндірістегі шыѓынның қысқаруын анықтайды немесе уақыт бірлігіндегі өндіріс көлемінің ғсу жолынДағы ғызметті анықтайды. Бұл тиімділік немесе нәтиже жаңа бәсекелестерді қорқытады және олардың ісін кғп инвестиция ж±мсауѓа әрі кең кәлемде жұмысістеуге мғжб±р етеді.

 өнімдерді саралау. Компания саласында қызмет етушілер белгілі бір сауда белгілеріне иелік білдіреді және тұтынушылардың мақ±лдауныа с‰йенеді (әртүрлі тауарларды тұтынушылар). Бұл маркетингтің шешімі болып табылады немесе даѓды бойынша қалыптасады;

 капиталДағы қажеттілік, іс ж±ргізудегі мынадай жағдайда қиындық тудырады, егер аса қажет ірі қаражат бәсекелестік күрес ж±ргізуге керек болған жағдайда; айырбас шыѓыны, дара шыѓыстар; өзінің жеткізіп берушілерін ауыстырѓан жағдайда және қызметшілерін қайта оқытқан жағдайда туындайды;

 бөлу жолдарының жетіспеушіліктері.

Бәсекелестің қарқындылыѓы компания ортасында немесе арасында бәсекелестер санын анықтайды, саланың ғсу көшін, тауар материалдық қордың құны немесе қосымша шыѓын түріндегі к±нделікті шыѓынның жоғары деңгейі, жоѓарѓы стратегиялық мғн, кіретін үлкен бғгеттер - осылардың барлыѓын соѓан жатқы-

Әкімшілік және экономикалық µлшемдерден басқа мемлекет арқылы нарықтарды монополиялау өндірушілер мүмкіндігінің шектелуін іске асыру мақсатында қолданылады, бұл жүйе заңды-

Осындай жағдайѓа с‰йенсек антимонопольді реттеу -экономи-калық, әкімшілік заңдылық актілерінің жинаѓы болып табылады, соның ішінде мемлекет таранынан нарықтық бәсекелестік жаѓ-

Батыс елдерінің тғжірибесі, соның ішінде антимонопольдік заңдылықты құружәне пайдалану нарықтық қатынастарды реттеу мемлекеттік түрде, бәсекелестің деңгейі мен көлемі, экономика тиіміділігін жоғарылату мақсаты қажеттілігіне куғгер бола алады.

Қазақстан Республикасының Заңы «Теріс пиѓылды бәсекелес-
тік туралы» бұл теріс пиѓылды бәсекелестік болып табылатын іскерлікті анықтайды, болдырмау және теріс пиѓылды бәсекелес-тікті ыѓыстыру механизмін анықтайды немесе теріс пиѓылды бәсекелестік қимылы үшін жауаптылықты ж±ктейді. Теріс пиѓыл-ды бәсекелестік болып, кез-келген заңды немесе жеке тұлғаның әрекеті сонымен бірге мемлекеттік органдардың және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, Кәсіпкерлік іскерлікте негізделме-
ген м±ліктерді алуѓа бағытталѓан, әрі шетке шыѓару жолымен не-
месе бәсекелестікті шектеуге әрекет ету жатады.

Кез келген іскерлік бәсекелестікті шектеу немесе шетке шыѓа-ру жолында басқа кәсіпкерлердің еркін бәсекелестік құқыѓын б±з-

Бұл заңда жаңа ұғым - «контрофактілік өнім» енгізілген, бұл өнім нарықтық қатынастаѓы жеке субъектілердің өндіруімен шыққан, соның ішінде теріс пиѓылды бәсекелестік мақсатта болып, тұтынушыларды адасуѓа әкеліп соқтырады.

Антимонопольдік заңдылық ҚР Конституциясына негізделіп, ҚР Азаматтық кодексінің нормаларынан тұрады және Қазақстан Республикасының «монополиялық іскерліктегі шектеулері мен бәсекелестіктері туралы» Заңы және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік-құқықтық актілерінен тұрады.

Бұл аталѓан заңдылықтардың барлыѓы - ескерту жағдайлары-нан, шектеу және монополиялық іскерліктің қиылысуын, теріс пиѓылды бәсекелестікті ескеруден және табиѓи монополия субъек-

Бәсекелестік және нарық тауарларының дамуы бойынша мемлекеттік саясат өткізілу барысында ескертуден, шектеуден және монополиялық іскерліктің қиылысуынан, бәсекелестіктен қорғаудан және тұтынушы құқыѓынан, антимонополиялы заңды-

Сонымен қатар монополиялық шектеуді – антимонопольды орган Қазақстан Республикасының табиги монополияны реттеуі бойынша Агенттілік департамент, бәсекелестікті қорғау жэне Шағын бизнесті қолдауды жүргізеді.

Негізгі қызмет міндеттері, µкілеттігі, жауапкершілігі (депар-
таменттің) Қазақстан Республикасьшыњ «Монополиялық іскер-ліктегі шектеулері мен бәсекелестіктері туралы» Занымен Қазақ-
стан Республикасынын, басқа да заңдылық актілерімен анықта-лады.

Антимонопольды органның бірлік жүйесі - обльістың орталық атқару органдарынДағы антимонополдық саясаттан және оѓан баѓынышты аумақтық білімдерден құрылады.

Аумақтық білім қызмет бабынДағы шекте өзінің іскерлігіъ көрсетеді. Соның ішінде антимонополиялық саясаттың орталық атқару органдарының ж±ктеген міндеттеріне с‰йенеді.

Департамент міндеттері тµмендегідей болып табылады:

 қғсіпкерлікті қолдау, нарықтаѓы тауарѓа бәсекелестіктің
дамуын қолдау (жұмыс, қызмет), монополиялық іскерлікке,
Оның қарама-қайшы келуіне, шектелуіне, ескертуі бойынша
шара қолдану, сонымен бірге нарықтаѓы тауар жағдайына, теріс
пиѓылды бәсекелестіктің қиылысуына да шара қолдану;

 табиѓи монополия субъектілерінің іскерлігін реттеу;

 антимонополиялық заңдылықтың сақталуыиа және баға-ның қалыптасу тәртібіне бақылау;

 тұтынушылардың көз қарасын қорғау бойыніпа мемле-
кеттік органдардың іскерлігін ‰йлестіру, келістіру.

Департамент осы аталѓан міндеттерге сғйкес мемлекеттік саясатты;

 бағаны қалыптастыру аумаѓына, Шағын бизнесті қолдауѓа және бәсекелестікті дамытуѓа, антимонополиялық заңдылықтың
сақталуын бақылауды ж±зеге асырады.

Б±дан басқа департамент тµмендегідей қызметтер атқарады:

 нарықта субъектілердің анықтау мақсатында сараптама
жүргізеді, соның ішінде бәсекелестікті тежеуге, жағдайѓа
‰стемдік ететін әрі тауарлы нарықта монополиялық іскерлік
тудыратын субъектілерді анықтайды;

 Қазақстан Республикасының Президентіне, Қазақстан Республикасының ‡кіметіне парламентіне тауарлы нарықтың жағдайы жғнінде, онДағы бәсекелестік туралы, антимоно-полиялық заңдылықтың іс ж‰зінде қолданылуы жғнінде баян-

 антимонополиялық заңдылықтың б±зылуы жғнінде соның ішінде зінің қызмет бабынДағы жұмысшегінде және олар бойынша қабылданѓан шешімдерді қарайды;

 антимонополиялық заңдылық бойынша нарық субъекті-
лерін орындау үшін міндеттерді ғњдейді, бекітеді.

Департамент ±станѓан мақсатта бәсекелестікті қолдауда және дамытуда:

 тауарлы нарықтың жагдайын зерттеу, онДағы бәсеке-
лестіктің деңгейі соның ішінде негізгі мғлшерде ғњделген кәсіпкер-лікті қолдау бойынша, ескерту бойынша т‰йісуін және реттеуін (монополиялық іскерліктің) қарастырады.

 мемлекеттік орган бойынша іс - шаралар өткізіліп, тауарлы нарықтың даму жолына, нарықтың және онДағы бәсекелестікке сипаттама беріледі;

 қатар құрылымдар құрылуы бойынша сонымен қатар заңды т±лгалардың бөлінуі, тауарлы нарықта ғктемдік жагдай алушы-
ларга арнайы шара қолдану қарастырылады.

Мемлекеттік органдар ұсынысты міндетті қарауѓа кіргізеді:

 кеңістіктегі баға саясатын жетілдіру туралы, соның ішінде
бәсекелестіктің болмауы, басымдылықты қажет ететін әрі тµртіптің тұрақты болуын, Қазақстан Республикасының Заңды-
лықтарымен қаралуын, мемлекеттік бағаның тауарларѓа бекіті-
луін (жоғары бағаның ғктемдік етуіне жол бермеу мақсатында) қамтиды;

 инвесторларды тарту (жақындастыру) және біріккен кәсіпорындарды құруғкспорттық, импорттық операциялардың (жедел іс), лицензия беру тәртібінің өзгеруі жғнінде және кеден бажының жетілдіруі б±ѓан қоса міндетті лицензия беруді кіргізу туралы ұсынысты қамту, антимонополдық заңдылықты б±зѓан жағдайда нарық субъектілерінің экспорт, импорт операцияларын тоқтауына тиым салуды қоса қарастырады.

Департамент жұмысшылары коммерциялық құпиясы бар маѓл±маттарды жария етсе, онда Қазақстан Республикасының Заңдылық актілерінде қарастырылѓандай жауапкершілікке тартылады.

Департамент мемлекеттік бақылауды да қ±райды (іске асырады):

 құралуына, жаңаруына, нарық субъектілерінің тараты-
луына және қосылуына;

 антимонополиялық заңдылықтың б±зылуы жғнінде соның ішінде өзінің қызмет бабнДағы жұмысшегінде және олар бойынша қабылданѓан шешімдерді қ±райды.

 Антимонополиялық заңдылық бойынша нарық субъек-
тілерін орындау үшін міндеттерді ғњдейді, бекітеді.

 капитал уставтарында немесе басқа жағдайларында акция-

Егер нарық субъектілері аѓымДағы жыл ішінде µктем жағдайѓа ие болып антимонополиялық заңдылықты екі немесе оданда көп рет б±затын болса бұл қайшылық бәсекелестікті шектеуге бағыт-талса, онда департамент сотқа оларды ырықсыз түрде таратуѓа (бөлуге) шаѓым т‰сіреді.

«Нарықтаѓы субъектілердің тауарының бағасына мемлекет тарапынан реттеуді кіргізу туралы» шешім, соның ішінде тауарлы нарықта ғктемдік жағдайѓа ие болғандарга департамент тара-
пынан Қазақстан Республикасыиыњ ‡кіметінің бекіткен ережеле-
рімен жүргізіледі.
Студенттердің өзін-өзі тексеру с±рақтары:
1. Бәсекелестіктің маңыздылыѓы неде ?

2. Бәсекелестік қандай қызметтерді орындайды ?

3. Бәсекелестіктің түрлерін сипаттаңдар ?

4. Жетілдірілген және жетілмеген бәсекенің ерекшеліктері ?

5. Монополияга және олигополияѓа сипаттама беріњдер?

6. Бағалы және бағалы емес бәсекені сипаттаңдар?

7. Теріс пиѓылды бәсекенің ерекшелігі неде ?

8. Бәсекелестік стратегияның маңыздылыгы неде ?

9. Бәсекені талдау қандай компоненттермен жүргізіледі ?

10. Бәсекелестік мінез-қ±лықтың қандай түрлерін білесіз ?

10. Жаңа бәсекелестердің нарыққа енуіне кедергі болатын негізгі бµгеттерді атаңдар және сипаттама беріњдер ?

11. ҚР монополияга ғарсы реттеу қалай іске асырылады ?

12. Департаменттің тапсырмалары ?

13. Департамент қандай қызмет атқарады?

14. Монополияѓа қарсы іс-әрекеттер және департаментті мемлекеттік бақылау туралы айтыңдар ?

ТАҚЫРЫП 15. КӘСІПКЕРЛІК ҚҰПИЯ ЖӘНЕ ОНЫ ҚОРҒАУ ТӘСІЛДЕРІ.
1. Кәсіпкерлік құпияның мәні.

2. Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің құрамы мен көлемі.

3. Кәсіпорындағы кәсіпкерлік құпияны қорғау ұйымы.

4. Кәсіпкерлік құпияны қорғау бойынша құрылған іс-шаралардың жүйесі.
Кәсіпкерлік ұйымның бәсекелестігі артқан сайын, кәсіпкер-ліктің құпиясының сақталу жағдайы да үлкен орын алады.

Кәсіпкерлік құпия - бұл мәліметтердің жиынтығы, соның ішінде кәсіпкер үшін фирманың жұмысын тиімді түрде ж±ргізгенде немесе өндірістің бағалыѓын және коммерциялық құрылымын қарастырѓан уақытта пайда болады.

Кәсіпкерлік құпияның нақты анықтамасы Қазақстан Респуб-

Кәсіпкерлік құпиямен тығыз байланысты мыналар болып табылады: коммерциялық, банкілік, финанстық және қызметтегі құпия.

Мемлекеттік құпиядан коммерциялық құпияның айырма-

Керек жағдайда салық қызметінің арнайы µкілдеріне де жария етілмейді.

Қазақстан Республикасының кодексі ‰ш міндетті белгілерін ұсынады. Соның ішінде коммерциялық және қызмет құпиясын ақпаратты түрде жарияламау.

Біріншіден: ақпарат өзінің белсенді немесе іскер түрдегі коммерциялық құндылыѓын сақтап, үшінші тұлғаѓа айтпауы тиіс.

Екіншіден: Мұндай ақпараттардың таралу еркіндігінде заң ж‰зінде тыйым салынѓан.

‡шіншіден: ақпараттан хабардар адам оның құпиялыѓын сақтауѓа міндетті.

Осындай жағдайда, соның ішінде жоғарыда аталѓан ‰ш белгіге қатысты ақпараттар коммерциялық дересептелініп және меншік-

Б±дан басқа мәліметтер техника және өндірістің технологиясы жайында шыѓаруѓа дайындалѓан жаңа өнімдердің дайындыѓы және жобалары жғнінде, олардың өзіндік құндары яғни өндіріс-

Сонымен қатар арнайы техникалық шешімдер, оның ішінде нақты өндірістік процестегі басқару әдісі.

Жеке коммерциялық құпия негізгі қатысушылардың мәміле дайындыѓымен және өткізілуімен тікелей қатысты.

Мәліметтердің топтамасы, соның ішінде Кәсіпкерлік құпияны қ±раѓан түрі, кестеде сызылып көрсетілген.

Ірі фирмалар ақпараттың шыѓып кетуінің алдын-алу үшін арнайы шара қолданады (соның ішінде өндірістегі шпиондықтың алдын-алу).

Осымен бірге кейбір мәліметтер бәсекелелестерге ғлде бір артықшылықтарды айқындап беруі мүмкін немесе ғылыми техни-калық, коммерциялық өндіріс қызметтерінің нәтижелерінің негізсіз пайдалану, осындай тәсілдердің барлыгы пайда т±сіру жолында, таралу жолында белгілі бір затқа айналуы мүмкін. Осы уақытта фирманың өзі найда т±сіру көзіне айналады.

Сол себептен фирманың өздері тұтынушыѓа өздерінің іскер-
ліктері жғніндегі ақпаратты коммерциялық және өндірістік
қол жеткізушіліктерді әңгімелеп береді. Бірақ өндіріс процесіндегі маңызды мғнділіктерді ашпайды, Мұндай тәсіл олардыц өздеріне кредитор жақтарынан сенімділік туѓызады, әрі нарықтаѓы өнім өткізуді ±лѓайтады, нарықтаѓы бағалы қаѓаздардың, секциялар-дың құнын кµтереді т.б.

Кәсіпкерлік құпияның негізгі мақсаты- бұл бәсекелестерден фирманың жетістігі жµніндегі ақпаратты санкцияландырылмаѓан пайдаланудан қорғау, яғни:

а) өзінің нарыѓына бәсекелестіктердің еніп кетуінен сақтау;

б) өндірістің технологиялық немесе ғылыми-техникалық құпиясын сақтау, соның ішінде ерекше тауарларды зерттеу, тексе-

в) неѓ±рлым көп пайда әкелетін нарықтар және тауар өткізу шарттар ақпараты, өндірістегі шыѓынның деңгейі жµнінідегі ақпаратты қорғау;

г) жеке бастың жағдайы туралы мәліметті фирма жұмыс-
шылары туралы мәліметті қорғау, себебі бәсекелстіктер жаѓынан қорқыту, ‰ркіту қолданылмас үшін.

Аса қажетті жағдай, бұл кәсіпкерлер құпиясының субъектісі болып, бғскеге т‰суші фирмалар болып табылады. оларды 2 түрлі білімге бөлуге болады:

1. Ақпараттарды соның ішінде бғскелестердің ақпараттарын заңды түрде жинаушылар мен өндірушілер және заңсыз түрде қимыл жасайтындан;

2. Ақпаратты тікелей қорғаумен айналысатындар және өзінің фирмасының жетістігін бәсекелестерден қорғайтындар.

1. Ғылыми техникалық жетістігі және жаңалыѓы мысалы: баѓдарламалық қамтамасыз ету және тікелей қолданбалы баѓдар-

2. Шыѓармашылық жұмысшылары. Мысалы: Жапонияның транзистрге микросхема ғњдейтін фирмасы «Сони» өз жұмысын ±зақ уақыт құпия етіп ±стаѓан;

3. Коммерциялық ақпарат: өндіріс шыѓыны, өзіндік құн, фирманың әртүрлі жетістігі соның ішінде қ±рудан басқару қ±ры-
лымына дейін;

4. Тікелей жұмысшылар (бірге жұмысістейтіндер). Мәліметке қараѓанда Кәсіпкерлік құпия түріне жатпайтын ақпарат: еңбека-қының аударылуының д±рыстығын тексеруге еркіндік, шарт бойынша сыйлық, авторлық сыйлық, дивидендтер, м±ліктегі үлесін анықтау, кірістер, пайдалар.

Осымен қатар заң ж‰зінде бекітілген немесе құрылтайшы қ±жаттарДағы мәліметтер тізбесіндегі, міндетті басылымѓа жата-тындар, яки акционерлерге міндетті қ±лақ-қаѓыс етуге жататын-
дар, немесе шаруа бірлестігінің м‰шелеріне немесе анықталѓан тұлғалар ұйымына хабардар ететін маѓл±маттарды жатқызуѓа болады.

Мысалы, Мемлекеттік тіркеуде тұрѓандардың жылдық шешімініц балансы, соның ішінде сальдо балансы, қордың жарѓы-сының жарлық сомасы, кредиторлық, дебиторлық қарыздың жиынтық сомасы, сальдо есебінің пайдасы мен шыѓыны, мәлімет-

Мәліметтерді б‰гіп қалуды болдырмау шарттарында, соның ішінде мемлекеттің ерекше міндетіне кіретін ҚР министрлер кабинеті іскерліктің бірнеше түрінің, Кәсіпкерлік құпияѓа жатпайтындыѓын анықтап, тізбе жасады.

Дегенмен кәсіпкер иегері Кәсіпкерлік құпия қ±райтын мәліметтердің бәрімен танысуѓа құқысы бар, егер бұл жағдай құрылтайшы қ±жаттарда қаралмаѓан болса немесе кәсіпорын м±дірімен келісім шартқа кіргізілмеген болса да, кәсіпорын иесі оѓан баѓынбауѓа толық құқыѓы бар.
2. Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің құрамы мен көлемі.
Кәсіпкерлік құпияны қ±райтын маңызды мәліметтердің 4 деңгейін атап көрсетуге болады:

 өмірлік маңызы бар, алмастырмайтын ақпарат, кәсіпорын-

 маңызды ақпараттың жойылып кету процесіне әкеледі немесе үлкен шыѓынѓа батырады;

 пайдалы ақпарат - м±ның қолдан шыѓып кетуі кәсіпорынга залал тигізеді, бірақ оның қызметінің тиімділігіне оншалықты әсері бола қоймайды;

 мардымсыз ақпарат - бұл кәсіпорынѓа материалдық шыѓын және оның қызмет етуіне тигізер әсері болмайды. Мұндай белгілерді анықтауѓа және нақты қоюѓа болады. Қатаң бәсеке-

Сондықтанда ақпараттың қолдан шыѓып кетуі банкротқа ‰шырауѓа әкеліп соѓады, сол себептен ақпарат ғте маңызды болып саналады.

Осындай жағдайда талапқа сай құпиялық белгісі «аса жасы-
рын» деген сөз қолданылады. Әлем бизнесінде бұл «ноу-хау» тәртібі ретінде қолданылады.

Ақпарат маңыздылыѓының екінші сатысына, оның қолдан шыѓып кетуі фирманың қ±лауына әкелмейді, дегенмен оның позициясының тез арада нарық жағдайында тµмен т±сіп кетуіне әсерін тигізеді (жасырын құпиялық белгісінің).

Фирманың келешегінің дамуы туралы мәліметінің құпия болуына қатысты: тапсырыскерлерге, мерзімге, несие сомасына және т.б. жағдайларѓа байланысты болады.

Маңыздылықтың үшінші сатысына ақпаратты мақсатқа сай түрде жеткізу, соның ішінде оның қолдан шыѓып кетуіне байланысты фирманың позициясы нарықта шыѓынданбайды, бірақ фирма үшін және оның қызметшілері үшін қатерліктің тәнуіне әкеледі немесе Кәсіпкерлік мекеменің орташа пайда алуына теріс әсерін тигізеді және қалыптық қызмет етуіне өзіндік теріс жағдай туѓызады.

Мұндай ақпараттың құпиялық белгісі «жариялауѓа жатпай-
ды» бұл жағдайѓа мыналарды жатқызуѓн болады немесе кіргізуге болады:

 ‰й телефондарының номері;

 жетекшілерінің мекен-жайы;

 фирма;

Маңыздылықтың тµртінші сатысы - бұл барлық ақпараттың ашық түрде айтылуы соның ішінде барлыѓының хабардар болуы, бірақ д±рыс берілмеген жарнамаДағы ақпарат бәсекелестік ұйым-

Кәсіпкерлік құпияны сақтауды қамтамасыз ету, бұл кәсіп-орынның экономикалық тұрақтылыѓын алдын-ала анықтайды және оның қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Сондықтан құқықтық-ұйымдық механизм қажет, бұл Кәсіпкерлік құпияны нақты және белсенді есептегі қауіитіліктен қорғауды қамтамасыз етеді.

Құпия сақтаудың келісім шарттаѓы орны анықталып, қаралу ж±ргізілуде.

Жоғарыда көрсетілген заңѓа сғйкес, Кәсіпкерлік құпияны к±зету, жасырын мәліметтерді жариялауѓа тыйым салу негізіне кіргізілген, нақты айтқанда белгілі бір ортаДағы мәліметтердің таралуына тыйым салу немесе анықталмаѓан тұлғалар айнала-

Тұлғаның мәліметті әртүрлі деңгейде қабылдау жағдайы -соның ішінде Кәсіпкерлік құпияны қ±райтын және оны өзінің жеке зиянды мақсатына қолдануѓа құқысы жоқ болса, онда бұл құпия-ны пайдалану субъекті құқысының бұл құпияѓа залал әкелуіне соқтырады.

Тыйым салу шаруашылықтаѓы субъектілерге қолданылмайды және бұл өндірістік пайдаланушыларѓа әрі қаражатты және жаңа тµртіпті қ±райтын басқа шаруашылықтаѓы субъектілердің кәсіп-
керлігінің құпиясына қатысты болады және таралмайды. Құпия-
ның тәртібін б±збай алынѓан мәліметтердің сғйкестігіне тікелей байланыста болады.

Кәсіпорын Кәсіпкерлік құпиясын қорғау, шараларды ғњдеу жғнінде ең қажетті жағдай бұл ақпараттың әртүрінің құпиялы-

Ақпаратты қорғаудың тиімді жүйесі кәсіпорынның жұмысына қиындық әкелмеуі тиіс және оның қызметіне кеткен шыѓын экономикалық тұрғыдан толықтандырылуы қажет.

Бұл үшін мынадай тµртіп ±стану қажет. Фирманың ішкі ұйымы туралы азырақ білуге тырысу, ал оның нарықтаѓы іскорлігі жғнінде кµбірек білу.

Кәсіпкердің құпиясының сенімді қорғалуы үшін мәліметтердің таралу жүйесін нақты анықтау қажет және фирманың құпиясын қ±райтын мәліметтерінде осындай тұрғыдан ұсынылуы қажет.

Фирманың аса қажетті құпиясының негізгі көзі болып табыла-
тындар:

 мамандар, фирманың қажеттілігіне ж±мьтс істейтіндер және қ±жаттар, өнімнің ±лгілері, ақпаратты ғњдейтін техникалық құралдар, байланыс орталыѓы.

Құпияның таралу арналары - Мұндай қатынас түрі - құпияны тұтынушылар мен шыѓарушылар арасында қалыптасады, соны-
мен бірге өз кезегінде олар құқыққа сай және құқыққа сай емес болып екіге бөлінеді.

Біріншіге мыналар кіреді, фирманың жұмыстпылары, құқық қорғау органдарының µкілдері сонымен бірге заңды және жеке тұлғалар және бәсекелестер.